ZMYSŁ RÓWNOWAGI
Przy poruszaniu głową przylegający do ślimaka narząd przedsionkowy monitoruje każdy ruch i kieruje kompensacyjnymi ruchami oczu.
Narząd przedsionkowy:
Dwa narządy otolitowe - woreczek i łagiewka. W jednym kom. Włoskowate usytuowane poziomo, w drugim pionowo. W pobliżu tych komórek znajdują się ziarenka węglanu wapnia zwane otolitami. Kiedy głowa przechyla się w różnych kierunkach, otolity naciskają na różne grupy komórek włoskowatych i pobudzają je.
Trzy przewody półkoliste, zorientowane w 3 różnych płaszczyznach. Wypełnione galaretowatą substancją i wyścielone komórkami włoskowatymi. Przyspieszenie głowy pod jakimkolwiek kątem sprawia, że galaretowata substancja w jednym z przewodów naciska na komórki włoskowate.
Potencjały czynnościowe wzbudzone w komórkach układu przedsionkowego są przewodzone częścią przedsionkową VIII nerwu czaszkowego do pnia mózgu i móżdżku.
CZUCIE SOMATYCZNE
Układ czucia somatycznego (somatosensoryczny) przetwarza wrażenia z ciała i jego ruchów.
Receptory czuciowe.
Kilka najważniejszych typów receptorów występujących w skórze ssaków:
Receptor |
Położenie |
Bodźce, na które reaguje |
Wygląd |
Wolne zakończenia nerwowe |
Obok nasady włosów i w całej skórze |
Ból, ciepło, zimno |
Aksony niezmielinizowane lub z cienką osłonką mielinową |
Receptory okołomieszkowe |
Skóra owłosiona |
Ruch włosów |
|
Ciałka Meissnera |
Obszary nieowłosione |
Nagłe przemieszczenie się skóry, wibracje o niskiej częst.: drżenie |
Otorbione zakończenia nerwowe |
Ciałka Paciniego |
Skóra owłosiona i nieowłosiona |
Nagłe przemieszcze- nie się skóry, nagły nacisk, wibracje o wysokiej częstotl. |
Wolne zak. Nerwowe otoczone przez kom innego typu modyf. jego funkcję |
Łąkotki dotykowe Merkela |
Skóra owłosiona i nieowłosiona |
Stały nacisk na skórę |
|
Ciałka Ruffiniego |
Skóra owłosiona i nieowłosiona |
Rozciągnięcie skóry |
Otorbione zakończenia nerwowe |
Kolbki Krausego |
Głównie lub wyłącznie w obszarach nieowłosionych, może w genitaliach |
Nie wiadomo dokładnie |
|
Pod wpływem pobudzenia receptora dotykowego otwierają się kanały sodowe w aksonie, wzbudzając w ten sposób potencjał czynnościowy, o ile siła pobudzenia jest wystarczająca.
Receptory ciepła i zimna mogą reagować na pewne substancje chemiczne. Ciepła - kapsaicyna, zimna - mentol i, nieco słabiej, mięta.
Od receptorów do rdzenia kręgowego i mózgu.
Informacje z receptorów dotykowych na głowie dochodzą do OUN przez nerwy czaszkowe.
Informacje z receptorów znajdujących się poniżej głowy docierają do rdzenia kręgowego i przechodzą w kierunku mózgu za pośrednictwem 31 par nerwów rdzeniowych. Obszar skóry unerwiany przez jeden czuciowy nerw rdzeniowy nazywa się dermatomem. Ich granice nie są wyraźne.
Informacje czuciowe dochodzące do rdzenia kręgowego przechodzą w kierunku mózgu podążając odrębnymi szlakami.
Różne obszary somatosensoryczne wzgórza wysyłają impulsy do odrębnych obszarów kory somatosensorycznej (płat ciemieniowy). W korze tej dwa obszary (w postaci równoległych pasm wzdłuż zakrętu zaśrodkowego) reagują głownie na dotyk na skórze, a dwa inne - na nacisk głęboki oraz ruch stawów i mięśni.
Kora somatosensoryczna otrzymuje informacje głównie z kontralateralnej strony ciała, ale wiele komórek odbiera również, przez spoidło wielkie, informacje z kory somatosensorycznej drugiej półkuli.
BÓL
Nieprzyjemna emocja/wrażenie wywołane szkodliwym bodźcem, mówi o niebezpieczeństwie
Neuroprzekaźniki bólu
Aksony odpowiedzialne za ból uwalniają przynajmniej dwa rodzaje neuroprzekaźników: glutaminian w odpowiedzi na umiarkowany ból oraz substancję P (neuroprzekaźnik związany z silnym bólem) wraz z tym pierwszym, w odpowiedzi na ból silniejszy.
Mózg potrafi zablokować przedłużający się ból za pomocą mechanizmów opioidowych - układów, które są wrażliwe na opiaty i pokrewne substancje. Mózg ma zatem swoje własne substancje opiatopodobne: met-enkefalinę (na końcu łańcucha aminokwasów metionina) i leu-enkefalinę (na końcu leucyna) - neuroprzekaźniki peptydowe.
Znajdujące się w mózgu substancje, które wiążą się z tymi samymi receptorami, co morfina nazywane są endorfinami. Uwalnianie ich i przez to hamowanie bólu może zachodzić zarówno pod wpływem przyjemnych jak i nieprzyjemnych bodźców.
Teoria bramkowania - obszary rdzenia kręgowego otrzymujące komunikaty od receptorów bólowych odbierają również informacje od innych receptorów na skórze oraz aksonów zstępujących z mózgu. Informacje te zamykają czasem „bramki” dla sygnałów bólowych. Różne bodźce zamykają bramki bólowe między innymi przez aktywację neuronów, które uwalniają endorfiny w istocie szarej okołowodociągowej i sąsiednich obszarach w śródmózgowiu. Istota pobudza komórki w rdzeniu przedłużonym, a następnie aksony wychodzące z obu tych obszarów hamują wydzielanie substancji P w rdzeniu kręgowym i pniu mózgu, o zmniejsza natężenie bólu.
Bolesne gorąco
W organizmie człowieka znajdują się receptory ciepła reagujące również na kwasy. Pobudza je wstrzyknięcie kapsaicyny (obecnej np.. w ostrych odmianach papryki). Pobudza ona również neurony do wydzielania substancji P, co powoduje powstanie uczucia bólu.
Ból a emocje
Placebo to lek lub zabieg nieposiadający działania farmakologicznego. Skutecznie łagodzi ból, a przynajmniej subiektywne cierpienie. Na emocjonalny aspekt bólu reaguje zakręt obręczy, choć nie na samo czucie bólu.
Sensytyzacja bólu
Tkanka objęta stanem zapalnym lub uszkodzona (np. poparzona skóra) wydziela histaminę, czynnik wzrostu nerwów oraz inne substancje biorące udział w procesach naprawczych. Jednocześnie substancje te zwiększają liczbę kanałów bramkowanych sodem w sąsiednich receptorach, m.in. receptorach bólu. Przyczyniają się też do wzrostu aktywności w receptorach kapsaicyny, nasilając w ten sposób uczucie pieczenia. Ibuprofen ogranicza wydzielanie takich substancji przez uszkodzone tkanki. W badaniach na zwierzętach - silniej działa neurotrofin GDNF.
Uśmierzanie bólu.
Morfina i inne opiaty pozostają głównymi lekami w zwalczaniu silnego bólu. Trzeba zacząć ją przyjmować jeszcze przed rozpoczęciem operacji.
Swędzenie
Wydzielanie przez skórę histamin powoduje uczucie swędzenia. Szlak rdzeniowy swędzenia: aksony są pobudzane przez histaminy wydzielane w skórze, reaguje z ociąganiem, ok. 0,5 m/s
Swędzenie jest pożyteczne, bo zmusza do podrapania świerzbiącego miejsca, co prawdopodobnie służy usunięciu przyczyny podrażnienia skóry. Drapanie wywołuje łagodny ból, a ból hamuje swędzenie.