Skierowanie na badania lekarskie
Jednym z obowiązków każdego pracodawcy jest dbałość o życie i zdrowie pracowników. Obowiązek ten wynika z zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, które muszą być bezwzględnie przestrzegane przez obydwie strony stosunku pracy.
Kodeks pracy określa szereg obowiązków pracodawcy mających na celu ochronę zdrowia pracownika. Jednym z nich są obowiązkowe badania lekarskie.
Zgodnie z art. 211 Kodeksu pracy, profilaktyczne badania lekarskie obejmują cztery grupy badań:
wstępne, okresowe, kontrolne, końcowe.
Pracodawca ma więc obowiązek skierować pracownika na badania wstępne okresowe oraz kontrolne. Badania końcowe przeprowadza się na wniosek pracownika.
Obowiązki pracownika i pracodawcy
Na pracodawcy ciąży obowiązek niedopuszczenia do pracy pracownika, bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy na zajmowanym stanowisku, jak również pracownik ma obowiązek poddać się badaniom profilaktycznym.
Jeżeli zatem pracownik odmawia poddania się badaniom, narusza podstawowe obowiązki pracownicze, co może stanowić nawet podstawę rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia. Pracodawca nie może dopuścić go do pracy, przy czym za czas niewykonywania pracy z tego powodu pracownikowi nie przysługuje wynagrodzenie.
Gdy pracodawca dopuści pracownika do pracy bez aktualnych badań narusza przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy. Może na niego zostać nałożona kara grzywny w wysokości od 1.000 zł do 30.000 zł. Ponadto, w razie wystąpienia wypadku przy pracy, dopuszczenie do pracy pracownika bez aktualnego zaświadczenia może zostać uznane za przyczynę zewnętrzną wypadku przy pracy.
Przeprowadzenie badań
Na podstawie ustawy z 27 czerwca 1997 r. o służbie medycyny pracy, badania wykonuje się na podstawie pisemnej umowy zawartej pomiędzy pracodawcą a podstawową jednostką służby medycyny pracy, a koszty ich przeprowadzenia ponosi pracodawca.
Pracownika na badania lekarskie kieruje pracodawca wydając mu skierowanie.
Orzeczenie lekarskie wydane w rezultacie badania lekarskiego stwierdza, czy istnieją przeciwwskazania do pracy na danym stanowisku, czy też takich przeciwwskazań brak.
Profilaktyczne badania lekarskie przeprowadza się w godzinach pracy. Za czas wykonania badań, pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia. Jeżeli z wykonaniem badania łączy się konieczność podróży do innej miejscowości, pracodawca powinien zwrócić pracownikowi koszty przejazdu.
Skierowanie powinno określać,
jakiego rodzaju badanie ma być wykonane (np. wstępne, okresowe),
na jakim stanowisku praca będzie lub jest wykonywana,
oraz informację o czynnikach szkodliwych lub warunkach uciążliwych występujących na danym stanowisku pracy wraz z aktualnymi wynikami badań i pomiarów czynników szkodliwych wykonanych na tym stanowisku.
Wszystkie zaświadczenia lekarskie powinny być przechowywane w aktach osobowych pracownika.
W przypadku wysyłania na badania lekarskie pracownika zaczynającego pracę z wykorzystaniem komputera, w skierowaniu czynnik ten należy ująć jako główne ryzyko zawodowe. Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Socjalnej takim pracownikiem jest każda osoba zatrudniona przez pracodawcę, w tym praktykant i stażysta, użytkujący w czasie pracy monitor ekranowy, co najmniej przez połowę dobowego wymiaru czasu pracy.
Ponowne badanie
Jeśli pracownik lub pracodawca nie zgadza się z treścią wydanego zaświadczenia lekarskiego ma prawo w ciągu 7 dni złożyć wniosek za pośrednictwem lekarza, który wydał zaświadczenie o przeprowadzenie ponownego badania. Ponowne badanie przeprowadza wojewódzki ośrodek medycyny pracy w terminie 14 dni od dnia złożenia wniosku. Orzeczenie wydane na podstawie ponownego badania jest ostateczne i na jego podstawie lekarz wydaje zaświadczenie.
Badania wstępne
Zgodnie z art. 229 kodeksu pracy badaniom wstępnym podlegają osoby przyjmowane do pracy, pracownicy młodociani przenoszeni na inne stanowisko pracy albo pracownicy przenoszeni na stanowisko pracy, na którym występują czynniki szkodliwe lub uciążliwe dla zdrowia.
Zwolnieni z tego obowiązku są pracownicy, którzy są ponownie przyjmowani do pracy u danego pracodawcy na to samo stanowisko lub na stanowisko o takich samych warunkach pracy, bezpośrednio po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniej umowy o pracę.
Wstępne badania lekarskie mają na celu ustalenie, czy fizyczne i psychiczne cechy kandydata na pracownika, umożliwiają mu wykonywanie powierzanych obowiązków. Sprawdzają czy u badanej osoby nie występuje choroba mogąca stanowić zagrożenie dla zdrowia lub bezpieczeństwa innych osób.
Badania okresowe
Badaniom okresowym podlegają wszyscy pracownicy. Ich częstotliwość oraz zakres uregulowany jest w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 30 maja 1996 r. Lekarz przeprowadzający badanie może jednak poszerzyć zakres badań oraz wyznaczyć krótszy termin następnego badania niż wynikający ze wskazówek zawartych w rozporządzeniu. Nie jest więc możliwe określenie z góry, jak często będzie pojawiała się konieczność ich przeprowadzenia. Określa to bowiem każdorazowo lekarz w zależności od stanu zdrowia pracownika oraz warunków pracy na zajmowanym przez niego stanowisku. W przypadku pracy bez określonych czynników narażenia, badania okresowe powinny być przeprowadzane co 5 lat.
Szczególnym przypadkiem badań okresowych są badania pracowników zatrudnionych w warunkach narażenia na działanie substancji i czynników rakotwórczych lub pyłów zwłókniających. Takich pracowników należy skierować na badania okresowe po zaprzestaniu przez nich pracy w kontakcie z tymi substancjami.
Badania kontrolne
Obowiązek wykonania badań kontrolnych powstaje w przypadku niezdolności do pracy z powodu choroby trwającej dłużej niż 30 dni. Ich celem jest ustalenie, czy pracownik po chorobie zdolny jest wykonywać prace na swoim stanowisku. Należy jednak zauważyć, że pracownik powracający z choroby nie ma obowiązku sam dostarczyć zaświadczenia o braku przeciwwskazań do pracy. To pracodawca powinien go skierować na takie badania niezwłocznie po jego powrocie do pracy, jak również zastosować się do wniosków profilaktycznych (np. odsunięcie od pracy, przeniesienie do innej pracy).
Ponadto pracodawca ponosi koszty finansowe związane z badaniami oraz jest zobowiązany do prowadzenia dokumentacji badań lekarskich.
Istnieje również pogląd, iż bez aktualnych badań lekarskich nie można pracownikowi udzielić urlopu, ponieważ udzielenie urlopu, jako zwolnienie od pracy nie powinno być udzielone osobie niezdolnej do jej świadczenia z powodu choroby.
Badania końcowe
Badania końcowe, jako jedyne badania profilaktyczne przeprowadzane są na wniosek pracownika. Wniosek taki może złożyć pracownik, którego stosunek pracy uległ rozwiązaniu, jeżeli pracował on w warunkach narażenia na działanie substancji i czynników rakotwórczych lub pyłów zwłókniających. Badania takie mogą być pomocne przy ustaleniu, czy cierpi on na chorobę zawodową. Wyniki tych badań należy przechowywać w aktach osobowych byłego pracownika.
Badania lekarskie kandydatów do szkół ponadgimnazjalnych
ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA I OPIEKI SPOŁECZNEJ z dnia 15 września 1997 r. określa zasady w sprawie przeprowadzania badań lekarskich kandydatów do szkół ponadgimnazjalnych, którzy w trakcie praktycznej nauki zawodu lub studiów są narażeni na działanie czynników szkodliwych, uciążliwych lub niebezpiecznych dla zdrowia.
Zgodnie z art. 6 ustawy o służbie medycyny pracy „skierowanie na badania lekarskie wydaje odpowiednio szkoła ponadpodstawowa, szkoła wyższa lub jednostka uprawniona do prowadzenia studiów doktoranckich. Badania te finansowane są z dotacji na organizację i realizację zadań z zakresu medycyny pracy i są bezpłatne zarówno dla badanej osoby jak i wydającej skierowanie szkoły.
Skierowanie powinno zawierać informacje o czynnikach szkodliwych, uciążliwych lub niebezpiecznych dla zdrowia, występujących w miejscach odbywania praktycznej nauki zawodu, studiów lub studiów doktoranckich.
Zaświadczenie, przekazuje się kandydatowi do szkoły ponadpodstawowej lub uczniowi tej szkoły, kandydatowi na studia w szkole wyższej, studentowi szkoły wyższej, uczestnikowi studiów doktoranckich oraz odpowiednio placówce dydaktycznej, która wydała skierowanie na badanie lekarskie.
Osoby, które nie godzą się z treścią wydanych zaświadczeń, mogą w terminie 7 dni od dnia otrzymania zaświadczenia wystąpić za pośrednictwem lekarza, który wydał to zaświadczenie, do wojewódzkiego lub międzywojewódzkiego ośrodka medycyny pracy, z wnioskiem o przeprowadzenie ponownego badania.
Lekarz przeprowadzający badania profilaktyczne określa ich zakres i wyznacza termin następnego badania na podstawie:
1) oceny istniejących zagrożeń zdrowia, występujących w miejscu odbywania nauki zawodu, studiów lub studiów doktoranckich,
2) wskazówek metodycznych w sprawie przeprowadzania badań profilaktycznych pracowników, określonych w odrębnych przepisach,
3) przepisów określających prace wzbronione młodocianym oraz prace dozwolone w celu odbycia przygotowania zawodowego, mające zastosowanie w miejscu odbywania praktycznej nauki zawodu lub praktyki zawodowej.
3