Farmakologia
Farmakologia - pochodzi z gr farmazon - lek, logos - nauka
Lek - każdy środek służący do polepszenia stanu zdrowia lub zabezpieczenia ludzi i zwierząt przed chorobami
Środki lecznicze - mogą to być surowce roślinne lub pochodzenia zwierzęcego, obecnie najczęściej produkty syntezy chemicznej
Działy farmakologii:
farmakodynamika - nauka o mechanizmach działania leków
farmakokinetyka - nauko o losach wprowadzonego do organizmu preparatu leczniczego
farmakoterapia - nauka o metodach leczenia za pomocą farmaceutyków
toksykologia - nauko o zatruciach o toksycznych właściwościach leków
Działanie leków:
miejscowe - wolna resorpcja leku
ogólne - układowe, po wchłonięciu do krwioobiegu
ośrodkowe - działanie na OUN
wybiórcze - np. Fumagilina na grzyby
uboczne - np. Promazyna działa uspokajająco, ale jednocześnie obniża ciśnienie krwi
pobudzające - zwiększenie aktywności grupy komórek
porażające - zahamowanie czynności grupy komórek
Działanie leków:
Synergizm:
działanie dwóch lub kilku leków podanych jednocześnie, które mają wspólne farmakologiczne cechy i ich wpływ zmierza w tym samym kierunku
addycyjny
hyperaddycyjny
Antagonizm:
kierunek działania leków jest przeciwny i nie wolno poddawać ich jednocześnie
konkurencyjny
chemiczny
czynnościowy
Metody leczenia:
symptomatycznie - objawowe
etioterapeutyczne - przyczynowe
Grupy leków:
w zależności od miejsca działania:
układ nerwowy
krążenia
oddechowy
pokarmowy
moczowy
rozrodczy
powłokowy
w zależności od działania:
środki odkażające
przeciwgorączkowe
działające na przemianę materii
hormonalne
witaminowe
działające miejscowo
przeciw pasożytnicze
chemioterapeutyczne
preparaty diagnostyczne
szczepionki i surowice
Drogi podawania leków:
parenteralna - pomija przewód pokarmowy
podskórna - preparaty jałowe, pH 7,4, pirogenne, nie powinny to być roztwory olejowe i środki źle rozpuszczalne
domięśniowa - lek deponowany jest do przestrzeni limfatycznej i w okolice kapilar naczyniowych, szybsza resorpcja do krwi, preparaty jałowe, można stosować roztwory olejowe i zawiesiny
dożylna - tą drogą podawane są tylko roztwory jałowe, pirogenne, nigdy zawiesiny (zatory)
śródskórna - próby alergiczne
dosercowa - w nagłych przypadkach
miejscowa do narządu, np. dotchawiczo, dopochwowo, do worka spojówkowego
enteralna - podawanie leków do przewodu pokarmowego
per os - przez jamę gębową, trzeba pamiętać, że na leki podane tą drogą działają soki trawienne, enzymy i HCl, metabolity inaktywowane w wątrobie
per rectum - preparat leczniczy wchłaniany do żył krążenia somatycznego, omija wątrobę, stosuje się dawki leków o ¼ - ½ wyższe; środki podawane tymi drogami nie powinny być drażniące i nie powinny wywoływać nudności
Postać leku - forma preparatu farmaceutycznego dostosowana do rodzaju i wskazań leczenia; może mieć konsystencję stałą, płynną, półstałą (półpłynną), aerozole.
W skład każdego leku wchodzą:
substancja czynna, czyli związek chemiczny oddziałujący leczniczo na organizm
substancje pomocnicze
Substancje pomocnicze decydują i wchłanianiu leku, długości jego działania, chronią go przed światłem, powietrzem lub też spełniają inne, dodatkowe funkcje. Substancja czynna stanowi często małą część leku (tabletki, drażetki etc.). Taka sama zawartość tej substancji w dwóch postaciach leku, ze względu na różne substancje pomocnicze, nie musi oznaczać ich identycznego działania. Może też być i tak, że w dwóch postaciach leku ilość substancji czynnej nie jest jednakowa, co spowoduje różne ich działanie.
Rodzaje postaci leku:
stałe:
proszki - środki lecznicze lub ich mieszaniny w postaci równomiernie rozdrobnionych substancji stałych o cząstkach nie większych niż 0,5mm, przeznaczone do podawania doustnego, zewnętrznego, a także do sporządzania roztworu
granulki - jest to mieszanina sproszkowanych substancji leczniczych i pomocniczych uformowana w jednolite grudki (ziarenka) o nieregularnym kształcie i wielkości 0,5-3,2mm; mogą być powlekane; w lecznictwie są stosowane jako gotowy lek, do użytku wewnętrznego lub zewnętrznego, a także jako półprodukt do produkcji tabletek
tabletki - stała postać leku, przeznaczona do stosowania doustnego (z możliwością uwalniania substancji leczniczej w różnych odcinkach przewodu pokarmowego), podjęzykowego lub podpoliczkowego; rzadziej stosowana do jam ciała, implantacji lub przygotowywania roztworów; jest to dawkowana postać leku
tabletki powlekane - tabletki pokryte stosunkowo cienką warstwą substancji powlekającej; do powlekania mogą służyć różne substancje; często w zależności od zastosowanej substancji powlekającej wyróżnia się różne typy tabletek powlekanych
drażetki - tabletki powlekane otoczone cukrową; powstają w procesie powlekania tabletek (rdzeni), który polega na nałożeniu na nie otoczki cukrowej; najczęściej powłoczkę stanowi sacharoza; otoczka w drażetkach stanowi 30-80%
pastylki - preparat o konsystencji gumowatej, miękkiej lub twardej, przeznaczona do żucia lub ssania, zwykle w celu wywołania działania miejscowego
pigułki - recepturowa stała dozowana postać leku do podawania doustnego w kształcie małych kulek o średnicy 3-5mm i masie 0,1-0,3g. W ich skład oprócz substancji leczniczej wchodzą także składniki podłoża, które są dobrane w ten sposób, aby dała się uformować plastyczna masa pigułkowa, z której sporządzane są pigułki
kapsułki żelatynowe - stała postać leku, przeznaczona do stosowania doustnego lub rzadziej dopochwowego i doodbytniczego; może też służyć jako opakowanie dawki leku przeznaczonego do rozpuszczania, rozpylania lub wcierania; zwykle przyjmuje się ją w całości; rzadziej zawiera substancję do wcierania w skórę lub do wsypania do podręcznego aparatu do wdychania (inhalator)
czopki - postać leku przybierająca formę stożków, wałeczków lub kulek; zawierają lek w masie szybko rozpuszczającej się w temperaturze ciała; działają na cały ustrój lun jedynie w miejscu podania; stosuje się je najczęściej doodbytniczo (czopki) lub dopochwowego (globulki); trzeba pamiętać, aby przechowywać je w miejscu chłodnym i przed wprowadzeniem do ciała nie trzymać zbyt długo w ręku; wyróżnia się czopki lipofilowe (nie rozpuszczalne w wodzie) i hydrofilowe (rozpuszczalne w wodzie i wydzielinach błon śluzowych)
plastry - postać leku do użytku zewnętrznego, zawiera mydła, balsamy, woski, żywice jako masę plastrową i substancję czynną; lek, wchłaniając się powoli, zapewnia utrzymanie stałej ilości substancji leczniczej w organizmie
mieszanki ziołowe - zawierają surowce roślinne do sporządzania naparów lub odwarów; najczęściej są to silnie działające leki, które należy sporządzić i przyjmować dokładnie według wskazań producenta i lekarza
półpłynne:
maści - to półstała postać leku przeznaczona wyłącznie do użytku zewnętrznego; może być stosowana na skórę, błony śluzowe, do oczu, do uszu, do nosa, do odbytniczo oraz do pochwy; składa się z substancji leczniczej, która jest rozpuszczona, zemulgowana lub zawieszona w substancji zwanej podłożem maści; maści maja postać i konsystencję umożliwiającą rozsmarowanie oraz zapewniająca odpowiednia przyczepność; powinny mieć jednorodny wygląd w całej swojej objętości; mogą działać miejscowo tylko na naskórek, lub ogólnoustrojowo (gdy substancja lecznicza dostaje się do krwi)
kremy - postać leku o znacznej zawartości wody; jest mniej tłusta od maści; wyłącznie do stosowania na skórę
pasty - postać leku o twardej konsystencji, która zawiera co najmniej 25% sproszkowanych substancji stałych; może być stosowana doustnie oraz na skórę
mazidła - galenowa półstała postać leku, o konsystencji rzadszej od maści; jako podłoża do sporządzania mazideł stosuje się : olej tłusty (roślinny) np. oliwa, lanolina np. mazidło lanolinowe, mydło np. mydło mydlane; w podłożu tym są rozproszone lub zawieszone (zawiesina, emulsja) substancje lecznicze (jedna lub więcej); podaje się zewnętrznie, naskórnie; są stosowane w dermatologii
płynne:
roztwory - mieszanina optycznie jednorodna; składa się z rozpuszczalnika oraz przynajmniej jednej substancji rozproszonej; podawany miejscowo, doustnie, doodbytniczo, dopochwowo oraz w postaciach różnych iniekcji
zawiesiny - to płynna postać leku do stosowania zewnętrznego i wewnętrznego; są to układy dwufazowe; jedna faza stała, rozproszona, stała sproszkowana substancja; druga faza rozpraszająca
emulsje - to płynna postać leku od stosowania zewnętrznego bądź wewnętrznego; jest to układ dwufazowy, złożony z dwóch faz: fazy wodnej i olejowej
nalewki - w farmacji jest to niezagęszczony preparat roślinny, otrzymywany poprzez wytrawienie suchego surowca roślinnego rozpuszczalnikiem, najczęściej etanolem bądź jego mieszaniną z wodą; jest to rodzaj leku galenowego
napary - to świeżo przyrządzone wodne wyciągi z suchych surowców roślinnych; surowce roślinne powinny być rozdrobnione i przesiane; stosuje się do użycia wewnętrznego (spożycia) lub zewnętrznego (do kompresów, przemywania powierzchni ciała)
odwary - to świeżo przyrządzone wodne wyciągi z suchych surowców roślinnych; surowce roślinne powinny być rozdrobnione i przesiane; przygotowywany bezpośrednio przed spożyciem; otrzymuje się go w ten sposób, że odmierzoną ilość ziół zalewa się letnią wodą i gotuje przez 5-30min
maceracje - jedna z metod otrzymywania leków roślinnych i homeopatycznych, stosowana w preparatyce farmaceutyczne; polega na wyodrębnieniu wybranych składników z materiału (najczęściej surowca roślinnego), poprzez moczenie go w rozpuszczalniku, najczęściej wodzie; przyrządzamy przez zalanie surowca bezpośrednio przed użyciem, mogą być stosowane najwyżej 7 dni od sporządzenia przy przechowywaniu w temperaturze nie wyższej niż 15 stopni Celsjusza
wyciągi
kleiki - rozpuszczone w wodzie śluzy, gumy, białka, celuloza
aerozole lecznicze - postać leku przeznaczona do stosowania wewnętrznego lub zewnętrznego, układy wielofazowe zamknięte w opakowaniach pod ciśnieniem gazu wytłaczającego, z urządzeniem rozpraszającym, umożliwiającym uzyskanie subtelnej dyspersji cząstek; stanowią układ rozproszony, w którym fazą rozpraszającą jest powietrze, a faza rozproszoną ciecz
5-20 um preparaty działające na górne drogi oddechowe
2-5 um cząstki docierają do oskrzeli
1-2 um absorbowanie substancji leczniczej w oskrzelach
0,2 um absorpcja w pęcherzykach płucnych
0,1 um są wydychane, w małych ilościach absorbowane
Przygotowanie owczarni do wykotów
Strzyża i korekcja racic
Wydzielenie pomieszczenie na porodówkę 2-2,5m2, osłonięte od przeciągów, jasne w dzień, dobre oświetlenie elektryczne, obficie zaścielone słomą
Zamontowanie pojedynczych klatek o wymiarach 1x1,25m
Zorganizowanie dyżurów nocnych
Przygotowanie sprzętu pomocniczego:
jodyna
dziegć
nici jedwabne
nożyczki
wiadro do wody
butelki do pojenia jagniąt
urządzenie do podgrzewania wody i mleka
Postępowanie z matką i potomstwem po wykocie:
oczyszczenie pyszczka ze śluzu (słoma , ściereczka)
odcięcie pępowiny (5-8cm), odkażenie jodyną lub posmarowanie dziegciem
umożliwić wylizanie przez matkę potomstwa
oczyścić strzyki i udrożnić przewód mleczny
sprawdzić przez powłoki brzuszne czy wszystkie płody zostały wyparte
umieszczenie matki i potomstwa w oddzielonej klatce
Maciorki przebywają z potomstwem przez 10-14 dni po wykocie w pojedynczych klatkach:
wzbudzanie instynktu macierzyńskiego
zapoznanie się jagnięcia z matka
łatwy dostęp do mleka matki
możliwość indywidualnego żywienia matek
Przygotowanie sprzętu pomocniczego:
znaleźć matkę zastępczą, która w tym samym czasie się wykociła, ale odchowuje 1 potomstwo lub potomstwo padło jej po wykocie lub urodziło się martwe i wtedy skropić jagnię mlekiem nowej matki, skropić wodami płodowymi