1. ISTOTA PIENIĄDZA I GOSPODARKI PIENIĘŻNEJ

a) definicja, funkcje i istota pieniądza

definicja pieniądza - (jedna z definicji); pieniądz jest powszechnym ekwiwalentem towarów, uosobieniem pracy społecznej i prawnym środkiem płatniczym

funkcje pieniądza:

• miernik wartości

• środek wymiany

• środek płatniczy

• środek tezauryzacji; (Thesaurus, łac. - skarb, zasoby)

istota pieniądza - określana jest przez spełniane funkcje pieniądza

Nominalistyczne teorie pieniądza

• konwencyjna teoria

• państwowa teoria pieniądza

• funkcjonalna teoria pieniądza

• asygnatowa teoria pieniądza - teoria znaku pieniężnego

b) cechy pieniądza

• cecha podzielności

• cecha trwałości

• cecha rzadkości

• cecha zastępowalności

c) gospodarka naturalna, gospodarka pieniężna

d) ewolucja form pieniądza, pieniądz współczesny

towary konsumpcyjne - były pierwszą formą pieniądza

2. POJĘCIE I FUNKCJE FINANSÓW

definicja finansów

1. pojęciem finansów określa się proces gromadzenia i rozdziałów zasobów pieniężnych, którymi dysponują publiczne i prywatne podmioty gospodarcze

2. finanse to zjawiska i procesy pieniężne; podział na finanse publiczne i prywatne

finanse publiczne - publiczne zasoby pieniężne państwa, samorządów terytorialnych, samorządów gospodarczych, itp. Podmiotami dysponującymi FP są: parlament, rząd i jego organy, związki samorządu terytorialnego, zarządy fundacji itp.

finanse prywatne - zasoby pieniężne indywidualnych jednostek prowadzących działalność gospodarczą oraz zasoby pieniężne gospodarstw domowych (ludności)

funkcje finansów

• funkcja alokacyjna

• funkcja redystrybucyjna

• funkcja stabilizacyjna

3. ZARYS FINANSÓW PUBLICZNYCH

a) rola i zakres finansów publicznych

• organizacja finansowa państwa

• opracowanie, uchwalenie i wykonanie budżetu lub ustawy finansowej

• planowanie i nadzorowanie dochodów publicznych

• planowanie i nadzorowanie wydatków publicznych

b) finanse publiczne a finanse prywatne (istotne różnice):

• fundusze publiczne gromadzone są na zasadzie przymusowej i przeznaczone na zaspokojenie potrzeb publicznych ogółu społeczeństwa, finanse prywatne natomiast służą realizacji celów osobistych

• nieporównywalny jest zakres finansów publicznych i prywatnych; operacje finansowe w zakresie funduszów publicznych rzutują na ogólną równowagę państwa

c) elementy i podmioty systemów finansów publicznych

elementy

• budżet państwa

• budżet gminy

• fundusze samorządów terytorialnych, gospodarczych

• fundusz ubezpieczeń społecznych

• budżety fundacji

• budżety związków zawodowych

• fundusze związków wyznaniowych

podmioty dysponujące zasobami FP:

• parlament

• rząd i jego organy centralne

• związki samorządu terytorialnego

• związki samorządu gospodarczego

• związki samorządu zawodowego (związki zawodowe)

• zarządy fundacji

• zarządy związków wyznaniowych

4. SYSTEM BUDŻETOWY PAŃSTWA

a) pojęcie i funkcje budżetu państwa

budżet państwa określa się jako:

• scentralizowany zasób pieniężny państwa

• roczny plan finansowy dochodów i wydatków państwa

• akt normatywny (ustawa budżetowa), upoważniający rząd państwa do gromadzenia dochodów oraz ich wydatkowania zgodnie z planowanymi ustaleniami

gospodarka budżetowa polega na:

• planowaniu budżetowym

• gromadzeniu dochodów budżetowych

• dokonywaniu wydatków budżetowych

• kontroli przestrzegania dyscypliny finansowej (budżetowej)

Budżet państwa jest planem rocznym rok budżetowy pokrywa się z kalendarzowym i trwa od 1 stycznia do 31 grudnia.

funkcje budżetu państwa:

• rozdzielcza - polega na przejmowaniu na rzecz budżetu dochodów głównie w postaci podatków od podmiotów gospodarczych oraz na przeznaczeniu części tych środków dla innych podmiotów

• kontrolna - wynika z jego funkcji rozdzielczej i polega na wykorzystaniu gromadzenia i podziału zasobów pieniężnych do kontroli przebiegu procesów systemu budżetowego jako sygnałów określających stopień prawidłowości przebiegów procesów gospodarczych

rodzaje kontroli budżetu:

• kontrola na etapie planowania

• kontrola w toku wykonywania budżetu

• kontrola sprawozdawcza

stymulująca funkcja budżetu - polega na oddziaływaniu państwa za pomocą rozwiązań prawnych i strumieni pieniężnych na zachowanie różnych podmiotów; oddziaływanie pozytywne pobudza podmioty do określonych zachowań, np. ulgi podatkowe, dopłaty, zaś oddziaływanie negatywne zmierza do zaniechania lub ograniczenia pewnych zachowań, np. wyższe opodatkowanie dochodów z nieujawnionych źródeł

b) dochody budżetowe - terminem tym określa się wszelkie wpłaty na rzecz budżetu państwa

dochody rzeczywiste - pochodzą od jednostek spoza systemu budżetowego, np. od przedsiębiorstw państwowych, prywatnych, ludności; cechą dochodów rzeczywistych jest to, że kształtują one wielkość budżetu!

dochody rozliczeniowe - (określane jako przelewy lub transfery wewnątrzbudżetowe) polegają na przesuwaniu dochodów budżetowych między budżetami cząstkowymi, dochody te nie mają wpływu na wielkość budżetu!, np. dotacje budżetu państwa na rzecz województw

klasyfikacja dochodów budżetowych - wyróżnia się 3 podstawowe kryteria klasyfikacyjne dochodów budżetowych:

• kryterium ekonomiczne - oznacza grupowanie dochodów według źródła pochodzenia; zasadniczym źródłem wszelkich dochodów budżetowych jest produkt krajowy brutto, PKB tworzy się z działalności przedsiębiorstw i z pracy ludności

• kryterium prawne - wg tego typu kryterium dochody można podzielić na bezzwrotne i zwrotne, odpłatne i nieodpłatne, przymusowe i dobrowolne, zasadnicze i uboczne. Większość dochodów budżetowych ma charakter bezzwrotny a dochody zwrotne mają małe znaczenie

• kryterium administracyjne

dochody zwrotne: pożyczki wewnętrzne i pożyczki zagraniczne

pożyczki wewnętrzne - zaciągane są przez budżet w banku centralnym, bankach komercyjnych, a także u ludności

• kredyty bankowe

• emisja papierów wartościowych ( weksle skarbowe, bony skarbowe, obligacje)

pożyczki zagraniczne - występują jako pożyczki międzypaństwowe, udzielane przez rządy obcych państw lub instytucje finansowe

dochody przymusowe i dobrowolne

• przymusowe - przymus wynika ze zwierzchności władzy państwowej, polega na nałożeniu na podmioty gospodarujące obowiązku wpłat na rzecz budżetu, np. podatków

• dobrowolne - pożyczki od ludności, pożyczki z zagranicy oraz niekiedy lokaty instytucji finansowych

Między podziałami dochodów na zwrotne i bezzwrotne oraz na dobrowolne i przymusowe istnieje ścisła zależność:

• dochody przymusowe są bezzwrotne

• dochody dobrowolne są zwrotne

dochody nieodpłatne i odpłatne

• nieodpłatne - w zamian za wpłacone świadczenie pieniężne na rzecz budżetu wpłacający nie otrzymuje od państwa świadczenia wzajemnego

• odpłatne - charakter odpłatny mają świadczenia pieniężne na rzecz budżetu, w zamian za które wpłacający otrzymuje jakąś czynność ze strony organu państwowego (opłata skarbowa)

opłaty publicznoprawne - opłaty publiczne za czynności urzędowe organów administracji państwowej, np. opłaty skarbowe, paszportowe, sądowe

opłaty cenowe - nie mają charakteru przymusowego, np. opłaty za usługi kulturalne, opłata melioracyjna

cło - przymusowe, nieodpłatne i bezzwrotne świadczenie pobierane przez państwo od przywozu, wywozu i przewozu towarów przez jego granicę. Cło różni się od podatku przedmiotem obciążenia, którym jest wyłącznie towar.

Nowe formy zasilania budżetu (spowodowane zmianą modelu gospodarki):

• dochody z majątku, a zwłaszcza, wpływy ze sprzedaży majątku skarbu państwa oraz udziałów w spółkach, umów najmu i sprzedaży,

• wpływy z emisji papierów wartościowych, w tym z weksli skarbowych i obligacji.

• Odsetki z tytułu lokowania wolnych środków pieniężnych na rachunkach bankowych.

c) wydatki budżetowe: są to środki wydatkowane w ramach gospodarki budżetowej
państwa;

Klasyfikacja wydatków budżetowych - podział wydatków:

- według przedmiotu wydatkowania,

- na wydatki bieżące i inwestycyjne,

- na wydatki nabywcze i redystrybucyjne,

- według podmiotu dokonującego wydatku.

Przedmiot wydatkowania:

- wydatki na funkcjonowanie państwa jako całości (wydatki na obronę narodową, ochronę porządku publicznego, administrację),

- wydatki socjalno-kulturalne (wydatki na oświatę, naukę i szkolnictwo wyższe, kulturę i sztukę, ochronę zdrowia i opiekę społeczną),

- wydatki na gospodarkę,

- wydatki na obsługę długu państwowego (wydatki na obsługę zadłużenia krajowego i zagranicznego).

Nabywcze i redystrybucyjne wydatki:

• wydatki redystrybucyjne - oznaczają przekazanie środków z jednej jednostki na
  rzecz drugiej. Jest to jedynie ponowny podział środków już istniejących.

• Wydatki nabywcze - związane ze świadczeniem wzajemnym. Są to konkretne
  wydatki ponoszone w celu zaopatrzenia poszczególnych jednostek. Powodują
  przenoszenie wartości.

Bezzwrotne i zwrotne wydatki:

• wydatki bezzwrotne to dotacje lub subwencje. Tych dwóch terminów używa się
  zamiennie, z tym, że terminu subwencja używa się na określenie pomocy udzielanej jednostkom niepaństwowym.

• wydatki zwrotne oznaczają przesunięcie czasowe środków finansowych z jednego podmiotu na rzecz drugiego.

Rezerwy: wydatki, które zapewniają realizacje różnych celów i zadań.

d) formy organizacyjne gospodarki budżetowej

Działalność budżetowa Jednostek organizacyjnych państwa nie jest jednolita. Rozróżnia się działalność budżetową brutto i netto, a w tej ostatniej kilka form organizacyjnych.

rys. Formy organizacyjne gospodarki budżetowej państwa.

5. MECHANIZM OBIEGU PIENIĘŻNEGO, KLASYFIKACJA STRUMIENI PIENIĘŻNYCH

a) podmioty obiegu pieniężnego:

- państwo (budżet państwa),

- przedsiębiorstwa,

- banki

- gospodarstwa domowe.

b) strumienie pieniężne rynkowe (ekwiwalentne), redystrybucyjne, kredytowe:

- strumienie (przychody, wydatki) pieniężne rynkowe (ekwiwalentne): Cechą
charakterystyczną tego rodzaju strumieni jest powiązanie wydatku jednego podmiotu
gospodarczego z wzajemnym świadczeniem ze strony innego podmiotu
gospodarczego, który realizuje przychód pieniężny. Do przychodów i wydatków
ekwiwalentnych należą ruchy pieniądza związane z zakupem i sprzedażą towarów i
usług oraz stawki wynagrodzeń za pracę. Strumienie te są regulowane w zasadzie
przez mechanizm rynkowy.

- strumienie redystrybucyjne czyli transfery: - zalicza się podatki i opłaty
przekazywane przez jednostki gospodarujące na rzecz budżetu państwa i budżetów
samorządowych, emerytury, renty i zasiłki przekazywane z budżetu (czy z
wydzielonych funduszy), różnego rodzaju subwencje, dotacje, darowizny. Cechą
strumieni transferowych jest to, że nie są regulowane przez mechanizm rynkowy,
lecz przede wszystkim przez normy prawne oraz to, że podczas transferów brak
materialnego ekwiwalentu za przekazywany pieniądz. Strumienie redystrybucyjne
nie zmieniają ogólnej ilości pieniędzy, jedynie wpływają na ich inne rozlokowanie.
Jest to podział środków pieniężnych już istniejących.

- strumienie kredytowe: to przychody i wydatki związane z operacjami kredytowymi banków. Przychody kredytowe powstają w jednostkach gospodarujących w wyniki zadłużenia się w bankach, wydatki kredytowe są natomiast związane ze spłatą
uprzednio wykorzystanych kredytów.

rys. przepływ pieniądza w gospodarce (str. 16)

c) obieg dochodowy, obieg transakcyjny, ruch okrężny (rys. str. 17)

6. PIENIĘŻNY MECHANIZM PODZIAŁU PRODUKTU KRAJOWEGO BRUTTO PKB:

a) PKB w ujęciu sektorowym gospodarki. Model ruchu okrężnego w gospodarce:

Model ruchu okrężnego w gospodarce - opiera się na następujących podstawowych
przesłankach:

• gospodarka obejmuje dwa podstawowe sektory: prywatny, na który składają się
  gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa oraz publiczny, reprezentowany przez
  rząd; ponadto wyodrębnia się sektor zagraniczny wyrażający powiązania gospodarki
  narodowej z zagranicą

• wydatek jednego sektora nieuchronnie przyczynia się do wzrostu dochodu innego sektora

• produkt krajowy brutto powstający w toku realizacji społecznego procesu produkcji rozpatrywany może być jako suma wydatków ponoszonych przez poszczególne sektory lub jako suma dochodów osiąganych przez poszczególne sektory (z uwzględnieniem salda wymiany z zagranicą)

• społeczny proces produkcji trwa nieustannie i niemożliwe jest określenie jego
  początku oraz końca.

rys. Ruch okrężny w gospodarce (str. 18)

Produkt krajowy brutto (PKB) określa sumę wydatków konsumpcyjnych (K), wydatków
inwestycyjnych (l), zakupów rządowych (R) oraz salda eksportu nad importem (G).
Produkt krajowy brutto w wyrażeniu rzeczowym rozkłada się na cztery główne

kategorie:

- sprzedaż dóbr i usług konsumpcyjnych,

- sprzedaż dóbr inwestycyjnych (wraz z powiększeniem zapasów środków obrotowych),

- sprzedaż dóbr dla rządu,

- saldo wymiany z zagranicą.

Jeżeli posłużymy się pieniądzem, to ową strukturę PKB można wyrazić wartościowo:

Y = K + I + R + G

b) pieniężny mechanizm pierwotnego podziału PKB:

Pierwotny podział PKB obejmuje podział pomiędzy różne kategorie podmiotów
gospodarujących dochodów powstałych w procesie produkcji, jak również dochodów z tytułu własności.

c) mechanizm wtórnego podziału PKB:

Wtórny podział PKB następuje w rezultacie dystrybucji (transferów) dochodów pierwotnych między różnymi sektorami gospodarki narodowej. Końcowy rezultat wtórnego podziału PKB stanowi dochód do dyspozycji brutto.

d) ostateczny podział PKB.

Ostateczny podział PKB - to dochód, który poszczególne podmioty gospodarujące
przeznaczają na spożycie (indywidualne i zbiorowe) oraz konsumpcję. W wyniku
ostatecznego rozdysponowania dochodu w odniesieniu do poszczególnych podmiotów gospodarujących mamy do czynienia bądź z wierzytelnościami netto (oszczędności) bądź z zadłużeniem netto. Pozycja ta w skali całej gospodarki narodowej uwzględnia dodatkowo saldo wymiany bieżącej z zagranicą.

tabela - Struktura tworzenia PKB i podziału dochodu narodowego

20

7. PROCES KREACJI PIENIĄDZA

Kreacja pieniądza - wprowadzanie do obiegu zarówno pieniądza gotówkowego jak
bezgotówkowego.

Emisja pieniądza - wprowadzanie do obiegu pieniądza gotówkowego, przeważnie przez bank
centralny (w Polsce banknoty emituje NBP).

W gospodarce narodowej podstawowym źródłem kreacji pieniądza jest kredyt,
uzupełniającym - nadwyżki eksportu nad importem.

rys. Definicja podaży pieniądza (str.22)

Najbardziej wąskim pojęciem podaży pieniądza jest baza monetarna. Szerszymi
pojęciami podaży pieniądza są koncepcje (agregaty pieniężne) Mi, Mz, Ms.

W Polsce NBP wyznacza i kontroluje podaż pieniądza według koncepcji M2. W
naszym kraju do ATz zalicza się wartość obiegającego pieniądza gotówkowego oraz ogół wkładów złotowych i walutowych na wszystkie terminy.

a) mnożnik kreacji pieniądza i baza monetarna

Powstaje pytanie od czego zależą rozmiary podaży pieniądza o najwyższym stopniu
płynności, oznaczonego symbolem Mi? Rozmiary te są ustalane na podstawie następującej formuły:

M₁ = B_m * m_k

Gdzie:

B_m - baza monetarna (zwana inaczej „pieniądzem wielkiej mocy"),

m_k - mnożnik kreacji pieniądza.

Baza monetarna - jest to suma gotówki w obiegu, znajdująca się w rękach ludności
gl oraz suma rezerw gotówkowych systemu bankowego Rg będąca pod kontrolą
banku centralnego w celu zapewnienia płynności banków komercyjnych. Stąd:

B_m = gl + Rg

Mnożnik kreacji pieniądza:

(wzór), str. 23

gdzie:

G_l / D_b - relacja gotówki w obiegu będąca w rękach ludności gl do całkowitej sumy depozytów (wkładów) w bankach komercyjnych Db

R_g / D_b - relacja rezerw obowiązkowych Rg, zapewniająca płynność banków, do całkowitej sumy depozytów w bankach komercyjnych Db.

b) kreacja pieniądza przez bank emisyjny:

W Polsce uprawnienia w zakresie emisji pieniądza ma NBP. NBP udzielając kredytu
tworzy nowy pieniądz, tj. nie sięga do środków zdeponowanych w banku. Dla NBP
udzielenie kredytu nie jest wydatkiem. Jest to kreacja pierwotna. Również w
wypadku skupu przez bank centralny zagranicznych walut i dewiz następuje kreacja
pierwotna.

c) kreacja pieniądza przez banki komercyjne:

Banki komercyjne udzielając kredytów klientom dokonują wtórnej kreacji pieniądza.

Wtórna kreacja wyznacza wielkość jego podaży. Bank centralny oddziałuje jednak na wielkość podaży przez system rezerw obowiązkowych, a także inne elementy polityki pieniężnej.

W zależności od wysokości wskaźnika rezerw obowiązkowych bank ten może
kreować nowy pieniądz w wysokości: gdzie:

D = R / r

R - wartość rezerw, r - wskaźnik rezerw obowiązkowych, D - wkłady na żądanie.

Operacje banków komercyjnych przy założeniu rezerwy obowiązkowej =10%

8. POPYT NA PIENIĄDZ

Popyt na pieniądz - przez popyt na pieniądz rozumiemy pożądany przez prywatne podmioty niebankowe (gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa) stan ich zasobów kasowych.

a) czynniki kształtujące popyt na pieniądz:

Czynniki kształtujące popyt na pieniądz ujmowane są różnie w zależności od teorii
wyjaśniającej popyt na pieniądz. Do głównych czynników kształtujących popyt na pieniądz zalicza się:

- dochód narodowy,

- stopę procentową,

- poziom cen towarów,

- szybkość obiegu pieniądza,

- motywy transakcyjne (rozmiary transakcji),

- przezorność,

- motywy spekulacyjne,

rys. czynniki określające popyt na pieniądz wg Keynesa (str. 28)

b) ilościowa teoria pieniądza:

Zależność między ilością cyrkulującego pieniądza a sumą transakcji zrealizowanych w danym czasie przedstawił ekonomista amerykański l. Fisher w postaci równania
nazwanego Równaniem wymiany:

MV=PT

gdzie:

M - ilość pieniądza w cyrkulacji,

V - szybkość krążenia pieniądza (wyrażona liczbą transakcji przypadających średnio na jednostkę pieniądza w rozpatrywanym okresie)

P - przeciętna wartość (cena) jednej transakcji,

T - liczba transakcji.

Z powyższego równania można wyznaczyć ilość cyrkulującego pieniądza w
następujący sposób:

M = PT / V

P = MV / T

Fisher sformułował tezę o zależności zmian poziomu cen od zmian ilości pieniądza (która z kolei zależy przede wszystkim od banku centralnego).

Równanie wymiany Fishera zostało zmodyfikowane przez przedstawicieli „szkoły
Cambridge" A.Marshalla i A. Pigou. Wprowadzili oni zamiast pojęcia liczby transakcji (T)
kategorię realnego dochodu narodowego (Y), czyli dochodu narodowego w stałych
cenach. Nowe równanie wymiany przyjęło postać:

MV=PY
Przekształcając równanie otrzymuje się:

M = kPY lub M / P = kY

czyli tzw. równanie szkoły Cambridge,

gdzie: k = 1/V

c) teoria preferencji płynności:

Keynesowska (J.M. Keynes) teoria popytu na pieniądz wychodzi z założenia,
że ilość pieniądza, na którą zostaje zgłoszony popyt, jest określona poprzez
pożądaną wielkość rezerw gotówkowych lub - wyrażając to inaczej - przez
preferencję płynności podmiotów gospodarczych. Składają się na nią dwa
elementy: aktywne zasoby gotówkowe (obieg czynny) zależne od dochodu oraz
pasywne zasoby gotówkowe (obieg nieczynny) zależne od stopy procentowej.

Aktywne zasoby gotówkowe kształtują się pod wpływem motywu
transakcyjnego (który wyraża potrzebę posiadania środków pieniężnych w okresie
od momentu otrzymania do momentu wydatkowania dochodów; wchodzą tu w grę
zarówno rezerwy kasowe przedsiębiorstw, jaki i rezerwy związane z cyklem
wydatkowania osobistych dochodów ludności) i motywu ostrożności (przezorności)
(polegającego na potrzebie posiadania pewnych rezerw pieniężnych na wypadek
niespodziewanego ograniczenia dochodów lub dla dokonania nie przewidzianych
wydatków - np. choroba, wypadek).

Natomiast do pasywnych zasobów gotówkowych Keynes zalicza tę część
zasobów pieniężnych, które są gromadzone z motywu spekulacyjnego. Chodzi tutaj
o to, że zasoby te umożliwiają swobodę dokonywania operacji, przede wszystkim
zakupu papierów wartościowych w zależności od kształtowania się kursów lub
zakupu towarów w zależności od zmian ich cen.

Popyt na pieniądz, który ma zasilić aktywne zasoby gotówkowe określany jest
jako tzw. popyt na pieniądz transakcyjny (Md₁), jest funkcją rosnącą dochodu
narodowego:

Md₁ = L₁(Y).

rysunki (str. 31)

Tak więc łącznie popyt na pieniądz składa się z dwóch elementów:

M_d = M_d1 + M_d2 = L₁ (Y) + L₂ (i)

wzór, str. 32

rys. (str. 33) aktywa finansowe a rynkowa stopa procentowa

pułapka płynności - poniżej pewnego , niskiego poziomu stopy procentowej podmioty gospodarcze będą skłonne całość swoich aktów gospodarczych utrzymywać w pieniądzach - określa się to jako tzw. keynesowską pułapkę płynności

d) teoria M. Friedmana:

W odróżnieniu od statycznej keynesowskiej teorii popytu na pieniądz,
dynamiczna, rozwinięta przez M Friedmana, monetarystyczna teoria popytu na
pieniądz uwzględnia faktyczne i oczekiwane zmiany poziomu cen oraz pożądaną
wielkość realnych zasobów pieniądza, która jest wynikiem podejmowanych decyzji
majątkowych o utrzymywaniu zasobów pieniądza w alternatywnych formach:

pieniądza gotówkowego,

papierów rentownych (przynoszących stały dochód), akcji, kapitału rzeczowego,
kapitału ludzkiego.

Łączny popyt na pieniądz jest przez Friedmana określany przez cztery zmienne:

a) łączne zasoby majątkowe,

b) podział tych zasobów na: gotówkę, papiery rentowne, akcje, kapitał
rzeczowy i kapitał ludzki,

c) oczekiwaną dochodowość tych różnych lokat zasobów pieniężnych,

d) użyteczność pieniądza.

9. SYSTEM FINANSOWY (PIENIĘŻNO - KREDYTOWY) WSPÓŁCZESNEJ GOSPODARKI

a) pojecie i funkcje systemu ekonomiczno-finansowego:

System finansowy w gospodarce rynkowej to mechanizm współtworzenia i przepływu siły nabywczej między niefinansowymi podmiotami gospodarczymi, w skład którego wchodzą instrumenty finansowe, rynki finansowe, instytucje finansowe oraz zasady określające sposób ich funkcjonowania.

Sformułowanie, że system finansowy jest „mechanizmem współtworzenia i przepływu siły nabywczej między niefinansowymi podmiotami gospodarczymi" mówi o jego podstawowej funkcji. Głównym zadaniem systemu finansowego w gospodarce rynkowej jest współuczestniczenie w tworzeniu powszechnie akceptowanego środka dokonywania transakcji (czyli pieniądza) oraz umożliwianie jego przemieszczania się między niefinansowymi podmiotami gospodarczymi (ekonomicznymi), tj. gospodarstwami domowymi, przedsiębiorstwami i budżetem państwa.

Powyższe sformułowanie nie wystarcza jednak do precyzyjnego zdefiniowania
systemu finansowego, ponieważ w praktyce wszystkie podmioty gospodarcze uczestniczą w jakimś stopniu w tworzeniu i przepływie siły nabywczej. Dlatego też w definicji potrzebne są dodatkowe elementy, precyzujące zakres omawianego pojęcia. Elementami tymi są ogniwa (składniki) systemu finansowego.

Funkcje systemu finansowego:

Główne:

a) współudział w kreowaniu siły nabywczej oraz umożliwianie jej przepływu między
niefinansowymi podmiotami ekonomicznymi,

b) obniżanie kosztów dokonywania transakcji (tzw. kosztów transakcyjnych)powstających w procesie wymiany,
Pośrednie:

System finansowy uczestnicząc w kreowaniu siły nabywczej i ułatwiając jej przepływ oraz obniżając koszty transakcyjne scala (integruje) działalność niezależnych w gospodarce rynkowej podmiotów ekonomicznych. Dokonuje tego pełniąc trzy odmiennego rodzaju funkcje:

1. funkcja monetarna - system finansowy ułatwia transakcje związane z bieżącymi procesami wymiany dóbr i usług. Tak rozumiane funkcje monetarne obejmują dwa procesy: kreowanie pieniądza oraz przepływ pieniądza związany z bieżącymi transakcjami gospodarczymi.

2. funkcja kapitałowa - wiąże się z faktem, że system finansowy umożliwia przepływ środków pieniężnych od tzw. jednostek nadwyżkowych do tzw. jednostek deficytowych. Innymi słowy - system finansowy zapewnia transformację (zamianę) odkładających się wolnych środków pieniężnych w fundusze umożliwiające podejmowanie działalności rozwojowej. Przepływ siły nabywczej, zachodzący w tych ostatnich warunkach wiąże się zatem z reguły z rozszerzeniem działalności gospodarczej.

W ramach tak rozumianej funkcji kapitałowej można wyodrębnić dwa jej
odmienne aspekty: gromadzenie, alokowanie (w różne aktywa służące
tezauryzacji) i pobudzanie odkładania oszczędności oraz alokację tych
oszczędności (czyli kapitału) między różne przedsięwzięcia gospodarcze.

c) funkcja kontrolna systemu finansowego - jest konsekwencją realizowania przez
ten system funkcji kapitałowych. Najkrócej mówiąc, funkcja kontrolna bierze się
stąd, że podmioty wypożyczające środki pieniężne lub je inwestujące chcą mieć
wpływ na decyzje podejmowane przez podmioty, którym te środki powierzyły, tak
aby zwiększyć prawdopodobieństwo ich odzyskania (w przypadku instrumentów
dłużnych) lub zapewnić sobie powiększanie ich wartości (w przypadku tytułów własności - np. akcji). W szczególności w tej ostatniej sytuacji system finansowy
umożliwia prowadzenie procesu, który można nazwać zarządzaniem wcześniej
zainwestowanymi oszczędnościami. Mechanizmy systemu finansowego pozwalają między innymi właścicielom majątku na monitorowanie i sterowanie (w tym stymulowanie i dyscyplinowanie) kadry kierowniczej zarządzającej ich majątkiem (zainwestowanymi w przeszłości oszczędnościami). Zauważmy ponadto, że podobnie jak w przypadku funkcji kapitałowej, funkcja kontrolna może być realizowana albo za pośrednictwem instytucji finansowych aktywnie uczestniczących w tym procesie, albo za pośrednictwem bezpośrednich transakcji papierami wartościowymi na rynku kapitałowym. System finansowy w przypadku omawianej funkcji sprzyja obniżaniu kosztów transakcyjnych w ten sposób, że zwiększa prawdopodobieństwo, iż podmioty udzielające swoich środków pieniężnych odzyskują je (system finansowy zmniejsza niepewność wynikającą z ryzyka zmiany zachowania).

Z realizacją przez systemy finansowe szeregu funkcji wiąże się pojęcie efektywności. Przez pojęcie efektywności systemu finansowego rozumie się efektywność funkcjonalną, tj. skuteczność, z jaką dany system wykonuje swoje zadania na rzecz poszczególnych sektorów (gospodarstw domowych, przedsiębiorstw, państwa)

b) ogniwa systemu finansowego:

System finansowy składa się z czterech rodzajów ogniw:

- instrumentów finansowych,

- rynków finansowych,

- instytucji finansowych,

- zasad, na jakich działają trzy wymienione elementy.

Cztery powyższe ogniwa tworzą strukturę systemu finansowego.

Poniższa tablica przedstawia w schematyczny sposób tę strukturę, uwzględniając

jednocześnie główne kryteria grupowania poszczególnych rodzajów ogniw system finansowego.

---