Dziedziny wychowania: specyficzne rodz wychowania które wkraczają w różne sfery rzeczywistości
WYCHOWANIE ESTETYCZNE : jeden ze składników wychowania i wielostronnego kształcenia rozumiany jako ogół świadomych oddziaływań i działań własnych wychowanka, w których wartości estetyczne i artystyczne wykorzystuje się do pogłębiania życia uczuciowego, rozwoju aktywności twórczej i samoekspresji wychowanka oraz umożliwienia mu kontaktu z różnymi dziedzinami sztuki. Niektórzy teoretycy wychowanie estetyczne utożsamiają z wychowaniem do sztuki i przez sztukę (przez umysł, działanie).
Wychowanie estetyczne młodego człowieka kształtowane jest przez trzy elementy:
1.poznania
2. mowy;
3. działania, które z kolei kształtują: uczucia, zainteresowania, chęć zgłębiania poznania wiedzy. (Ten proces nazywamy wzrastaniem człowieka w sferę estetyczną danej dziedziny sztuki.)
Nazwa „wychowanie estetyczne” pojawiło się na przełomie XVIII i XIX w. Wprowadził je Fryderyk Schiler (1759-1805) autor pracy pt: „Listy o estetycznym wychowaniu człowieka”
Wychowanie estetyczne może być realizowane:
-muzyka: śpiew, gra na instrumentach, słuchanie muzyki (percepcja), tworzenie
-plastyka: rysowanie, rzeźbienie, ceramika, projektowanie graficzne, fotografia artystyczna
-literatura: poezja, proza, satyry, dramaty, komedie
-teatr: przedstawienia dramatyczne, komediowe, operetka, opera
-film: historyczny, dokumentalny, przyrodniczy, biograficzny(spełnia funkcje poznawcze)
-architektura
Irena Wojnar wyodrębnia dwa stanowiska rozumienia funkcji wychowania estetycznego człowieka:
*Kształcenie do sztuki - węższe znaczenie wychowania estetycznego. Jest to „kształtowanie wrażliwości i kultury koniecznej do przeżywania, poznawania i oceny zjawisk estetycznych” Najczęściej występuje w procesie edukacyjnym dzieci i młodzieży.
*Wychowanie przez sztukę - szersze rozumienie wychowania estetycznego odnoszące się do kształcenia pełnej integralnej osobowości człowieka nie tylko w sferze wrażliwości estetycznej. Obejmuje także oddziaływanie na sfery:
-intelektualną (wzbogacanie wiedzy i myślenia osobistego)
-moralno-społeczną (zdobywanie podstaw oceny moralnej i umiejętności rozumienia sytuacji ludzkich)
-jest to także rozwijanie wyobraźni i pobudzanie dyspozycji twórczej
Funkcje sztuki:
-f. estetyczna - sztuka wychowuje, uczy, nakłania, uwidacznia pewne wzorce postępowania
-f. komunikacyjna- artysta przez swe dzieło porozumiewa się z odbiorcą
-f. poznawcza -odbiorca poznaje nie tylko dzieło, ale też historię przodków, poprzez dzieła może się „przenieść” do świata ówczesnego.
-f. estetyczna, wychowawcza i edukacyjna - wskazuje na wzorce i normy postępowania czyli wychowuje i uczy, kształtuje świadomość
-f. religijno-magiczna- normy etyczne, dzieła sztuki pobudzają uczucia. Muzyka, obrazy, rzeźby, architektura służą religii, ale też czerpią z niej tematykę swoich dzieł.
-f. emocjonalna - przejawia się zarówno w postawie twórcy i w wyrażanych przez niego uczuciach. Najsilniej przejawia się w muzyce i tańcu.
-f. terapeutyczna - sztuka leczy, duchowe oczyszczenie (katharsis) muzykoterapia, poezjoterapia
- kulturoterapia i asteterapia - wykorzystuje określone wytwory kultury, (uspokaja, wycisza=kulturoterapia)
-f. ludyczna, zabawowa- pozwala się rozprężyć i odstresowac , zagospodarowanie wolnego czasu (taniec, muzyka)
-f. identyfikacyjna i integracyjna - sztuka integruje i wykazuje przynależności do pewnej grupy społecznej (lekarze, harcerze, muzycy)
-f. użytkowa -jest to sztuka, która posługujemy się na co dzień (rzemiosło, architektura, przedmioty codziennego użytku, ale także satyra, muzyka taneczna)
-f. symboliczna - wytwór będący symbolem wyraża prawdy uniwersalne
Działania edukacyjne nauczyciela kształtujące wrażliwość plastyczną:
1.linia
2.faktura
3.kolorystyka
4.dynamika - siła wyrazu plastycznego
5.harmonia - współgranie wszystkich elementów
Wymagania stawiane wychowaniu estetycznemu:
1. kształtowanie postawy otwartego umysłu
2. umożliwianie przejawiania aktywności twórczej
3. wzbogacanie wiedzy o dorobku kulturowym
4. uprzystępnianie dzieł sztuki
5. rola nauczyciela w wychowaniu estetycznym(inspirator partner do dyskusji i współdziałania)
6. korzyści ze środków masowego przekazu.
Wychowanie estetyczne w poglądach filozofów i estetyków starożytnych.:
Pitagoras - (570-497) najbardziej wychowująca jest muzyka. Jest oznaką harmonii wszechświata. Matematykę przyrównuje do muzyki - obie muszą mieć logikę rozwiązań.
Platon - (427-347) najlepsza jest poezja, poeta jest pośrednikiem między bogami a ludźmi, przez niego przemawiają bogowie
Arystoteles - (384-322) przeżycia dramatyczne ze sztuki są źródłem oczyszczenia (katharsis) wewnętrznego i wzbogacenia. Korzystny jest wpływ muzyki-jest ona elementem oczyszczenia. Człowiek oczyszczony z sytuacji życiowych przez sztukę ma łatwiejsze, szczęśliwsze życie. Ale żeby zadziałało człowiek musi chcieć współpracować z utworem.
Dla wyciszenia się dzieci można im puszczać muzykę spokojną, poważną. Muszą skupić się na skojarzeniach, spróbować stworzyć jakiś np. obraz wg nastroju utworu. Rozpatrywanie utworu winno odbywać się w kategoriach:
-aparat wykonawczy, tytuł, powstanie dzieła
-treści muzyczna utworu: przebieg linii melodycznej, harmonia
-treści poza muzyczne : skojarzenia z tematyką muzyczną i pokrewnymi dziedzinami sztuk
Docenianie roli sztuki nowożytnej i współczesnej:
Shaftesbury - (1671-1713) przekonany o bliskości piękna i dobra; ważność przeżyć estetycznych i moralnych(nie ma różnicy między nimi). Źródłem wychowania estetycznego jest kontakt z dziełem sztuki, który upiększa ludzkie dusze.
Immanuel Kant - (1724-1804)dostrzegał istotną różnicę między pięknem a dobrem, przeżyciem estetycznym a moralnym. Piękno jest tym co się nam podoba ale nie przez wrażenia czy pojęcia ale z subiektywną koniecznością , w sposób bezpośredni. Trzeba z nią obcować.
Franciszek Schiller - (1759-1805) dobitnie podkreślał rolę sztuki i pierwszy raz wprowadził nazwę wychowania estetycznego, utożsamiał sztukę z zabawą(przyjemnością) i upatrywał w niej najlepszego wychowawcę człowieka. Uważał, że sztuka jest czynnikiem wyzwolenia.
XX,XXI w.
Ważna rola przeżyć ludzkich sztuki- nowe wychowanie - reprezentanci podkreślają ważną rolę przeżyć związanych z pięknem i sztuką. Ich prace wskazują na ważną rolę sztuki w kształtowaniu wizerunku współczesnego człowieka wrażliwego na krzywdę, piękno, prawdę i dobro.
Do grona teoretyków(reprezentantów Nowego Wychowania) zaliczamy: Dewey, Celestyn Frenet , Maria Montessori, a w Polsce: Maria Gołaszewska, Roman Ingarden, Strużewski, Władysław Szuman, Władysław Tatarkiewicz, Irena Wojna
Odbiorcą sztuki może zostać twórcą ale twórca zawsze zaczynał jako odbiorca.
Szuman mówił o upowszechnianiu, udostępnianiu, i uprzystępnianiu sztuki.
Twórczość jako dzieło nie posiada jednolitej definicji:
1.jako dzieło (nowość, oryginalność)
2.jako proces
3.jako zespół zdolności(właściwości)intelektualnych, bądź zespół cech osobowościowych
4.jako zespół stymulatorów społecznych (klimat uwarunkowań twórczych)
Pietrasiński
Twórczość- twórczością jest każde dzieło wykraczające poza naśladownictwo. Może to być też technika, sztuka kulinarna.
Twórczość jako proces: poznawanie tajemnic twórczości musi prowadzić przez analizę procesu twórczego, jego mechanizmu, przebiegu czynności uwewnętrznionych i zewnętrznych w czasie, czyli poprzez fazy, etapy tego procesu.
Dzieło:
jest nowe, oryginalne, niepowtarzalne, ma społeczną przydatność, generatywność (energia tkwiąca w dziele, są wieczne-mity greckie). Im większa doza nowości tym dłużej trwa akceptacja (Kopernik).
II aspekty najważniejsze dla nauczyciela dającemu dziecku zadanie:
-co ono myśli, czuje
-co będzie efektem końcowym
Proces twórczy: szereg uwarunkowanych czynności psychicznych i fizycznych mniej lub bardziej uświadomionych przez podmiot twórczy, czyli dziecko w wyniku czego następuje ekspresja własnej osobowości poprzez dokonywanie zabiegu przekształcania rzeczywistości zewnętrznej i własnego „ja” (myślenie, pamięć, uwaga, potem zaczyna działać ruchowo, ekspresyjnie. Jest to subiektywne).
WYCHOWANIE MORALNE: ogół oddziaływań zmierzających do ukształtowania i wzbogacenia wszechstronnego rozwoju jednostki, dziecka, ucznia, człowieka. Jest procesem ciągłym.
Wychowanie moralne wg. Okonia: ogół świadomych oddziaływań wychowawczych i działań własnych wychowanka, których celem jest ukształtowanie dyspozycji psychicznych warunkujących zachowanie moralne jednostki jako członka zbiorowości ludzkiej.
Do dyspozycji tej zalicza się wrażliwość na wartości moralne i motywację jako czynniki warunkujące zgodność postępowania jednostki z pełnioną przez nią rolę społeczną oraz cechy charakteru jak (uczciwość, sprawiedliwość, spolegliwość - możliwość darzenia zaufaniem, dzielność, przekonania moralne, ideały , uspołecznienie)
Wychowanie moralne wg Łobockiego: zapoznanie dzieci i młodzieży z normami określającymi ludzkie powinności oraz wartościami potrzebnymi do określenia, akceptowania i przyjęcia do realizacji w życiu codziennym.
Dziedziny wychowania moralnego:
-moralne
-estetyczne
-seksualne
-patriotyczne
-umysłowe
-religijne
-zdrowotne
Wychowanie moralne jest realizacją wychowawczą w znaczeniu:
*opisowym : może być realizowane poprzez formę(dyskusja, rozmowa, wyrażenie własnych stanowisk) -jeśli dzieci same coś opiszą łatwiej pojmą dany problem niż kiedy będziemy im moralizować
-oceniającym czyli normatywnym = wskazuje normy, pokazuje dlaczego zachowanie jest niewłaściwe
Potrzeba wy chowania moralnego:
-wielość kultur, ideologii i religii przez to potrzebne jest poznanie różnic innych.
-utrata poczucia własnej egzystencji, analfabetyzm moralny(sam wyznacza sobie normy), dostarczanie drogowskazów(człowiek nie może żyć sam trzeba pomagać)
-stępienie wrażliwości moralnej i etycznej ludzi (brak obiektywnych ocen podczas oglądania filmów, czasopism) i ich bezkrytyczny odbiór przez dzieci
Sposoby wychowania moralnego:
-metoda perswazji
-metodą klasyfikowania wartości(arkusz wartości np. dlaczego wartość pomagać)
-metoda rozumowania moralnego
WYCHOWANIE SEKSUALNE: (prorodzinne, do życia w rodzinie, do miłości - wg Łobockiego)
Współcześnie przez wychowanie seksualne rozumie się ogół oddziaływań i wpływów zmierzających do kształtowania u dzieci i młodzieży postawy szacunku i rozumienia wobec przedstawicieli płci przeciwnej oraz takich uczuć wzajemnych, które są warunkiem wytwarzania się prawidłowych relacji między dziewczętami i chłopcami.
Wychowanie seksualne zaczyna się wg Łobockiego od kształtowania właściwych relacji:
1.Regularne i okazjonalne rozmowy na temat wychowania seksualnego(rodzina, szkoła opiekunowie)
2.Potrzeba wych. seksualnego w szkole (niwelowanie braku tego wychowania w rodzinie), narastająca aktywność seksualna nastolatków
3.Zalety wych.seksualnego - stopniowe przyzwyczajanie uczniów do wiedzy o rozwoju własnego organizmu i płci odmiennej, niwelowanie i zapobieganie wulgaryzmom, odwoływanie się do programów wychowania seksualnego
4.wych. seksualne -zorientowanie biologiczne
Wniosek :unikać moralizowania, błędem byłoby nie dostrzeganie w popędzie seksualnym czegoś zakazanego gdyż jest to „cudowny dar natury”, o problemach seksu informuje się często zbyt wcześnie lub zbyt późno. Ten przedmiot musi prowadzić PEDAGOG SPECJALISTA.
WYCHOWANIE PATRIOTYCZNE:(obywatelskie) wdrażanie lub przyuczanie do umiłowania własnej ojczyzny i narodu, łącznie z gotowością do wyrzeczeń i ofiar dla nich. Kształtowanie postawy opartej na przywiązaniu i miłości do ojczystego kraju i solidarność z własnym narodem na miarę bezinteresownego postępowania dla wspólnego dobra.
Cel wychowania patriotycznego:
-przygotowanie wychowanków do służby własnemu krajowi
-kształtowanie przywiązania i miłości do kraju, jego przeszłości i teraźniejszości, poczucie odpowiedzialności za jego wszechstronny rozwój i miejsce wśród innych krajów (Okoń)
„Aby pokochać własną ojczyznę, jej przyrodę, dzieje trzeba je wpierw poznać” Bocheński
Pojęcia bliskie wychowaniu patriotycznemu:
* naród- zbiorowość ludzi powstała na gruncie wspólnoty, dziejów, kultury, języka odznaczająca się wspólną świadomością narodową czyli silnym poczuciem przynależności do narodu i solidarności z jego członkami.
*ojczyzna- kraj w którym człowiek się urodził lub spędził znaczną część swego życia, w którym mieszka lub czuje się związany emocjonalnie mimo przestrzennego oddalenia.
*kultura: składa się na nią całokształt duchowego i materialnego dorobku ludzkości gromadzony, utrwalony i wzbogacony w ciągu jej dziejów, przekazywany z pokolenia na pokolenie. Kultura dzieli się na duchową i symboliczną.
Wskaźniki postawy patriotycznej:
-miłość do ojczyzny wielkiej i małej
-świadczenia na rzecz kraju
-poszanowanie rodaków i współobywateli
-zainteresowanie sprawami swego kraju
-gotowość do obrony własnego kraju
-oddawanie szacunku symbolice narodowej
Sposoby wychowania patriotycznego w szkole:
-lekcje i ich różnorodna tematyka źródłem treści wychowania patriotycznego
-organizowanie spotkań z ciekawymi ludźmi, wystaw, wycieczek, konkursów, olimpiad
Negatywne zachowania i cechy ujemne wobec patriotyzmu
-nacjonalizm, rasizm
-nadgorliwość w wych. patriotycznym (żywe tarcze)
-świadoma dewaluacja pojęć: naród, ojczyzna, honor
PODSTAWOWE ŚRODOWISKA WYCHOWAWCZE:wychowanie dziecka odbywa się w określonym środowisku wychowawczym
Środowisko wychowawcze:
Józef Pieter - to określony obszar działalności, na którym bodźce rozwojowe będą kontrolowane zgodnie z celem wychowawczym a równocześnie wywołującym trwałą zmianę w zachowaniu osobnika
Izabela Izdebska - to szeroko rozumiane środowiska życia dziecka ze swoim złożonym i skomplikowanym, niejednokrotnie trudnym do uchwycenia i określenia systemem podniet i bodźców rozwojowych zarówno o charakterze oddziaływań planowych jak i wpływów samorzutnych niezorganizowanych, niezamierzonych tak dodatnich jak i ujemnych
Edmund Trempała - to określony obszar działalności, na którym bodźce rozwojowe będą kontrolowane zgodnie z celem wychowawczym a równocześnie wywołują trwałą zmianę w wychowanku
Jan Szczepański - część środowiska społecznego i kulturalnego, która wywiera wpływ na wytwarzanie się trwałych postaw, poglądów, wiedzy, sposobów postępowania wychowanka.
Mieczysław Łobocki - do podstawowych środowisk wychowawczych zalicza: rodzinę, szkołę, grupę społeczną jako klasę, grupę rówieśniczą
RODZINA: jest pierwszą, fundamentalną, naturalną grupą w życiu dziecka. Staje się ono jej spokrewnionym członkiem od momentu poczęcia i narodzenia oraz pozostaje w nim do późnej starości; bądź należy do niej na mocy adopcji.
Rodzina pełni ważne funkcje dla utrzymania ciągłości biologicznej rozwoju psychospołecznej jednostki i społeczeństwa.
Funkcje rodziny:
1.prokreacyjna (biologiczna) - celem jest zrodzenie potomstwa zapewniającego społeczeństwu ciągłość biologiczną, zaspokojenie potrzeb miłości małżeńskiej
2.opiekuńcza - polega na udzielaniu pomocy członkom rodziny w sytuacjach i okolicznościach życiowych, gdy sami nie są w stanie zaspokoić swoich potrzeb
3.gospodarcza (ekonomiczna) - zapewnienie warunków utrzymania się członków rodziny przy życiu i dóbr materialno - bytowych
4.wychowawcza (socjalizacyjna) - wprowadza członków rodziny w życie społeczne, język ojczysty, kulturę, zwyczaje, wartości preferowane przez rodziców
5.stratyfikacyjna - gwarantująca członkom rodziny określony status życiowy, przynależność do określonej klasy czy grupy społecznej
Typologia rodzin:
-rodzina pełna = cała, rodzice i dzieci połączeni silną więzią emocjonalną
-rodzina rozbita = trwała nieobecność jednego z rodziców<rozwód, separacja, śmierć>
-zrekonstruowana = zawarcie nowego związku, adopcja
-zdezorganizowana = członkowie są w ciągłych konfliktach
-zdemoralizowana = pozostająca w konflikcie z prawem, z sąsiadami (brak więzi rodzinnych)
-niepełna zwana zastępczą = zajmowanie się dziećmi, rozwojem sierot lub takich dzieci, którymi nie mogą zajmować się rodzice naturalni
Style wychowania w rodzinie:
1.demokratyczny - koleżeńskie i partnerskie kontakty z dziećmi; liczenie się z ich potrzebami i zdaniem w podejmowaniu decyzji domowych; silna więź emocjonalna; dzieci są lepiej przygotowane do życia <niezależne, pomysłowe, poczucie obowiązku>
2. autokratyczny - duży dystans pomiędzy rodzicami i dziećmi; rodzice podporządkowują sobie dzieci, ważne są tylko ich racje, niedostrzeganie potrzeb dzieci; dzieci są nieśmiałe, żyją w lęku przed karą
3.liberalny -polega na pozostawieniu dzieci samym sobie; nie ingerowanie w ich sprawy, tolerancja aspołecznych zachowań; spełnianie zachcianek dzieci- które są oczkiem w głowie rodziców; dzieci przesadnie pewne siebie, egoistyczne
4.niekonsekwentny (okazjonalny) - brak spójności oddziaływań wychowawczych ze strony rodziców; zmienność i przypadkowość oddziaływań na dziecko, zależne od humoru rodziców
Przyczyny utrudnień wychowania w rodzinie:
-niedosyt miłości małżeńskiej i ojcowskiej w rodzinie
-brak uruchomienia procesów identyfikacji (z dalszymi krewnymi)
-słaba więź emocjonalna między rodzicami
-wadliwe postawy rodzicielskie :
- postawa unikająca i odtrącająca
- postawa nadmiernie wymagająca i zbyt chroniąca
Postawy rodziców wg M. Ziemskiej: negatywne i pozytywne.
*odtrącająca akceptacja (dziecko jako ciężar, jaki spoczywa na rodzicach)
*nadmiernie wymagająca uznanie praw dziecka (stawianie dziecku wygórowanych żądań)
*unikająca współdziałania( słabe przywiązanie rodziców do dziecka, obojętność uczuciowa)
*nadmiernie chroniąca rozumna, swobodna (zbyt duża opieka i pobłażliwość)
Szkoła jako instytucjonalne środowisko wychowawcze: szkoła jest podstawową instytucją w systemie edukacji. Zajmuje się kształceniem i wychowywanie dzieci, młodzieży i dorosłych stosownie do przyjętych w danym społeczeństwie celów i zadań oraz koncepcji oświatowo - wychowawczych i programów. (Okoń)
Struktura organizacji szkoły:
1.placówki wychowania przedszkolnego
2.6-letnie szkoły podstawowe
3.3-letnie gimnazja
4.3-letnie licea ogólnokształcące; 4-letnie technika; 3-letnie szkoły zawodowe
5.szkoły policealne, czyli uzupełniające technika
6.studia: 3-letnie licencjackie + 2-letnie uzupełniające; 2-letnie magisterskie
7.4 - letnie studia doktoranckie
Rola dyrektora i nauczycieli w funkcjonowaniu szkoły:
-kierownicza, organizacyjna nadzorująca, edukacyjna, wychowawcza, opiekuńcza, zdrowotna, odpowiedzialność za misję szkoły
-współpraca z rodzicami, Komitet Rodzicielski, Radą Szkoły i środowiskiem lokalnym
Funkcje pełnione przez szkołę :
-dydaktyczna (kształcąca) = przekazanie wiedzy
-wychowawcza = kształtowanie postaw
-opiekuńczo = zaspokaja podstawowe potrzeby niezbędne dla prawidłowego rozwoju fizycznego i psychospołecznego uczniów
Niedomagania funkcjonowania szkoły i przeciwdziałanie:
1.preferowanie przez szkołę funkcji kształcącej
2.przeładowane programy nauczania
3.nadmiar tradycyjnych metod nauczania i słaba organizacja procesu nauczania
4.braki w przygotowaniu kadry nauczycielskiej (indywidualne sugestie studentów korygujące niedomagania szkoły)
5.przestarzała organizacja procesów nauczania
Zjawiska zachodzące w zespole wychowanków:
* Grupy formalne-zorganizowane są przez odpowiednie instytucje, mają określone zadania i
system kontroli.Są nimi np. społeczność szkolna, wchodzące w jej skład klasy, samorząd uczniowski
* Grupy nieformalne- powstają spontanicznie. Nie są one organizowane w sposób planowy i zamierzony. Spontaniczność tych grup przeważnie przesądza o ich krótkotrwałości; odznaczają się one tym samym niskim stopniem organizacji,
* Normy klasy szkolnej- normy wypracowane przez uczniów które są układem odniesienia i reguluje ich zachowanie w różnych sytuacjach.
* Spoistość- silne poczucie przynależności do grupy, „my” „nasi”; wzajemna życzliwość i serdeczność wszystkich uczestników; dążenie do osiągnięcia tego samego celu
Style kierowania wychowawczego:
Styl liberalny- wychowawca „powstrzymuje się od wszelkiej ingerencji w sprawy grupy, pozostawia jej członkom całkowitą dowolność, nie aktywizuje ich ani nie kontroluje
Styl autokratyczny- wychowawca decyduje, sprawuje kontrolę, podkreśla swoją pozycję, rozdziela zadania i sam ocenia ich wykonanie. Stosuje kary, nie nagradza lub czyni to bardzo rzadko. w klasie występuje wiele zachowań agresywnych
Styl demokratyczny- przekazywanie przez wychowawcę wielu funkcji do samodzielnego wykonania. Członkowie podejmują decyzje dot. spraw klasy, prowokuje dyskusje, członkowie sami kontrolują wykonywanie zadań.
2