Dziewczyny to,co jest napisane w nawiasie jest podane tylko po to, by wiedzieć więcej albo zrozumieć, o co chodzi w danym podpunkcie, myślę, że nie ma sensu się tego uczyć. Nie przerażajcie się ilością momentami napisałam trochę więcej niż potrzeba, myślę, że tego rozdziału należy nauczyć się bardziej by mieć ogólną wiedzę, niż szczegółową.

Część II, rodział 2

WYBRANE KONCEPCJE I ŚRODKI DIAGNOZY RODZINY

I Strategie diagnozowania rodziny:

1. Diagnoza całościowa:

• Ujmuje całościową charakterystykę środowiska wychowawczego rodziny
  i wyrażenia ogólnej oceny jego funkcjonowania;

• Uwzględnia wiele czynników i warunków rodziny;

• Formułuje globalną ocenę charakteru i jakości rodziny jako środowiska wychowawczego;

a) przykłady rozwiązań badawczych osadzonych w perspektywie całościowej diagnozy środowiska wychowawczego rodziny:

• koncepcja wskaźnika ogólnego środowiska, Heleny Radlińskiej

Wskaźnik ogólny środowiska stanowił wynik badań diagnostycznych, rozumiany jako miernik określający szanse życiową dzieci wychowujących się w danym środowisku.

Wskaźnik ogólny środowiska = wynik badań diagnostycznych

↓

miernik określający szansę życiową dzieci wychowujących się w danym środowisku

*w tym przypadku przedstawiał ocenę środowiska, a nie ocenę pojedynczej cechy

• koncepcja badania warunków środowiska wychowawczego dzieci szkolnych, Józefa Pietera. Koncepcja ta stanowiła próbę ujęcia całościowej oceny środowiska wychowawczego dziecka ( w tym i rodziny);

• koncepcja określania progów zagrożenia rozwoju dziecka w rodzinie, Ewy Marynowicz - Hetki. Stanowi ona przykład pomiaru jakościowego, operuje skalą porządkową, której szczególne stopnie oznaczaja określone poziomy - progi zagrożenia rozwoju dziecka w rodzinie.

Progi zagrożenia są miarą zagrożenia rozwoju dziecka w rodzinie. Wyróżniamy następujące progi zagrożenia: ostrzegawczy; zaawansowany; krytyczny.

W tym punkcie wyodrębniona została diagnoza typologiczna rodziny, która charakteryzuje się następującymi cechami:

• jest jednym z częściej wykorzystywanych sposobów określania jakości tworzonego przez rodzinę środowiska wychowawczego;

• poprzez kwalifikowanie do odpowiednich kryteriów ocenia się, rozpoznaje charakter wychowawczy rodziny;

• ten sposób diagnozowania jest popularny w praktyce pedagogicznej (stosowanie określeń rodzina dysfunkcjonalna i funkcjonalna).

Przykład koncepcji diagnozy typologicznej rodziny przedstawionej przez Jacka Piekarskiego. Wyodrębnił on cztery typy rodzin:

• środowisko wzorcowe - obejmuje wzorcowe cechy rodziny;

• środowisko przeciętne - ukazuje zbiór cech dominujących w danej zbiorowości o niejednoznacznej wartości pedagogicznej wszystkich kryteriów;

• środowisko niekorzystne wychowawczo - zestawia typowe cechy negatywne;

• środowisko dysharmonijne - wzorce występują tu z czynnikami negatywnymi.

Inna propozycja (Ambrozik 1997) wyróżnia następujące typy rodzin:

• normalne (o pełnym składzie osobowym, silnych związkach emocjonalnych, tradycyjnym układzie ról, charakteryzują się dobrymi kontaktami z innymi instytucjami wychowawczymi itd.);

• zdezorganizowane(charakteryzują się zaburzeniami w strukturze
  (w tym rodziny niepełne), konfliktami lub rozbiciem, antagonistycznymi stosunkami, słabymi kontaktami z innymi instytucjami wychowawczymi, problemami finansowymi itd.);

• zdemoralizowane (podobne stosunki wewnątrzrodzinne jak w przypadku rodzin zdezorganizowanych, ale również dostarczanie przez rodziców sprzecznych z prawem i moralnością wzorów zachowań i wartości życiowych, rodziny te nie utrzymują kontaktu z instytucjami pozaszkolnymi) ;

Nastepna propozycja. Typologizacja rodzin Stanisława Kawuli, wyodrębniająca

rodziny:

• wzorowe - stwarzaja najlepsze warunki wychowawcze w stosunku do innych kategorii rodzin, wszystkie elementy rodziny maja lepsze parametry niż w rodzinie normalnej, stanowi środowisko optymalne;

• normalne (przedstawia obraz tzw. przeciętnej rodziny, prezentuje wiele najczęściej występujących cech w środowisku np. zawód, mieszkanie, przeciętna wielkość rodziny, wykształcenie rodziców itd., rodzinę taka charakteryzują warunki sprzyjające prawidłowemu rozwojowi dziecka);

• jeszcze wydolne wychowawczo ( ogólne funkcjonowanie i poszczególne cechy nie są jednoznaczne wychowawczo, czasowo wyst. niedomagania wychowawcze, jednak rodzina czyni wysiłki by się z nimi uporać i zwykle udaje jej się to bez interwencji z zewnątrz);

• niewydolne wychowawczo ( występują częste zaburzenia we współżyciu rodzinnym i niepowodzenia życiowe poszczególnych członków rodziny, większość elementów funkcjonowania rodziny wyraźnie odbiega od poziomu rodziny normalnej);

• patologiczne (to rodziny o skumulowanych czynnikach patogennych; występuje tu rozkład współżycia, brak więzi, brak stałych podstaw ekonomicznych, wszystkie elementy cechy rodziny znacznie odbiegają od poziomu rodziny normalnej, członkowie rodziny często popadają w konflikty z prawem - kradzieże, prostytucja, rozboje).

Przykłady rozwiązań w ramach całościowej strategii oceny rodziny jako środowiska wychowawczego:

1. H.O.M.E Inventory (Home Observation for Measurement of the Environment Inventory autorstwa Bettye M. Caldwell, Robert H. Bradley'a) polska adaptacja została nazwana Arkusz Środowiska Domowego Dziecka (ASDD, autorami są R. Pomianowski i M. Grygielski). Technika ta pozwala na:

• Ustalenie warunków środowiskowych dziecka w danym czasie;

• Określenie matrycy zmiennych środowiska tych czynników, które mogą być odniesione do poszczególnych zdolności rozwojowych dziecka;

• Pomoc w ustaleniu mechanizmów wpływu środowiska domowego na rozwój dziecka.

Opracowany trzy wersje H.O.M.E. Odpowiadaja one trzem okresom rozwojowym: do

3 r.ż.; 3-5 r.ż; 6-10 r.ż.

2. Diagnoza wybiórcza

Dotyczy „wybiórczego” badania rodziny, tylko pod określonym względem. Badacz skupia się tylko na wybranych cechach, które są opisywane dokładnie, niekiedy podlegają precyzyjnemu pomiarowi i ustaleniu wpływu (związku) z rozpoznawanym stanem rzeczy. Najczęściej w diagnozie wybiórczej przedmiotem zainteresowania staja się:

• oddziaływania wychowawcze rodziców,

• ich postawy wychowawcze;

• style wychowania;

• atmosfera wychowawcza.

Wyróżnienie obu strategii badawczych całościowej i wybiórczej w diagnozie rodziny ma głównie wymiar teoretyczny. W praktyce podejmowane są w mniejszym lub większym stopniu oba te kierunki, jedynie zaznacza się dominacje jednego z nich. Przedstawione kierunki diagnozy można porównać do modeli rodziny: przyczynowo skutkowego i systemowego.

Podejście pierwsze:

• dąży do ustalenia liniowego związku między występującym stanem rzeczy, a warunkami życia rodzinnego;

• w modelu systemowym rodzina jest traktowana jako układ wzajemnych zależności i powiązań;

• zakłada się w tym modelu występowanie przyczynowości kołowej (każdy z członków rodziny reaguje na zachowania pozostałych)

Porównanie systematyzacji diagnozy rodziny w perspektywie psychologicznej i pedagogicznej:

	Perspektywa psychologiczna	Perspektywa pedagogiczna
Model przyczynowo - skutkowy	przedmiotem diagnozy są więzi uczuciowe w rodzinie, których zakłócenia są traktowane jako podstawowe środowiskowe tło występowania zaburzeń jednostki	Podstawowym przedmiotem diagnozy jest opiekuńczo - wychowawcze oddziaływanie rodziny, poznawane na tle występujących w rodzinie stosunków emocjonalnych i więzi oraz na tle płaszczyzny ekonomiczno - organizacyjnej
Model systemowy	Na planie pierwszym prezentuje analizę przebiegu komunikacji wewnątrzrodzinnej, uważanej za siłę determinującą charakter interakcji w rodzinie	Całościowe podejście rozumie charakter funkcjonowania rodziny jako układu (systemu) cech i zależności między różnymi jakościowo warunkami ich wypadkowego wpływu na przebieg i efekty wychowania w rodzinie

Model przyczynowo - skutkowy i systemowy wykorzystują różne metody poznawania rodziny. Diagnoza przyczynowo skutkowa opiera się na: testach, testach projekcyjnych, kwestionariuszach, wywiadach klinicznych. Model systemowy odchodzi od badań indywidualnych na rzecz bezpośredniej obserwacji wzajemnych zachowań członków rodziny, z użyciem określonych metod np. wywiadu ustrukturalizowanego, gier integracyjnych.

II Środki diagnozy wybranych cech rodziny - przegląd narzędzi

1. Kwestionariusz dla rodziców Marii Ziemskiej:

Oparty na koncepcji postaw rodzicielskich, wśród, których możemy wyróżnić: postawę odtrącającą, unikającą, zbyt wymagającą i nadmiernie chroniącą(*pamiętacie dziewczyny to było na wykładach z Kuszakową);

Narzędzie diagnostyczne stanowi cztero stopniową skalę, na której każdy z osobna rodzic zaznacza stopień swojej zgody z przedstawionymi twierdzeniami (Podstawę analizy formalnej stanowi arkusz obliczeniowy zawierający klucz punktacji poszczególnych twierdzeń, przyporządkowanych do odpowiednich czynników - skal: górowanie, bezradność, koncentracja, dystans. Uzyskanie wysokich wyników w zakresie określonych skal wskazuje na występowanie u rodzica postaw negatywnych. Uzyskanie wyników niskich jedynie sugeruje występowanie właściwych postaw rodzicielskich).

2. Kwestionariusz Stosunków Między Rodzicami a dziećmi Roe i M. Siegelmana (PCR) w opracowaniu W. Kowalskiego:

• Kwestionariusz identyfikuje występowanie u rodziców określonych postaw: kochającej, wymagającej, ochraniającej, odrzucającej lub liberalnej przez identyfikacje charakterystycznych zachowań rodziców stosunku do ich małych dzieci. Zachowania rodziców są poznawane w percepcji młodzieży i osób dorosłych. Badani określają zachowanie rodziców do momentu, kiedy oni ukończyli 12 r.ż. Dolna granicą wieku badanych jest 14-15 lat.

• Badania mogą mieć formę indywidualną lub zbiorową;

• Czas badania obu wersjami (Mój Ojciec i moja Matka) to 50 - 60 minut, tak krótki czas ma na celu opisanie tylko pierwszych skojarzeń;

• Analiza formalna oparta jest o arkusz obliczeniowy zawirający klucz przyporządkowania poszczególnych twierdzeń określonym skalom;

• Można poza wymienionymi pięcioma czynnikami obliczać wyniki dla dwóch wymiarów czynnikowych: miłość - odrzucenie, liberalizm - wymagania.

3. Inwentarz postaw „W moim domu” B. Markowskiej:

• Konstrukcja podobna jak w kwestionariuszu PCR jednak poza identyfikacja postaw rodziców rodziców percepcji dziecka w kategoriach: akceptacja dziecka, odrzucenie dziecka, permisywnosć w stosunku do dziecka, restrykcja, łagodność, surowość w stosunku do dziecka;

• Ujawnia tez postawy dziecka wobec rodziców rodziców kategoriach: akceptacja rodziców i odrzucenie rodziców;

• Ocena opiera się na podaniu częstotliwości: zawsze, czasem, nigdy.

4. Identyfikacja Stylów Wychowania wg. Marii Ryś:

• Opisywanie systemu rodzinnego przy wykorzystaniu typów: rodzina chaotyczna, rodzina władzy, rodzina prawidłowa, rodzina nadopiekuńcza, rodzina uwikłana;

• W każdej rodzinie dodatkowo można wyróżnić dominujący styl wychowania:

Autokratyczny (dominacja rodzica, bezwzględny posłuch dziecka),

Demokratyczny ( poszanowanie praw i uczuć w rodzinie, zaufanie, życzliwość),

Liberalny ( rodzice pozostawiają dziecku całkowitą swobodę, niehamuja jego aktywności);

• Badaniem podegaja rodzice, przedstawia im się 33 twierdzenia, rodzice wyrażają zgodę na każde twierdzenia w stosunku do każdego z posiadanych dzieci( 3 pkt zdecydowanie tak; 2 pkt. Raczej tak; 1 pkt nie; 0 pkt. Zupełnie nie; 1,5 pkt nie potrafie określić)

5. Test Kompetencji Zadaniowej Rodzic - Dziecko, A. Frydrychowicz

• Oparty na metodach eksperymentu i obserwacji;

• Test przeznaczony do badania par rodzi - dziecko w wieku 6 - 10 lat;

• Składa się z następujących elementów: zadanie testowe, skala obserwacji rodzica, skala obserwacji dziecka;

• Każde zachowanie rodzica czy dziecka oceniane jest w skali 5 punktowej.

8

---