UKŁAD SERCOWO - NACZYNIOWY

2009.09.27

1. Na układ sercowo - naczyniowy składają się:

• serce

• naczynia krwionośne

• naczynia chłonne

2. Funkcja układu krążenia:

• dostarczanie tkankom substancji odżywczych, tlenu i wody

• odprowadzanie produktów przemiany materii oraz dwutlenku węgla

• uczestniczenie (transport hormonów) w regulacji czynności poszczególnych narządów i całego organizmu

• regulacja ciepłoty ciała

• utrzymywanie równowagi kwasowo - zasadowej

• regulacja procesów zapalnych i immunologicznych przez wytwarzanie cytokin i cząstek adhezyjnych (odpornościowych)

• zapobieganie krwotokom (wytwarzanie skrzepu)

3. Krew:

• tkanka łączna zawieszona w osoczu

• składa się z osocza i elementów morfotycznych:

• osocze - 91% wody oraz białka (albuminy i globuliny), aminokwasy, tłuszcze, gazy oddechowe, związki nieorganiczne

• krwinki - erytrocyty (4,5 - 5,4 mln w 1mm³), leukocyty (5 - 12 tys. w 1 mm³) i trombocyty 150 - 400 tys. w 1 mm³)

• Naczynia krwionośne - układ naczyń zamkniętych:

• tętnice (duża elastyczność i napięcie ścian)

• tętniczki

• naczynia włosowate (szczególna budowa śródbłonka umożliwiająca wymianę cząsteczek między krwią i tkankami

• żyłki

• żyły (ściany o słabo rozwiniętej mięśniówce, mniej sprężyste)

5. Krążenie wielkie - rozpoczyna się w lewej komorze serca, z której wychodzi aorta i rozprowadza krew po ustroju. Krew wraca z obwodu żyłami, które uchodzą do żył głównych (górnej i dolnej) a te uchodzą do prawego przedsionka.

6. Aorta jest przedłużeniem stożka tętniczego w lewej komorze; części aorty:

• aorta wstępująca (początek - opuszka - tu odchodzą tętnice wieńcowe)

• łuk aorty (odchodzą od prawej strony: pień ramienno głowowy (który dzieli się na tętnicę podobojczykową prawą i t. szyjną wspólną prawą], tętnica szyjna wspólna lewa i t. podobojczykowa lewa)

• aorta zstępująca (dzieli się na część piersiową i cz. brzuszną, która na poziomie IV kręgu lędźwiowego L₄ dzieli się na dwie tętnice biodrowe wspólne a jej przedłużeniem jest t. krzyżowa pośrodkowa

7. Tętnice głowy i szyi:

• tętnica szyjna wspólna - na wysokości górnego brzegu chrząstki tarczowatej dzieli się na:

• t. zewnętrzną - unaczynia trzewia (narządy) szyi, okolice twarzy oraz boczną i tylną okolicę głowy; oddaje tętnice:

• tarczowa górna (gruczoł tarczowy)

• wstępująca gardłowa (gardło)

• twarzowa

• językowa

• potyliczna

• uszna tylna

• powierzchowna skroniowa

• szczękowa

• t. wewnętrzną - unaczynia mózgowie (razem z tętnicą kręgową), gałkę oczną i ucho wewnętrzne; najważniejsze jej gałęzie:

• t. mózgu - środkowa

• t. przednia mózgu

• naczyniówkowa

• oczna

• Tętnice kończyny górnej - tętnica podobojczykowa przechodzi w t. pachową, ta przechodzi w t. ramienną a ta w dole łokciowym dzieli się na promieniową i łokciową. Gałęzie odchodzące od tt. promieniowej i łokciowej tworzą łuki tętnicze grzbietowe i dłoniowe nadgarstka, które unaczyniają rękę.

• Tętnice kończyny dolnej - pochodzą od tt. biodrowych wspólnych, które na wysokości stawu krzyżowo - biodrowego dzielą się na t. biodrową zewnętrzną i t. biodrową wewnętrzną. Wewnętrzna unaczynia narządy układu moczowo - płciowego i ściany miednicy mniejszej. Zewnętrzna pod więzadłem pachwinowym zmienia nazwę na t. udową. Przebiega ona w trójkącie udowym i w kanale przywodzicieli i przechodzi w t. podkolanową. T. podkolanowa dzieli się na dwie końcowe gałęzie: t. piszczelowa przednia i tylna. Gałęzie tych tętnic tworzą łuki tętnicze podeszwowe i grzbietowe, które biorą udział w unaczynianiu stopy.

• Aorta piersiowa przebiega w śródpiersiu górnym i w śródpiersiu dolnym tylnym i sięga do rozworu aortowego przepony. Unaczynia ściany i trzewia klatki piersiowej. Oddaje tętnice ścienne i tętnice trzewne.

Tt. ścienne to:

• międzyżebrowe tylne

• podżebrowe

• przeponowe górne

Tt. trzewne:

• oskrzelowe

• osierdziowe

• śródpiersiowe

• przełykowe

11. Aorta brzuszna - sięga od przepony do L₄ i oddaje tętnice ścienne i trzewne. Tt. ścienne - przeponowe dolne i lędźwiowe. Tt. trzewne dzielą się na:

• parzyste:

• nerkowe

• nadnerczowe środkowe

• jądrowe / jajowodowe

• nieparzyste:

• pień trzewny - unaczynia narządy jamy brzusznej, tj. wątrobę, trzustkę, śledzionę, żołądek i opuszkę dwunastnicy i oddaje tętnice:

• żołądkowa lewa

• wątrobowa wspólna

• śledzionowa

• t. krezkowa górna - unaczynia jelito cienkie oraz część jelita grubego (do ²/₃ prawej poprzecznej okrężnicy)

• t. krezkowa dolna - unaczynia pozostałą część jelita grubego włącznie z górną częścią odbytnicy

• Krążenie małe - jest to droga krwi z prawej komory serca do lewego przedsionka. Z prawej komory wychodzi krótki pień płucny, który dzieli się na dwie tętnice płucne (prawą i lewą). Prowadzą one krew żylną do płuc i z płuc czterema żyłami płucnymi krew odprowadzana jest do lewego przedsionka.

• Serce - budowa i topografia. Serce leży w klatce piersiowej w śródpiersiu. Śródpiersie to przestrzeń ograniczona przez powierzchnie przyśrodkowe płuc objęte opłucną śródpiersiową, z przodu przez mostek i części chrzęstne żeber i z tyłu przez odcinek piersiowy kręgosłupa. Rozdzielone jest ono na śródpiersie górne i dolne. Dolne dzieli się na: przednie, środkowe i tylne. Serce leży w śródpiersiu dolnym środkowym. W budowie makroskopowej wyróżniamy:

• podstawę

• koniuszek (wierzchołek)

• powierzchnię przednią (mostkowo - żebrową)

• powierzchnię tylno - dolną (przeponową)

• dwa brzegi - prawy i lewy

Podstawa serca skierowana jest ku górze do tyłu i w prawo (II przestrzeń międzyżebrowa po prawej stronie) a koniuszek serca ku dołowi do przodu i w lewo (II p.m.ż. po lewej stronie). Ma to związek z asymetrią serca. Patrząc od przodu na serce widzimy prawą komorę i prawy przedsionek oraz niewielką część lewego przedsionka i lewej komory. Patrząc na serce od tyłu widzimy lewy przedsionek, lewą komorę oddzielone bruzdą wieńcową oraz niewielką część prawego przedsionka i prawej komory.

14. Serce składa się z 4 jam - 2 przedsionków i 2 komór, przegrody międzyprzedsionkowej i międzykomorowej.

Do prawego przedsionka wnikają:

• żyła główna górna

• żyła główna dolna

• zatoka wieńcowa

Do lewego przedsionka:

• 4 żyły płucne - 2 prawe i 2 lewe

Z komory prawej wychodzi:

• pień płucny - do płuc

Z komory lewej wychodzi:

• aorta - na obwód

15. Ściana serca zbudowana jest z warstw:

• wsierdzie (endocardium) - wyściela od wewnątrz jamy serca i buduje zastawki serca

• śródsierdzie (myocardium) - składa się ze szkieletu serca, mięśnia sercowego i układu bodźco - przewodzącego (tkanka węzłowa)

• nasierdzie (epicardium)

16. Szkielet serca obejmuje:

• 4 pierścienie włókniste

• 2 trójkąty włókniste (lewy i prawy)

• część błoniasta przegrody międzykomorowej

17. Mięsień sercowy w obrębie przedsionków składa się z:

• mięśni grzebieniastych

a w obrębie komór składa się z trzech warstw:

• zewnętrzna (wspólna) - skośna

• środkowa (oddzielna) - okrężna

• wewnętrzna (oddzielna) - podłużna - tworzy mięśnie brodawkowate i beleczki mięśniowe

18. Układ bodźco - przewodzący inicjuje i reguluje rytm pracy serca. Składa się on z dwóch części:

• część zatokowo - przedsionkowa - węzeł zatokowo - przedsionkowy leży w miejscu, gdzie żyła główna górna wchodzi do prawego przedsionka, inicjuje rytm pracy serca

• część przedsionkowo - komorowa - reguluje pracę serca:

• węzeł przedsionkowo - komorowy

• pęczek (pień) Hisa - przebiega wzdłuż przegrody międzykomorowej, dzieli się na odnogi prawą i lewą, które kończą się w ścianie komór włóknami Purkinjego

• Zastawki serca:

• zastawka trójdzielna - zamyka ujście przedsionkowo - komorowe prawe

• zastawka dwudzielna (mitralna) - zamyka ujście przedsionkowo - komorowe lewe

• zastawki półksiężycowate (mają po 3 płatki) - zamykają ujścia tętnicze - pnia płucnego i aorty

20. Osłuchiwanie zastawek serca:

• mitralną - osłuchujemy w V przestrzeni międzyżebrowej po lewej stronie

• trójdzielną - w V p.m.ż. po prawej stronie

• zastawkę pnia płucnego - w II p.m.ż. po lewej stronie

• zastawkę aorty - w II p.m.ż. po prawej stronie

21. Unaczynienie serca - pochodzi z tętnic wieńcowych serca prawej i lewej. Prawa przebiega na tylnej ścianie serca a lewa na przedniej ścianie serca. Oddają one tętnice: międzykomorową i okalającą.

22. Żyły serca:

• ż. wielka serca

• ż. średnia serca

• ż. mała serca

• skośna przedsionka lewego

• tylna komory lewej

uchodzą do zatoki wieńcowej a stamtąd do prawego przedsionka.

23. Układ żylny:

• żyła wrotna - zbiera krew żylną z nieparzystych narządów jamy brzusznej z wyjątkiem wątroby, powstaje z połączenia trzech żył:

• ż. krezkowa górna

• ż. krezkowa dolna

• ż. śledzionowa

• układ żył nieparzystych - zbierają krew żylną z obszaru unaczynienia aorty piersiowej (śródpiersia) za wyjątkiem przedniej ściany klatki piersiowej, uchodzą one do żyły głównej górnej

• żyła główna górna - powstaje z połączenia dwóch żył ramienno - głowowych prawej i lewej (od tyłu od I chrząstki żebrowej prawej żyła ramienno - głowowa powstaje z połączenia żyły szyjnej wewnętrznej i żyły podobojczykowej); przyjmuje krew żylną z kończyn górnych, z głowy, szyi i klatki piersiowej; uchodzi do prawego przedsionka

• żyła główna dolna - powstaje z połączenia dwóch żył biodrowych wspólnych prawej i lewej na wysokości L₄ - L₅; żyła biodrowa wspólna powstaje z połączenia żyły biodrowej wewnętrznej i żyły biodrowej zewnętrznej; uchodzi do prawego przedsionka, zbiera krew z kończyn dolnych, miednicy i jamy brzusznej; otrzymuje dopływy:

• żż. wątrobowe

• nerkowe

• jajnikowe / jądrowe

• nadnerczowe

• przeponowe dolne

• lędźwiowe

• Żyły kończyny górnej dzielimy na:

• powierzchowne:

• odpromieniowa

• odłokciowa

• głębokie:

• promieniowe

• łokciowe

łączą się one w dole łokciowym w żyłę ramienną, która przechodzi w żyłę pachową, a ta przechodzi w żyłę podobojczykową.

Żyła podobojczykowa łączy się z żyłą szyjną wewnętrzną i tworzy żyłę ramienno - głowową.

Dwie żyły ramienno - głowowe tworzą żyłę główną górną, stanowiąc kąt żylny.

25. Żyły kończyny dolnej dzielimy na:

• powierzchowne:

• odpiszczelowa

• odstrzałkowa

żyła odpiszczelowa uchodzi do żyły udowej, a żyła odstrzałkowa uchodzi do żyły podkolanowej

• głębokie:

• żyły piszczelowe przednie i tylne

które zbierają krew żylną ze stopy; żyły te łączą się w dole podkolanowym w żyłę podkolanową, ta przechodzi w żyłę udową, a ta pod więzadłem pachwinowym przechodzi w żyłę biodrową zewnętrzną.

Żyła biodrowa zewnętrzna łączy się z żyłą biodrową wewnętrzną i razem tworzą żyłę biodrową wspólną. Dwie żyły biodrowe wspólne łączą się w żyłę główną dolną.

26. Układ chłonny - rozpoczyna się na obwodzie w przestrzeniach międzytkankowych siecią naczyń włosowatych limfatycznych. Naczynia te łączą się w większe naczynia chłonne, które jako naczynia doprowadzające dochodzą do węzłów chłonnych. W węzłach chłonka jest oczyszczana i wychodzą z nich naczynia odprowadzające, które przechodzą przez kolejne grupy węzłów chłonnych. Są to:

• węzły szyjne głębokie

• węzły chłonne pachowe

• węzły chłonne śródpiersiowe

• węzły chłonne jelitowe

• węzły chłonne lędźwiowe

• węzły chłonne pachwinowe

27. Naczynia odprowadzające z węzłów szyjnych głębokich tworzą pnie szyjne prawy i lewy. Naczynia odprowadzające z węzłów pachowych szczytowych tworzą pnie podobojczykowe prawy i lewy. Naczynia chłonne odprowadzające węzłów śródpiersiowych przednich i tylnych tworzą pnie śródpiersiowe przednie i tylne. Naczynia odprowadzające węzłów chłonnych jelitowych i lędźwiowych tworzą pnie jelitowe i lędźwiowe. Z powyższych pni powstają dwa przewody chłonne:

• przewód piersiowy - zbiera chłonkę z części podprzeponowej ciała i z lewej kończyny górnej, uchodzi on w okolicy lewego kąta żylnego

• przewód chłonny prawy - zbiera chłonkę z prawej połowy głowy i szyi, prawej kończyny górnej i prawej połowy tułowia i uchodzi w okolicy prawego kąta żylnego

28. Węzły chłonne pachowe - wyróżniamy pięć grup:

• pachowe przednie piersiowe

• pachowe tylne podłopatkowe

• pachowe boczne

• pachowe środkowe

• pachowe szczytowe

Pachowe przednie piersiowe zbierają chłonkę z przednio - bocznej ściany klatki piersiowej i z okolicy sutka.

Pachowe tylne podłopatkowe - z okolicy górnej grzbietu. Pachowe boczne - z kończyny górnej.

Chłonka z powyższych trzech węzłów odprowadzana jest do węzłów pachowych środkowych, z nich do pachowych szczytowych i naczynia odprowadzające ze szczytowych tworzą pień podobojczykowy. Lewy uchodzi do przewodu piersiowego, prawy do przewodu chłonnego prawego.

29. Węzły chłonne pachwinowe dzielimy na powierzchowne i głębokie. Powierzchowne mają dwa pasma - pionowe i poziome. Pionowe biegnie wzdłuż żyły odpiszczelowej i zbiera chłonkę z naczyń żylnych powierzchownych kończyny dolnej. Pasmo poziome zbiera chłonkę z okolicy krocza, pośladków i przedniej ściany brzucha. Naczynia odprowadzające z węzłów powierzchownych prowadzą do węzłów pachwinowych głębokich, z nich do węzłów biodrowych, do węzłów lędźwiowych, naczynia odprowadzające z węzłów lędźwiowych tworzą pnie lędźwiowe, które należą do zbiornika mleczu. Jego przedłużeniem jest przewód piersiowy.

---