1.Kierunki produkcji roślinnej.

W zależności od przeznaczenia uzyskanych w uprawie warzyw:

Amatorska - na pokrycie własnych potrzeb producenta i jego rodziny:

-ogrody działkowe (ogólnoużytkowe:dział warzyw, sadowniczy, ozdobny, rekreacyjny)

- ogrody przydomowe

- ogrody wiejskie

Produkuje się w nich owoce i warzywa na użytek własny do bieżącego wykorzystania, nadwyżki przechowuje się bądź przetwarza.

Produkcja towarowa (na zbyt)

W zależności od wielkości przeznaczonej pod nie powierzchni:

-produkcję wielkotowarową

-produkcję drobnotowarową.

W zalezności od sposobu produkcji:

-produkcja warzyw w polu (na bezpośrednie spozycie, jako surowiec do przetwórstwa, uprawa na nasiona)

-produkcja warzyw pod osłonami (na bezpośrednie spożycie).

Cele produkcji towarowej:

-dostarczanie na rynek produktów świeżych, pochądzących z upraw polowych lub pod osłonami i z gruntu. Wymagane są: atrakcyjny wygląd,smak,wysoka wartość odżywcza, przystosowanie do uprawy w różnych terminach ze szzcególnym uwzględnieniem wczesności odmian;

-dostarczanie surowca do prztwórstwa;

-otrzymywanie materiału świeżego do długotrwałego przechowywania w okresie zimowym (wysoka zawartość suchej masy wpływa na długotrwałe przechowywanie)

- uprawa warzyw na nasiona

Towarowa produkcja warzyw - kierunki produkcji.

Produkcja warzyw przeznaczonych na bezpośrednie spożycie - prowadzona w gospodarstwach podmiejskich bądź z dala od rynku zbytu, w korzystnych rejonach glebowo-klimatycznych.

Produkcja podmiejska wyspecjalizowane gospodarstwa warzywnicze w rejonie większych miast i ośrodków przemysłowych.Specjalizują sie głównie w produkcji warzyw wczesnych oraz wrażliwych na transport (kapusta wczesna, kalafior, pomidor, ogórek, sałata).

Produkcja warzyw korzystnych rejonach glebowo-klimatycznych umożliwia uzyskanie wyższych i lepszych jakościowo plonów przy niższych kosztach produkcji niż w gospodarstwach podmiejskich, uprawia się tam częst nie więcej niż kilka, a często jeden gat warzyw dobrze znoszących dalszy transpotr, z przeznaczeniem na bezpośrednie spożycie, na przechowywanie lub dla potrzeb przetwórstwa.

Produkcja warzyw pod osłonami obejmuje szklarnie i tunele foliowe, wymaga wysokich nakładów inwestycyjnych, pracy i energii, umozliwia uprawę poza sezonem wegetacyjnym,uprawiane są warzywa na zbiór bardzo wczesny wiosną, opóźniony jesienią, do upraw pod osłonami zalicza się również produkcja grzybów jadalnych.

Produkcja warzyw dla przetówrstwa odrębny kierunek produkcji warzywniczej, rozwijany w sprzyjających rejonach klimatyczno-glebowych, w bliskim sąsiedztwie prztwórni.Uprawa uwarunkowana umowami kontraktacyjnymi określającymi dobór gatunków i odmian, terminy zbioru a także zasady agrotechniki i nawożenia w celu uzyskania produktu jak najwyższej jakości.

Produkcja nasienna może być rozwijana z dala od rynku zbytu, w optymalnych warunkach klimatyczno-glebowych, zapewniających dobre wykształcenie i dojrzewanie nasion oraz ich wysoką zdrowotność.Gospodarstwa powinny być wyposażone w urządzenia do dosuszania nasion po zbiorze i pomieszczenia do ich przechowywania.

Ze względów przyrodniczych i gospodarczych w Polsce zostały wyodrębnione rejony produkcji nasiennej dla poszczególnych gatunków warzyw.

2.Znaczenie warzyw w odżywianiu (w pkt.)

1.obfite źródło soli mineralnych i witamin:

- dostarczają ponad 20% ogólnej zawartości magnezu,16% zawartości żelaza, około 11% wapnia i fosforu,

- wnoszą całą potrzebną ilość wit.C, znaczną ilość β-karotenu potencjalnego źródła blisko 50% aktywnego retinolu - wit.A, ok.20% wit.B₁ i B₆ oraz 10% B_2.

2. Są pokarmem niskolkalorycznym.

3.Dzięki dużej zawartości wody i błonnika ułatwiają usuwanie z organizmu substancji niekorzystnych dla zdrowia.

4. Dostarczają wielu substancji bioaktywnych zapobiegających powstawaniu schorzeń metabolizcnych i nowotworowych (polifenole, indole, flawonoidy).

5. Najlepsze źródło przeciwutleniaczy czyli „wymiataczy” wolnych rodników (wit.C i E, karetonoidy, selen, cynk, mangan).

Witamina A - retinol, ważna rola w procesach wzrostu i rozwoju organizmu, niedobór powoduje zaburzenia wzroku, w roślinach warzywnych występuje w postaci prowitaminyA (karotenu), z której w organizmie powstaje wit.A, najbogatsze źródło karotenu: marchew, pietruszka naciowa, szpinak, jarmuż, papryka, sałata.

Witamina C -kwas askorbinowy i dehydroaskorbinowy, działanie przeciwszkorbutowe i uodparniające organizm przeciw wielu schorzeniom zakaźnym. Największa zawartość wit.C mają : pietruszka naciowa, jarmuż, kapusta brukselska, papryka, chrzan. Duże straty wit.C powoduje gotowanioe, konserwowanie i przechowywanie, kiszenie powoduje niewielkie ubytki.

Witaminy z gr.B - w największych ilościach występują w warzywach wit.B1,B2,B6 i PP, znajdują sie one przeważnie w warzywach strączkowych, kapustnych, a także korzeniowych.

Błonnik - nie posiada wartości odżywczej, spełnia ważną rolę w procesach trawiennych, pobudzjąc ruch robaczkowy jelit,zapobiega zaparciom, chroni przed chorobami jelita grubego, pomaga w biegunce i zespole jelita nadwrażliwego.

Błonnik rozpuszczalny (pektyny): pomidor, marchew.

Błonnik nierozpuszcz.:fasola szparagowa, chrzan, bób, oberżyna, szczypiorek, jarmuż, groch zielony, koper, warzywa kapustne.

Związki mineralne (K,Na,Ca, Mg,Fe) biorą udział w budowie kośćca, są katalizatorami wielu procesów życiowych, neutralizują działanie zakwaszające pokarmów pochodzenia zwierzęcego.

Kwasy organiczne (kwas cytrynowy, winowy, jabłkowy):

- podnoszą wartość smakową i dietetyczną warzyw,

- wpływają dodatnio na wydzielanie soków trawiennych,

- działają bakteriobójczo.

Kwas szczawiowy uznaje się za składnik niepożądany - działa odwapniająco na organizm i powoduje powstawanie kamieni nerkowych (szpinak, szczaw, rabarbar, burak ćwikłowy i liściowy).

Olejki eteryczne (warzywa selerowate, kapustne i cebulowe):

-nadają potrawom specyficzny smak i zapach,

- spełniają ważne funkcje w procesach przemiany materii,

- wykazują właściwości lecznicze.

Fitoncydy związki organiczne o charakterze bakteriobójczym, występują w największych ilościach w czosnku, cebuli i chrzanie.

Substancje o działaniu leczniczym: karetonoidy, antyoksydanty, indole, inhibitory proteaz,flawonoidy, fityniany, glukozynolany.

3. Czynniki klimatyczne :

TEMPERATURA -podstwowy czynnik środowiska, decyduje o rozmieszczeniu roślin na kuli ziemskiej, temp.minimalne przy których odbywa się rozwój roślin określają zasięg uprawy gatunków zimujących w gruncie.

Przy ocenie warunków klimatycznych uprawy roślin bierze się pod uwagę średnie roczne temp. powietrza i poszczególnych pór roku, najniższe temp. zimy i najwyższe w lecie, amplitudy temperatur, długość okresu gospodarczego, wegetacyjnego i bezmroźnego oraz warunki cieplne w czasie okresu wegetacyjnego.

Okres gospodarczy obejmuje przedział czasowy ze średnią dodatnią temp. powietrza powyżej +2,5 st.C. Początek i koniec tego okresu odpowiada w przybliżeniu terminom rozpoczęcia na wiosnę i zakończenia jesienią prac polowych. Długość okresu gospodarczego wynosi od 220 dni na półn.-wsch. do 260 dni wzdłóż dolnego biegu Odry.

Okres wegetacyjny - początek z ustaloną średnią temp. dobową powietrza powyżej +5st.C przypada w Polsce między 25III a 15IV i stanowi dla danego obszaru orientacyjną datę rozpoczęcia prac wiosennych - uprawy roli i wykonania zasiewów roślin niewrażliwych na występujące w tym czasie przymrozki, koniec okresu weget. - spadek średniej dobowej temp.poniżej +5C, przypada ok.20X, a w niektórych rejonach nawet na początku listopada Najkrótszy okres weget. Polska półn.-wsch.190-200dni, najdłuższy połudn.-zach. 210-225 dni.

Okres bezmroźny wyrażony liczbą dni okres trwający od przeciętnej daty wystąpienia ostatniego przymrozku na wiosnę do daty wystąpienia pierwszego przymrozku jesienią, ma istotne znaczenie w uprawie warzyw ciepłolubnych (pomidor, ogórek, fasola). Najkrótszy okres bezmroźny półn.-wsch.Polska 145-155 dni, dluższy - okolice Poznania - 178-192, Krakowa 185-197, a najdłużej Wrocław, Legnica, Zielona Góra.

Warunki cieplne najcieplejsze części Polski w okresie weget. lipiec (izoterma 19C)- Legnica-Opole, okolice Tarnowa i Poznania, najchłodniejsze - półn.-wsch.rejony Polski- izotermy lipca neiwle ponad 16C.

Wymagania cieplne warunklują prawidłowy wzrost i plonowanie roślin warzywnych.

Temp. minimalna temp. przy której rozpoczyna się wzrost roślin.

Temp. optymalna zakres temp. który pozwala na uzyskanie najlepszego efektu produkcyjnego czyli jak najlepszego plonu najwyższej jakości (warzywnicze optimum temp.)Rośliny klimatu umiarkowanego:kapusta, sałata, rzodkiewka,szpinak temp.optym. w granicach 10-15C,rośliny klimatu ciepłego - pomidor, papryka - 20C

Temp.maxymalna po przkroczeniu której zostaje zahamowany lub ustaje wzrost roślin.

Wrażliwość roślin na mrozy

1gr. warzywa wytrzymałe na mrozy -to rośliny zimujące w polu, albo dobrze znoszące nawet bardzo wczesny siew lub sadzenie wiosną, nasiona tych gatunków kiełkują przy niskiej temp., a siewki są wytrzymałe na mrozy wiosenne -warzywa kapustne, rzepowate, cebula, czosnek, marchew, pietruszka, bób, groch.

2gr. warzywa średniej wytrzymałości na niską temp. rośliny siane lub sadzone wiosną po przejściu większych przymrozków wiosennych - burak ćwikłowy, boćwina, cykoria, sałata seler skorzonera.

3gr. warzywa wrażliwe na niską temp. wymagaja do kiełkowania i wzrostu wysokiej temp. sieje się je do gruntu dopiero po 10 maja albo sadzi rozsadę dopiero w połowie maja ze względu na przymrozki -dynia, fasola, kukurydz cukrowa, pomidor.

4gr. warzywa b.wrażliwe na niską temp. które giną pod wpływem przymrozków i dłużej trwających chłodów do +5C - ogórek, kawon, melon, papryka, oberżyna.

Jarowizacja. Temp. warunkująca prawidłowy rozwój generatywny roślin różni się od optymalnej temp. ich wzrostu. Dla kwitnienia i owocowania ro,ślin 2letnich niezbędne jest przejście okresu termicznego o stosunkowo niskiej temp. w granicach 1-10C. Zmiany zachodzące w tym czasie w roślinach powodują przejście z fazy rozwoju wegetatywnego w fazę generatywną i noszą nazwę jarowizacji. U niektórych roślin jarowizacja może zachodzić w okresie kiełkowania nasion (burak ćwikłowy), w fazie siewek (marchew kapusta, kalarepa) lub podczas zimowego przechowywania (cebula, seler skorzonera). U gat. 1rocznych (psiankowate, dyniowate, strączkowate, kukurydza,) jarowizacja nie zachodzi.

ŚWIATŁO - rola światła w rozwoju i wzroście roślin

1. Jako czynnik fotosyntezy - ma podstawowe znaczenie dla wzrostu i rozwoju roślin,

2.Natężenie światła ma największy wpływ na intensywność fotosyntezy,

3.Jako czynnik niezbędny dla biosyntezy chlorofilu - obecność chlorofilu w chloroplastach jest warunkiem tworzenia związków organicznych. 

4.Wpływ na transpirację

-powoduje otwieranie i zamykanie aparatów szparkowych (transpiracja i wymiana gazowa)

-podnosi temperaturę liścia

4. Wpływ na kiełkowanie- oddziałuje na nasiona napęczniałe aby zostały pobudzone do kiełkowania.

5. Fotoperiodyzm długość okresu naświetlania warunkujące ich zakwitanie - reakcja roślin na długość dnia i nocy zmieniająca się w ciągu roku - konieczna do przejścia rośliny z rozwoju wegetatywnego w generatywny,odpowiedni stosunek długości dnia do nocy oddziłauje istotnie na procesy warunkujące zakończenie fazy wegetatywnej i rozpoczęcie rozwoju generatywnego,

6. Fototropizm - reakcja ruchowa rośliny w kierunku oświetlenia (część nadziemna - dodatni, część podziemna - ujemny).

Rośliny dnia długiego zakwitają przy dniu dłuższym niż 14 godz., pochodzą z obszarów położonych powyżej  45° szerokości geograficznej. Do grupy tej zaliczamy większość roślin uprawnych klimatu umiarkowanego, które kwitną w czasie długiego dnia letniego. Zaliczamy do nich burak, ziemniak, marchew, szpinak, sałata, rzodkiewka

Rośliny dnia krótkiego zakwitają przy dniu 10 godzinnym i krótszym, pochodzą obszarów potoczonych poniżej 45° szerokości geograficznej. Wymagają do normalnego rozwoju dnia krótszego niż 12 godzin i długiej nocy. W klimacie umiarkowanym kwitną wiosną lub jesienią. Do grupy tej nalezą również rośliny rejonów podzwrotnikowych, które zazwyczaj nie zakwitają w naszym klimacie. Do roślin dnia krótkiego należą: kukurydza, , bób, fasola, soja, tytoń i inne.

Obojętne fotoperiodycznie (neutralne), nie reagują na długość dnia, a czas naświetlania nie odgrywa większej roli w ich rozwoju generatywnym. Mogą być uprawiane we wszystkich szerokościach geograficznych. Do grupy tej zaliczane są m.in.: pomidor, ogórek, kapusta, kalafior, brokuł.

Intensywność światła -pod względem wymagań w tym zakresie rośliny dzielimy na światłolubne (nie powinny byc uprawiane w zacienieniunp. pod drzewami, w nadmiernym zacienieu, zachwaszczeniu i zagęszczeniu:pomidor, ogórek) i cieniolubne (mniej wrażliwe na zacienienie warzywa kapustne, cebula, burak i najmniej wrażliwe: rabarbar, chrzan, szczaw).

Jakość światła - podstawowym źródłem energii w procesach wzrostowych roślin jest światło słoneczne, którego 47% stanowi promieniowanie widzialne w zakresie fal 400-720 nmok.5% stanowi promieniowanie nadfioletowe, które w zakresie 315 nm jest dla roślin szkodliwe. Najbardziej aktywne w procesie fotosyntezy są promienie czerwone i niebiesko-fioletow, a najmniej zielone.

WODA

- jest środowiskiem procesów życiowych i zarazem istotnym składnikiem każdej żywej komórki
- jest niezbędnym czynnikiem w procesie kiełkowania nasion i warunkuje przejście związków mineralnych w roztwory ponieważ jest ich najlepszym rozpuszczalnikiem
- transportuje sole mineralne i związki organiczne do różnych organów
- reguluje temperaturę roślin
- stanowi czynnik nadający roślinom ich kształt i jędrność dzięki ciśnieniu turgorowemu
- jest niezbędnym czynnikiem w procesie fotosyntezy i transpiracji
Potrzeby wodne roślin:

- rośliny warzywne mają wieksze w porównaniu z innymi roślinami uprawowymi wymagania wodne zwiazane z ich budowa anatomiczną i dużym uwodnieniem tkanek,

-wiele z nich posiada płytki system korzeniowy uniemożliwiającyu korzystanie z zapasó wody w głębszych warstwach gleby.

Wymagania wodne roślin (podział):

-bardzo duże w.w.: kapusta pekińska, kalafior, salata, kalarepa, rzodkiewka, kapusta wczesna, seler, ogórek.

-duże wym. wodne: cebula, czosnek, por kapustabrukselska, kapusta późna, papryka, pomidor karłowy, fasola szparagowa, ziemniak wczesny,

- średnie w.w. : pietruszka groch zielony, dynia, jarmuz, marchew, rabarbar, chrzan.

-małe: pomidor wysokorosnący, burak ćwikłowy, szparag.

wodny okres krytyczny - okres największej wrażliwość roślin na niedobory wody, czas w którym odpowiednie zaopatrzenie w wodę wpływa w największym stopniu na wysokość i jakość uzyskiwanych plonów.

Wrażliwość warzyw na niedobór wody w różych okresach ich rozwoju:

- dostateczne ilości wody w glebie bezpośrednio po siewie nasion umożliwia szbsze i równomierne kiełkowanie,

- dla roślin uprawianych z rozsady ważny jest okres wysadzania ich w polu,

- w cyklu rozwojowym u niektórych roślin można wyróżnić stosunkowo krótkie okresy w których dana roślina wykazuje najwi,ekszą wrażliwość na niedobór wody w glebie.

Okresy krytyczne dla poszczeg. gat.

kapusta - faza wiązania główki (drobnienie główek)

kalafior - okres zawiązywania róży (guzikowatość kalafiora)

kalarepa -faza formowania zgrubienia (drewnienie , łykowacenie kalarepy)

jarmuż - faza dorastania rozety liściowej

pomidor, ogórek -od kwitnienia do zawiązywania owoców

warzywa korzeniowe - okres intensywnego wzrostu i grubienia korzenia spichrzowego (rozwidlanie sie korzeni, spadek plonu)

cebula - od wschodów do chwili tworzenia cebuli (drobnienie cebul)

ziemniak - od tworzenia bulw do zbiorów (drobnienie bulw, spadek wydajności plonu)

por - okres intensywnego wzrostu (VII-IX)

fasola, groch - kwitnienie i zawiązywanie strąków

sałata - zawiązywanie i wzrost główek.

4. Rozmnażanie wegetatywne.

Rozmnażanie wegetatywne polega na otrzymaniu z jednej rośliny macierzystej kilku osobników stanowiących przedłużenie cech fenotypowych. Stosuje się gdy:

- rośliny w naszych warunkach nie wydają nasion (czosnek, cebula,chrzan,cebula piętrowa),

- rośliny uzyskane z siewu nasion mogą stanowić materiał niejednolity (rabarbar),

- rozmnażanie wegetwtywne zapewnia szybsze plonowanie plantacji (szczypiorek, cebula siedmiolatka, rabarbar),

- w procesach hodowlanych, kiedy zależy na uzyskaniu dużej ilości nasion wyselekcjonowanego osobnika np.pomidora - poszczególne rośliny można rozmnożyć przez sadzonki (sadzonki pędów bocznych).

Sposoby rozmnażania wegetatywnego:

Rozmnażanie bulw - służą jako materiał rozmnożeniowy powstający na końcach podziemnych rozłogów (stolonów), stosowane powszechnie w uprawie ziemniaka, do uprawy przyspieszonej najbardziej przydatne są sadzeniaki o masie 60-80g (bulwę najlepiej dzielić wzdłóż poniewarz w części wierzchołkowej znajduje się więcej oczek).

Rozmnażanie z cebul (dzielenie cebul) - stosowane jest przede wszystkim u cebuli kartoflanki,cebuli piętrowej, szlotki i czosnku. U czosnku do sadzenia wykorzystuje się ząbki wchodzące w skład główki czosnku, a u typów wytwarzających pędy kwiatostanowe - także cebulki powietrzne. Ucebuli kartoflanki i szlotki wykorzystuje się w tym celu drobniejsze cebule, zaś u cebuli piętrowej - cebule podziemne i powietrzne.

Wśród czosnków wyróżniamy dwa typy:

-wytwarzające pędy kwiatostanowe (generatywne) - pozostałość pędu kwiatostanowego, ząbki w 1 okółku,

- nie wytwarzające kwiatostanów - ząbki ułożone w kilku okółkach, masa ząbków zróżnicowana, im bliżej środka tym mniejsza masa ząbka.

Dzielenie karp - stosuje się w uprawie rabarbaru, do podziału najlepsze są karpy 5-6 letnie, karpę dzieli się na 2-4 części tak aby każda sadzonka miała co najmniej 1 pąk i 1-3 korzenie.

Podział kęp - można stosować przy rozmnażaniu siedmiolatki i szczypiorku jako sposób alternatywny w stosunku do uprawy z siewu i rozsady. Kępy można dzielić na tyle częsci ile jest samodzielnych roślin w kępie.

Rozmnażanie przez sadzonki (pędowe, korzeniowe, liściowe). Z sadzonek korzeniowych rozmnażany jest chrzan, długość sadzonki powinna wynosić 27-35 cm, średnica 8-15 mm, sadzonki przygotowuje się z jednorocznych korzeni bocznych, chrzan nie przyrasta na długość w okresie wegetacyjnym. Liście i pędy nadziemne wyrastają tylko z oczek górnej części korzenia (bliżej nasady) natomiast korzenie boczne wyrastają na całej długości, sadzi się ukośnie pod kątem 45st., musi być zachowany ten sam kierunek sadzenia.

Sadzonki pędowe w rozmnażaniu pomidora i ogórka - rośliny uprawiane z takich sadzonek mają krótszy okres wegetacji, wcześniej kwitną i owocują w porównaniu z roślinami otrzymanymi w tym samym czasie z siewu, ale są od nich mniej plenne.

Z sadzonek liściowych można rozmnażać kapusty (najczęściej w procesach hodowlanych).

roślina	materiał rozmnożeniowy	zużycie mat. na 1ha w kg lub szt.	termin sadzenia	rozstawa między rzędami x w rz.
cebula z dymki	c.o śr. 5-25 mm	300-1500 kg	1-10 IV	30cmx4-8cm
cebula kartoflanka	c.o masie3-4 g	1000-1500 kg	X i IV n.r	30x10-15 cm
cebula piętrowa	c.podz. 4-5g c. szczyt.2-3g	800-1000 kg 400-600 kg	IX-X i IV n.r.	30x10-20 cm
chrzan	sadz.korz. dł.27-35 cm	40 tys.-60tys.szt.	IV	60x30-40cm
czosnek	ząbki 1,5-3g	350-1500kg	X,III/IV	30-4-8cm
rabarbar	sadzonki	2500szt	IX,III/IV	1x1m
siedmiolatka, szczypiorek	pojed.rośl. uzyskane z podz.kęp	16tys.szt	IV lub IX	30-20 cm
ziemniak wczesny	bulwy 60-80g	2tys-3tys.kg	3 dekada IV	60-4-cm

---