WSTĘP DO NAUKI O PRAWIE I PAŃSTWIE
Prawo
Prawo to zespół norm wydanych lub usankcjonowanych przez państwo i zagwarantowanych przymusem państwowym.
Normy prawne powstają w dwojaki sposób:
Są wydawane - stanowione przez państwo, państwo działając przez upoważniony organ tworzy nową, nieistniejącą dotąd normę prawną.
Są sankcjonowane - tzn. że norma stosowana dotychczas zwyczajowo zostaje uznana za obowiązującą przez organy państwowe.
Norma prawna
To wynikająca z przepisów reguła postępowania wydana lub usankcjonowana przez państwo, zagwarantowana przymusem państwowym.
Norma prawna zbudowana jest z 3 części, w jej skład wchodzą:
Hipoteza - każda norma prawna znajduje zastosowanie tylko w pewnej sytuacji - sytuację tę określa hipoteza.
Dyspozycja - to ta część normy prawnej, która wskazuje obowiązujący w danej sytuacji sposób zachowania (co należy zrobić, a co jest zabronione), to kluczowa część normy prawnej.
Sankcja - określa ujemne skutki jakie pociągnie za sobą niezastosowanie się do dyspozycji. Sankcji nie należy utożsamiać z karą, bowiem jedynie w normach prawa karnego sankcja przybiera postać kary.
Cechy normy prawnej
Ma ona charakter ogólny. Norma nie indywidualizuje osób na których ciąży wynikający z niej obowiązek. Każdy, kto znajdzie się w sytuacji opisanej przez normę ma obowiązek zachować się tak, jak ona nakazuje.
Ma ona charakter dwustronny.
Z każdej normy wynika dla jednej osoby obowiązek, dla drugiej prawo będące odpowiednikiem (korelatem) tego obowiązku. Jedno i drugie wynika z tej samej normy prawnej.
3. Jest zagwarantowana przymusem państwowym - stosowanie się do niej nie zależy od woli zainteresowanych osób.
Podział norm na:
1. Normy bezwzględnie obowiązujące (imperatywne) - to te, które zawierają niepodważalny nakaz państwa od którego wypełnienia nie można się uchylić. Osoba, do której norma taka jest kierowana zobowiązana jest zachować się tak, jak ona na to wskazuje. Każde odstępstwo będzie traktowane jak naruszenie prawa. Normy imperatywne obowiązują bezwzględnie, tzn. bez względu na wolę zainteresowanych stron.
W normie bezwzględnie obowiązującej wola państwa przejawia się w sposób nie znoszący sprzeciwu. Normy te stanowią większość obowiązujących w państwie norm prawnych. Występują przede wszystkim w tych dziedzinach prawa, które charakteryzują się nierównością stron połączonych stosunkiem prawnym (prawo administracyjne, konstytucyjne, karne).
2. Normy względnie obowiązujące (dyspozytywne) - są to dość niezwykłe normy, które odnoszą się do pewnych sytuacji, ale znajdują zastosowanie tylko wtedy, gdy zainteresowane osoby nie umówiły się inaczej. Strony umowy są zobowiązane aby w trakcie postępowania, wykonywania tych norm działać zgodnie z nimi tylko wówczas, gdy same nie uregulowały tej kwestii inaczej w umowie.
Źródła prawa
To sformalizowane akty władzy państwowej zawierające przepisy prawne.
Przepisem prawnym nazywamy elementarną część ustawy lub innego aktu normatywnego, przepisem jest więc artykuł, paragraf, punkt, ustęp.
Dla oceny charakteru aktu organu państwowego jako źródła prawa istotna jest jego forma. Prawem jest bowiem tylko taka wola organu państwowego, która przejawia się w wymaganej formie i odpowiednim trybie.
Art. 87 Konstytucji RP stanowi, iż źródłami powszechnie obowiązującego prawa polskiego są:
Konstytucja.
Ustawy.
Ratyfikowane (zatwierdzone) umowy międzynarodowe.
Rozporządzenia.
Akty prawa miejscowego (prawo lokalne, uchwały, gminy).
Źródła prawa tworzą hierarchicznie zbudowany system, w którym każde źródło ma swoje miejsce. Ma to określone konsekwencje. Źródło prawa niższego szczebla nie może zawierać przepisów sprzecznych z przepisami wyższej rangi.
Obok prawa powszechnie obowiązującego jest jeszcze prawo wewnętrzne, które tworzą np. uchwały Rady Ministrów, zarządzenia premiera lub ministrów (są one wydawane na podstawie ustaw), obowiązują one tylko jednostki organizacyjne podległe organowi, który wydał akt.
Warunkiem wejścia w życie źródeł powszechnie obowiązującego prawa jest ich ogłoszenie.
Ustawa
Do wydania ustawy upoważniony jest Sejm z istotnym udziałem Senatu.
W drodze ustawy reguluje się najważniejsze sprawy polityczne, gospodarcze, kulturalne państwa. Proces tworzenia ustaw regulują przepisy konstytucyjne, regulaminy Sejmu i Senatu oraz praktyka konstytucyjna. Proces ten jest dość długi i skomplikowany. ( Składa się z 3 czytań).
Inicjatywa ustawodawcza przysługuje:
Posłom.
Senatowi.
Prezydentowi RP.
Radzie Ministrów
grupie 100 000 obywateli mających prawo wybierania do sejmu.
Istotną rolę w tym procesie odgrywa prezydent RP - ustawa wymaga jego podpisu.
Może on ją skierować do Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzenie jej zgodności z Konstytucją lub może odmówić podpisania - zgłosić veto.
Po podpisaniu prezydent zarządza ogłoszenie ustawy w Dzienniku Ustaw. Jest to warunek wejścia jej w życie. Co do zasady ustawa wchodzi w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.
Ratyfikowana umowa międzynarodowa
Są one źródłem powszechnie obowiązującego prawa polskiego z chwilą ratyfikacji (zatwierdzenia) przez prezydenta RP. Muszą być ogłoszone w Dzienniku Ustaw. Przed ratyfikowaniem niektórych umów prezydent musi mieć uprzednią zgodę Sejmu wyrażoną w ustawie. Odnosi się to do umów dotyczących:
pokoju, sojuszy, układów politycznych i wojskowych,
wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji,
znacznego obciążenia finansowego państwa.
Rozporządzenie
Rozporządzeni to akt wykonawczy do ustawy, dzięki któremu jest ona wykonywana.
Podmioty uprawnione do wydawania rozporządzeń to:
Rada Ministrów.
Prezes Rady Ministrów.
Ministrowie.
Prezydent.
Rozporządzenie musi być wydane na podstawie wyraźnego, szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie.
Rozporządzenie musi być ogłoszone w Dzienniku Ustaw i podobnie jak ustawa wchodzi w życie po upływie 14 dni (chyba że samo stanowi inaczej).
Akty prawa miejscowego
Jest to prawo powszechnie obowiązujące na obszarze działania organów, które je ustanowiły.
Przepisy gminne stanowi rada gminy, a dotyczą one wewnętrznego ustroju danej gminy, jej organizacji, zasad zarządu mieniem gminnym.
Prawo miejscowe to również przepisy wydawane przez wojewodę na podstawie upoważnień zawartych w ustawie.
Akt prawny
To ujęta w odpowiedniej formie wola państwa. Zarówno o charakterze ogólnym, np. ustawa, jak i dotyczący indywidualnej sprawy, np. decyzja podatkowa.
Akty prawne dzielimy na 2 grupy:
Akty normatywne - każdy akt państwa, który zawiera normę prawną. Pochodzą one od organów państwa, tzn. odnoszą się do wszystkich - są prawem.
Akty nie normatywne - to decyzja organu w konkretnej, indywidualnej sprawie. Jest to np. rozstrzygnięcie sporu, załatwienie wniosku.
System prawa
To całokształt obowiązujących w państwie przepisów z uwzględnieniem ich podziału na gałęzie oraz idee przewodnie na których opiera się ustrój państwa.
Prawo dzieli się na szereg działów - tzn. gałęzi, o przynależności przepisu do takiej lub innej gałęzi prawa decyduje charakter stosunku społecznego, którego ten przepis dotyczy.
W zależności od rodzaju regulowanych stosunków społecznych (rodzinne, majątkowe, gospodarcze) tworzone są poszczególne gałęzie, które podlegają dalszej systematyce wewnętrznej.
Wykładnia prawa
Wykładnią czyli interpretacją prawa nazywamy zespół czynności zmierzających do ustalenia właściwej treści norm prawnych zawartych w przepisach.
Rozbieżności te powodujące konieczność stosowania wykładni wynikają z wielu przyczyn, np. :
Błędy językowe popełniane przy tworzeniu przepisów (wyrazy wieloznaczne, źle zbudowane zdania, itp.
Ogólny charakter norm prawnych.
Zmiana ustroju społeczno - gospodarczego.
Rodzaje wykładni
Ze względu na podmiot - organ lub osobę, dokonującą wykładni wyróżniamy:
Wykładnia autentyczna - dokonuje jej organ, który wydał interpretowany przepis. Ma ona moc obowiązującą i nie można od niej odstąpić.
Wykładnia legalna - dokonywana przez organ, któremu to zadanie zostało specjalnie powierzone. Ma ona charakter obowiązujący.
Wykładnia praktyczna - to wykładnia dokonywana przez organ państwowy w toku stosowania prawa przy rozstrzyganiu konkretnych spraw. Wykładnia sądowa nie ma charakteru obowiązującego
Wykładnia doktrynalna (naukowa) - zawarta jest w naukowej literaturze prawnej.
Ze względu na metodę:
Wykładnia słowna - polega na ustaleniu znaczenia norm prawnych przez analizę struktur językowych przepisów, znaczenia poszczególnych wyrazów i zwrotów.
Wykładnia celowościowa (funkcjonalna) - polega na ustaleniu znaczenia norm prawnych przez wskazanie celu, dla którego te normy zostały wydane.
Wykładnia systematyczna - znaczenie norm prawnych ustala się przez wskazanie miejsca danej normy w systemie prawa.
Państwo
To zorganizowana jednostka terytorialna będąca podmiotem prawa międzynarodowego. Państwo to polityczna organizacja społeczna wyposażona w suwerenną władzę.
Elementy, które zaliczamy do definicji państwa to: określone terytorium, ludność zamieszkująca to terytorium oraz suwerenna władza.
Funkcje państwa
To całokształt jego działalności w określonych, zasadniczych dla społeczeństwa obszarach jego życia. Obejmują one całą organizację państwową i ulegają zmianom na przestrzeni czasu.
Funkcje wewnętrzne
Stosowanie i egzekwowanie prawa.
Zapewnienie porządku i bezpieczeństwa publicznego na swoim terytorium.
Zarządzanie gospodarką i finansami.
Funkcje socjalne.
Redystrybucja dóbr.
Funkcje zewnętrzne
Zapewnienie bezpieczeństwa od zewnątrz, ochrona przed zagrożeniami ze strony innych państw.
Zapewnienie bezpieczeństwa politycznego, terytorialnego, gospodarczego.
Działalność sprzyjająca wymianie gospodarczej, naukowej, kulturalnej.
Symbole państwowe
- Flaga państwowa
- Godło państwowe
- Hymn narodowy
Partie polityczne
Partia polityczna jest dobrowolną organizacją występującą pod określoną nazwą, która stawia sobie za cel udział w życiu publicznym przez wywieranie wpływu na kształtowanie polityki państwa lub sprawowanie władzy publicznej.
Partie polityczne tworzyły się na przestrzeni lat, jednak dopiero w XX wieku pojawiają się partie masowe, które są dostępne dla zainteresowanych członkostwem. W naszym kraju funkcjonowanie partii politycznych reguluje ustawa z 1999r. o partiach politycznych i Konstytucja.
Grupy nacisku
To element systemu politycznego zmierzający do wywierania wpływu (nie zamierza zdobyć władzy).
Mogą mieć charakter formalny, mniej lub bardziej rozbudowane struktury i programy.
Grupa nacisku sugeruje, że niespełnienie ich żądań może pociągać za sobą pewne konsekwencje. Są różnorodne grupy dysponujące mniejszym lub większym kapitałem, mogą manipulować opinią publiczną.
Prawo wspólnot europejskich
1. Podejmowanie decyzji w UE
Uczestniczą w tym różne instytucje unii w szczególności
Komisja Europejska
Parlament Europejski
Rada UE
2. Podstawowe formy aktów w prawie UE to:
Dyrektywa i rozporządzenie.
3. Procedury decyzyjne w UE to:
a) Konsultacja - stosowana w takich dziedzinach jak rolnictwo, podatki, konkurencja.
b) Procedura zgody - wymaga od Rady uzyskania zgody Parlamentu Europejskiego przed podjęciem określonych, szczególnie ważnych decyzji.
c) Procedura współ decyzji - to co w chwili obecnej, najbardziej powszechna procedura legislacyjna w UE.
4. Parlament Europejski - reprezentuje interesy obywateli UE przez który jest bezpośrednio wybierany (wybory co 5 lat).
Parlament Europejski ma 3 siedziby:
W Brukseli - Komisje Parlamentarne, czasami sesje plenarne,
Luksemburg - to siedziba administracyjna Parlamentu,
Sztrazburg -sesja plenarna.
5. Zadania parlamentu
1) Przyjmuje akty prawa europejskiego (w wielu obszarach wspólnie z Radą).
2) Sprawuje demokratyczny nadzór nad pozostałymi instytucjami UE (w szczególności nad Komisją).
3) Kompetencje budżetowe - Parlament sprawuje piecze nad budżetem UE.
6. Rada UE - to główny organ decyzyjny UE, Rada reprezentuje państwa członkowskie, w jej posiedzeniach uczestniczy po 1 ministrze z każdego kraju Unii. Każdy minister zasiadający w Radzie jest upoważniony do podejmowania zobowiązań w imieniu swojego rządu. Cztery razy do roku prezydenci lub premierzy państw UE oraz przewodniczący Komisji Europejskiej spotykają się jako Rada Europejska.
7. Zadania Rady.
1) Przyjmuje europejskie akty prawne.
2) Koordynuje kierunki polityki gospodarczej i społecznej w krajach UE.
3) Zawiera umowy międzynarodowe, między UE, a innymi krajami lub organizacjami.
4) Przyjmuje budżet UE.
5) Koordynuje współpracę między krajowymi sądami i organami policji w sprawach karnych.
8. Komisja Europejska - jej zadaniem jest reprezentowanie i ochrona wspólnych interesów całej UE. Jest niezależna od rządów krajowych. Jest organem wykonawczym UE - odpowiada za wprowadzenie w życie decyzji Parlamentu i Rady, zarządza bieżącymi sprawami UE, siedzibą Komisji jest Bruksela (Ma również swoje biura w Luksemburgu).
Funkcje Komisji:
Przedkłada Parlamentowi i Radzie wnioski legislacyjne do zatwierdzenia.
Zarządza i wdraża unijne polityki oraz budżet UE.
Egzekwuje stosowanie prawa europejskiego (wspólnie z Trybunałem Sprawiedliwości).
Reprezentuje UE na arenie międzynarodowej.
9. Trybunał Sprawiedliwości - siedziba Luksemburg, zadaniem jego jest zapewnienie jednolitej integracji i stosowania prawa europejskiego we wszystkich krajach Unii.
W jego skład wchodzi po jednym sędzi z każdego państwa członkowskiego.
10. Europejski Trybunał Obrachunkowy - Luksemburg. Zadania to sprawdzenie czy fundusze UE są właściwie pozyskiwane i wydatkowane w sposób gospodarny i na zamierzone cele, to kontrola każdej osoby lub organizacji dysponującej środkami unijnymi.
11. Europejski Komitet Ekonomiczno - Społeczny - to organ doradczy, reprezentujący pracodawców, związki zawodowe, rolników, konsumentów i inne grupy interesów. Komitet przedstawia ich opinie i broni ich interesów w debatach politycznych z Komisją, Radą i Parlamentem Europejskim.
Członkowie Komitetu są nominowani przez rządy państw Unii, jednak w ramach Komitetu są całkowicie niezależni politycznie.
12. Komitet regionów - to organ doradczy składający się z przedstawicieli władz regionalnych i lokalnych w krajach członkowskich.
13. Europejski Bank Inwestycyjny.
14. Europejski Bank centralny.
15. Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich - wybiera go Parlament Europejski na 5 - letnią kadencję.
Ustrój polityczny i prawny RP
Ustawodawcza - Sejm i Senat.
Wykonawcza - Rada Ministrów, Prezydent RP.
Sądownicza - Sądy i Trybunały.
Sejm i Senat
Sejm 460 posłów, Senat 100 senatorów, 4 - letnia kadencja, wybory powszechne, równe, bezpośrednie, proporcjonalne, tajne.
Zgromadzenie Narodowe połączone Izby Parlamentu, które obowiązują wspólnie w przypadkach określonych w Konstytucji.
2