Ewaluacja w oświacie - ocena przydatności i skuteczności podejmowanych działań dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych w odniesieniu do założonych celów, służącą doskonaleniu tych działań. Rozporządzenie MENiS w sprawie szczegółowych zasad sprawowania nadzoru pedagogicznego... .

Ewaluacja pełni następujące funkcje:

a) formatywną (kształtującą) - ma ona charakter kroczący i interakcyjny, jest ona elastyczna, współgra ze wszystkimi zmianami, służy informacjami zwrotnymi o ich przebiegu, organizacji oraz procedurach. Tę funkcję wykorzystuje się do usprawniania i rozwijania aktualnie trwających działań.

b) konkluzywną (sumującą) - służy sprawozdawczości, nadawaniu certyfikatów lub selekcjonowaniu. Znaczy to, że ewaluacja próbuje opisać rezultaty końcowe zaistnienia ocenianych faktów, szuka wyjaśnienia związków między nakładami i końcowym rezultatem, porównuje te rezultaty ze wstępnymi założeniami i celami.

c) psychologiczną - jest wykorzystywana do kształtowania świadomości dotyczącej poszczególnych działań, motywowania pożądanych zachowań tych, którzy są ewaluowani, lub promowania określonych stosunków społecznych.

d) administracyjną - odnosi się do sprawowania władzy.

EWALUACJA W ZREFORMOWANEJ SZKOLE - NOWE OBSZARY I TECHNIKI OCENIANIA

Współczesna szkoła, aby sprostać wymaganiom rynku oraz indywidualnym potrzebom ludzi, musi zaoferować nowy system kształcenia zapewniający wielostronny, harmonijny rozwój dzieci i młodzieży. Dlatego też, system oświaty jeżeli ma sprawnie funkcjonować i być zdolny do rozwoju, musi zawierać w sobie stale działające procedury ewaluacyjne. Ewaluację rozumiemy jako: "badanie jakości w celu korygowania działań oraz rozwiązań strukturalnych i programowych w systemie edukacji" (Biblioteczka Reformy, Ocenianie, MEN, 1999, s. 187). Ewaluacja określana jest również jako "systematyczne badanie zdarzeń, które mają miejsce w ramach aktualnie realizowanego programu, bądź stanowią jego konsekwencję - badania te mają przyczynić się do usprawnienia zarówno tego programu jak i innych, stanowiących te same cele ogólne". (Korpowicz, 1997, s. 53).

Ewaluacja nie ma charakteru restrykcyjnego, kontrolnego i nadzorczego; jej funkcją jest wspomaganie procesu zmian o charakterze rozwojowym. Ewaluacja, która prowadzona jest przez podmioty niezwiązane bezpośrednio z programami, przedsięwzięciami, strukturami poddanymi ewaluacji, ma charakter zewnętrzny. Natomiast charakter wewnętrzny ma ewaluacja, która dokonywana jest przez ewaluatorów zaangażowanych w działania związane z przedmiotem analizy, interpretacji i oceny.

Ewaluacja w dydaktyce nastawiona jest na zbieranie informacji o warunkach, przebiegu i wynikach działań dydaktycznych w celu ulepszania tych działań lub podjęcia decyzji o ich prowadzeniu.

Ewaluacji w dydaktyce podlegają również programy nauczania.

Podstawowe zasady obowiązujące w ewaluacji to:

oszacowanie wartości wdrożonego programu,

wyciąganie wniosków o jego skuteczności,

określenie, czy program ma być prowadzony dalej czy przerwany,

ulepszenie jego struktury,

dodanie, lub usunięcie pewnych technik pracy,

skierowanie programu do wdrożenia w nowych kontekstach,

ustalenie, na który z konkurencyjnych programów warto przeznaczyć fundusze,

poparcie filozofii danego programu lub przeciwstawienie się jej.

W zależności od celu ewaluacji wyróżniamy

1. ewaluację formatywną, tj. prowadzoną w toku wdrożenia, pozwala ona w trakcie realizacji zmieniać pewne techniki pracy oraz

2. ewaluację surmatywną, podsumowującą całość wdrożenia. Pozwala ona ostatecznie ocenić, zaaprobować lub odrzucić filozofię programu.

Ocenianie pełni dwie podstawowe funkcje:

1) funkcję klasyfikacyjną - gdzie ocena jest wyrażona za pomocą umownego symbolu, zgodnie z pewna skalą,

2. funkcję diagnostyczną - ma ona na celu wspieranie szkolnej kariery ucznia, monitorowanie jego postępów i określenie jego indywidualnych potrzeb.

W związku z tymi dwiema funkcjami oceniania mówi się o ocenianiu wspomagającym (przydatne dla nauczyciela, ucznia, rodziców) i sumującym (przydatne dla nadzoru środowiska i administracji wszystkich szczebli).

"Wiem, że nie mogę nauczyć nikogo niczego.

Mogę jedynie zapewnić warunki,

w których można się nauczyć."

Carl Rogers

Na ewaluację możemy patrzeć jako na proces wspomagający rozwój albo jako na stały element w procedurach zarządzania jakością pracy. Takie podejście do ewaluacji pozwala na zmianę nastawienia do rzeczywistości szkolnej, do osób je współtworzących, a tym samym wpływa znacząco na budowanie kultury organizacji, jaką jest szkoła. W przeciwieństwie do oceniania, ewaluacja uczy pozytywnego nastawienia do rzeczywistości, ale również do umiejętnego przyjmowania krytyki. Ewaluacja jest więc koniecznym czynnikiem w zreformowanej szkole, jest koniecznym warunkiem racjonalnego jej działania.

Definicje ewaluacji:

1. Zbieranie, analiza, interpretacja i formułowanie danych co do natury, znaczenia i wartości tego co jest oceniane, przy zwróceniu odpowiedniej uwagi na aspekty i zagadnienia istotne dla zainteresowanych oceną stron.

2. Ewaluacja próbuje opisać rezultaty (wyniki) końcowe zaistnienia ocenianych faktów, zarówno z pozytywnej jak i negatywnej strony. Szuka wyjaśnienia związków miedzy nakładami i końcowym rezultatem; porównuje rezultaty ze wstępnymi zamierzeniami.

3. Ewaluacja - to umiejętność formułowania i uogólniania wniosków płynących z podsumowania pewnego etapu działania.

4. Jest procesem pozyskiwania informacji zwrotnej służącej rozwojowi.

5. Ocena zajęć, kompetencji, prowadzącego i jego relacji z grupą. Informacja zwrotna służąca doskonaleniu następnych działań. Służy podnoszeniu efektywności pracy.

Typy ewaluacji:

Ewaluacja diagnostyczna - na wstępie, służy zaplanowaniu działań - informuje o zdolnościach ucznia, zasobach itp...

Ewaluacja formatywna - jest to zbieranie danych jeszcze w trakcie wdrażania nowych rozwiązań, które mogą służyć do modyfikacji podjętych działań. Istotnych informacji dostarczają sprawdziany dydaktyczne, badania testowe, przeprowadzone wśród uczniów, pozwalające określić osiągnięcia uczniów. Dane te wymagają jednak uzupełnienia informacjami na temat realizacji procesu kształcenia, dane te zbiera się zazwyczaj za pomocą ankiet skierowanych do dyrektorów szkół, nauczycieli, uczniów. Stanowi ona dla ucznia informację zwrotną o poziomie opanowania wiedzy.

Ewaluacja sumatywna - podejmuje się ją wówczas, gdy proces wdrażania został zakończony.

Celem jest określenie ostatecznej wartości zmiany. Ewaluacja sumatywna może być stosowana w formie oceny stopnia osiągnięcia celu z chwilą zakończenia cyklu kształcenia, może ona też być stosowana w przypadku dokonywania globalnej oceny mocnych i słabych stron zmiany. Podsumowanie całokształtu osiągnięć ucznia.

ETAPY PROCESU EWALUACJI:

1. Ustalenie obiektu ewaluacji.

2) Określenie celów ewaluacji.

3) Sformułowanie pytań kluczowych.

4) Określenie kryteriów ewaluacji.

5) Wskaźniki, które zostaną użyte do badania obiektu.

6) Określenie metod badawczych.

7) Określenie próby badawczej.

8) Zbieranie informacji.

9) Przetwarzanie danych.

10) Prezentowanie wyników ewaluacji.

UMIEJĘTNOŚCI POTRZEBNE W TOKU EWALUACJI:

1) Pisanie projektu

2) Precyzyjne określenie celów ewaluacji

3) Dobór, zorganizowanie i współpraca w zespole badawczym

4) Wybór projektu i technik zbierania danych

5) Przeprowadzenie wywiadów

6) Konstruowanie kwestionariusza i posługiwanie się nim

7) Obserwacja

8) Posługiwanie się złożonymi systemami informacji

9) Analiza danych

10) Pisanie raportów, formułowanie rekomendacji

11) Zapewnienie spożytkowania wyników

12) Wrażliwość na kontekst polityczny

Czym jest EWALUACJA ?

Można spotkać się z wieloma definicjami ewaluacji:

• ... jest to systematyczny proces obejmujący zbieranie informacji oraz zdawanie relacji (w postaci raportu) z tego, jak się rzeczy mają, z intencją dostarczenia danych ułatwiających podejmowanie decyzji- H. Mizerek

• ... jest to systematyczne zbieranie informacji z pewnego zakresu, którego celem jest dostarczenie przydatnej informacji zwrotnej- materiały szwajcarskie

• ... jest to proces zbierania danych i ich interpretacja w celu podejmowania decyzji- Ch. Galloway

• ... jest to systematyczne badanie wartości lub cech konkretnego programu, działania lub obiektu z punktu widzenia przyjętych w tym celu kryteriów w celu jego usprawnienia, rozwoju lub lepszego zrozumienia- L. Korporowicz

W świetle powyższych danych:

Ewaluacja w szkole to systematyczne gromadzenie, porządkowanie i ocena danych dotyczących dokumentów, działań i osób.

Ewaluację przeprowadzamy według ustalonych kryteriów w celu podjęcia decyzji dotyczących przyszłych działań.

PRZEBIEG EWALUACJI:

Ewaluacja, czyli badanie wartości (jakości) danego obiektu, niezależnie od rodzaju czy typu, niezależnie od tego, jakim obiektem się zajmuje, ma charakterystyczne etapy i przebieg.

Etapy ewaluacji:

1. PRZYGOTOWANIE

• zaplanowanie działań (plan ewaluacji)

• projekt ewaluacji

Ten etap zawiera zaplanowanie działań oraz sporządzenie projektu ewaluacji. Podczas planowania działań odpowiadamy przede wszystkim na pytania o cel naszej ewaluacji, o jej odbiorców oraz określamy przedmiot ewaluacji- czyli potwierdzamy, co konkretnie chcemy poddać badaniu. Oprócz tego powinniśmy znaleźć odpowiedzi na pytania: na kiedy potrzebne są nam wyniki? Kto będzie zaangażowany w przeprowadzanie ewaluacji? Jakie będą funkcje i zadania poszczególnych osób? Tak więc plan ewaluacji jest ważny przede wszystkim z punktu widzenia zarządzania całym przedsięwzięciem.

Z kolei projekt ewaluacji jest ważny od strony metodologicznej naszych badań, wpływa na wybór konkretnego sposobu przeprowadzenia ewaluacji. Musi się w nim znaleźć dokładny opis tego, co chcemy badać, które aspekty oraz jakie kryteria oceny danego „obiektu” nas interesują. Dopiero potem określamy sposób, w jaki chcemy gromadzić interesujące nas dane, czyli: gdzie będziemy ich szukać (źródła danych), oraz jakie metody zastosujemy i na jakiej próbie (tzn. ile osób obejmiemy badaniem) Załącznikiem do projektu powinny być narzędzia, za pomocą których zbierzemy potrzebne informacje.

2. REALIZACJA

Gdy wiemy już co, kto, jak, po co i kiedy będzie robił, możemy przystąpić do badania ewaluacyjnego. Warto przy tym pamiętać o pewnych istotnych kwestiach:

• Jeżeli mamy przed sobą gotowe dane, nie możemy już niczego zmienić. Dlatego tak ważna jest konsultacja oraz przetestowanie narzędzi i procedury przed właściwym badaniem. Unikniemy w ten sposób źle postawionych pytań, a tym samym zbierania nieistotnych lub niezrozumiałych danych, jak również dysproporcji pomiędzy nakładem pracy a uzyskanymi wynikami. Kluczową rolę odgrywa tutaj również stały monitoring działań, tak, aby na czas otrzymywać potrzebne nam informacje.

• Aby zgromadzić wiarygodne dane, należy zadbać o zbudowanie klimatu otwartości i zaufania oraz o etyczną stronę prowadzonych działań. Dla przeprowadzanego procesu warto pozyskać całą społeczność szkolną, jasno określając cel i procedurę badania oraz wspólnie wybierając obszary i kryteria ewaluacji.

3. PODSUMOWANIE

Na tym etapie posiadamy już interesujące nas dane i zbieramy się do ich uporządkowania, analizy i prezentacji. Wyniki ewaluacji zbieramy i prezentujemy w końcowym raporcie ewaluacyjnym. Ze względów praktycznych wskazane jest, aby wyniki ewaluacji zapisywane były w formie zwięzłej i czytelnej dla adresata. Z zebranych danych należy wyciągnąć wnioski, zawierające odpowiedzi na postawione wcześniej w projekcie ewaluacji pytania i wartościować uzyskane wyniki według sformułowanych w projekcie kryteriów. Należy również zastanowić się, jakie ogólne zalecenia na przyszłość wynikają ze sformułowanych wniosków.

Podział ewaluacji

Istnieje bardzo dużo różnych podziałów ewaluacji , wynikających z jej różnych aspektów (np.: w jakim celu przeprowadzamy ewaluację? Kto ją przeprowadza? Czego dotyczy?)

Ewaluacja może być:

• wewnętrzna- zewnętrzna

• własna- obca

• procesu- produktu

• szerokozakresowa- fokusowa (wybiórcza)

Należy pamiętać o tym, że celem ewaluacji wewnętrznej szkoły nie może być tylko kontrola efektów końcowych. Ewaluacja ta służy głównie optymalizacji i ciągłemu rozwojowi pracy pedagogicznej. Początkiem tej drogi musi być refleksja i podsumowanie własnej pracy, co w rezultacie pozwala na dokonanie zmian i zaplanowanie dalszych działań.

Ponad to:

• Ewaluacja powinna zagwarantować i umożliwić szkole rzetelne rozliczenie się przed społeczeństwem, nadzorem pedagogicznym i organem prowadzącym

• Ewaluacja może dostarczyć pracującym w szkole ludziom wiedzy, jak działać, aby się rozwijać- zarówno indywidualnie, jak i w zespole

• Ewaluacja może pomagać w zapobieganiu sytuacjom problemowym bądź zapewniać szybkie i trwałe rozwiązywanie problemów, które już się pojawiły

• Ewaluacja- poprzez dostarczane pozytywne informacje zwrotne- pozwala pracownikom szkoły utrzymać, a często i zwiększyć poziom satysfakcji zawodowej i motywacji do pracy

Jednym z zagadnień, sprawiającym najwięcej problemów przy planowaniu ewaluacji, jest właściwy dobór metod zbierania danych.

Do najbardziej popularnych należą:

1. ANKIETA:

Jest to metoda obecnie bardzo rozpowszechniona, w prawie każdej szkole nauczyciele stosują ankiety na użytek własny czy dla potrzeb instytucji. Jednak jest to metoda, którą należy stosować z rozmysłem. Po ankietę sięgamy wtedy, gdy zależy nam na zdobyciu informacji od dużej grupy osób, kiedy pragniemy poznać opinie tych osób na jakiś temat, lub gdy temat badania jest drażliwy i możemy liczyć na szczere odpowiedzi tylko w przypadku ankiety anonimowej.

Przy tworzeniu ankiety (kwestionariusza ankiety) należy pamiętać o pewnych kwestiach, które dotyczą:

• poprawności formułowania pytań

• rodzajów pytań

• konstrukcji kwestionariusza

• instrukcji dla respondenta

W ankietach mamy do czynienia z pytaniami:

• Zamkniętymi, które pozwalają udzielić odpowiedzi w ramach możliwości określonych przez badacza w formie skali bądź listy możliwych odpowiedzi.

• Pytanie do rozstrzygnięcia- TAK , NIE , TRUDNO POWIEDZIEĆ

• Pytanie pojedynczego wyboru

• Pytanie wielokrotnego wyboru

• Pytanie z uszeregowaniem odpowiedzi

• Otwartymi, które dają pełną swobodę przy udzielaniu odpowiedzi (trudne do przeanalizowania i sformułowania konkretnych wniosków)

• Półotwartymi, które zawierają listę odpowiedzi i jednocześnie dają możliwość udzielenia odpowiedzi innej, dowolnej.

Konstrukcja ankiety:

Kwestionariusz możemy podzielić na 3 części:

• wstęp- informacje dotyczące autorów badania, , tytuł badania, jego cel a także prośbę o szczere i wyczerpujące odpowiedzi, zapewnienie o poufności i podziękowanie za wzięcie udziału

w badaniu

• rozwinięcie- gdzie zamieszczamy pytania związane z badaną kwestią, układając je w kolejności od pytań ogólnych do szczegółowych

• zakończenie- umieszczamy tutaj tzw. metryczkę- zbiór informacji o osobie, która wypełniała kwestionariusz, typu: wiek, płeć, wykształcenie itp.

Bardzo ważną fazą w konstruowaniu dobrego narzędzia badawczego w formie ankiety jest PILOTAŻ. Służy on przetestowaniu trafności i rzetelności kwestionariusza, czyli sprawdzeniu, czy otrzymujemy odpowiedzi jakich oczekiwaliśmy, czy pytania zawarte w ankiecie są zrozumiałe dla respondentów i czy potrafią na nie odpowiedzieć oraz czy instrukcje są odczytywane zgodnie z naszymi intencjami.

Pilotaż przeprowadza się na małej grupie osób, do których kwestionariusz jest kierowany. Po zrealizowaniu takiego badania modyfikujemy ankietę, jeśli istnieje taka potrzeba.

2. OBSERWACJA:

Podejmując decyzję o włączeniu metody obserwacji do projektu ewaluacji, musimy rozważyć kilka kwestii, które pomogą w pełnym wykorzystaniu walorów tej metody.

1. Co będziemy obserwować?

Zasięg prowadzonej przez nas obserwacji i jej kierunek będą wyznaczone przez pytania, na które szukamy odpowiedzi podczas realizacji ewaluacji. Założone przez nas obserwacje muszą być możliwe do zrealizowania.

2. W jakim stopniu obserwator będzie zaangażowany w obserwowane przedsięwzięcie?

W przypadku obserwacji uczestniczącej obserwator jest jednocześnie uczestnikiem sytuacji, którą obserwuje- np.: nauczyciel na zebraniu rady pedagogicznej.

W przypadku obserwacji nieuczestniczącej obserwator jest osobą z zewnątrz- np.: nauczyciel na lekcji koleżeńskiej.

3. Czy będziemy prowadzić obserwację jawną, czy ukrytą?

Warto zdać sobie sprawę z faktu, że obserwator wywiera wpływ na obserwowaną rzeczywistość. Jest on szczególnie silny, gdy w grę wchodzą stosunki zależności służbowej lub relacja nauczyciel- uczeń. Jednak

w przypadku obserwacji ukrytej musimy zastanowić się nad jej etycznością.

4. Kiedy będziemy prowadzić obserwację?

Czas trwania obserwacji i wybór momentu jej przeprowadzenia będą zależały od rodzaju pytań badawczych. Czasami konieczna jest długotrwała obserwacja, w innej sytuacji wystarczy pobieżne przyjrzenie się danej kwestii.

5. Jaki będzie zasięg prowadzonej obserwacji?

Szerszy lub węższy zakres obserwacji zależy od postawionych pytań badawczych oraz od czasu i środków, jakie możemy przeznaczyć na prowadzenie badania.

Efektem przeprowadzenia obserwacji są notatki. Najlepiej sporządzać notatki w trakcie prowadzenia obserwacji i uzupełnić je zaraz po jej zakończeniu. Notatki muszą mieć formę opisową. Nie interpretujemy sytuacji, którą obserwujemy, lecz koncentrujemy się na jej opisie. Na wnioski przychodzi czas w trakcie analizy danych.

3. WYWIAD:

Wywiad jest techniką zbierania danych, która zakłada bezpośrednie komunikowanie się badacza i badanego. Technika przeprowadzania wywiadu wymaga od osoby go przeprowadzającej zarówno przygotowania, jak i pewnych umiejętności.

4. ANALIZA DOKUMENTÓW

Analiza dokumentów jest koniecznym uzupełnieniem innych metod i zawsze powinniśmy planować jej wykorzystanie w ewaluacji- jako punkt wyjścia do zbierania innych danych lub jako uzupełnienie informacji uzyskanych z innych źródeł.

Do dokumentów pisanych należą:

• Sprawozdania i protokoły z różnych posiedzeń szkolnych

• Opinie i świadectwa

• Szkolne i domowe prace pisemne uczniów

• Dzienniki lekcyjne

• Artykuły prasowe o szkole

• Archiwalia

Na dokumenty cyfrowe składają się:

• Centralne opracowania zawarte w oficjalnych wydawnictwach statystycznych

• Statystyki lokalne dotyczące oświaty, sporządzane dla potrzeb władz terenowych

• Opracowania liczbowe, którymi dysponuje szkoła- wyniki klasyfikacji, egzaminów zewnętrznych, frekwencji uczniów

Do dokumentów obrazowych i obrazowo- dźwiękowych należą:

• Rysunki i inne prace ręczne uczniów

• Fotografie

• Nagrania magnetofonowe i video

Produktem finalnym, który pozostaje po dokonaniu ewaluacji , jest RAPORT. Powinien on mieć wysoką jakość. Sporządzając go musimy pamiętać o zasadzie anonimowości- piszemy o problemach, a nie o osobach. Jeśli zasada anonimowości nie może z jakichkolwiek względów być zachowana, osoby rozpoznawalne muszą być świadome tego, że pojawią się w dokumentach i raporcie ewaluacyjnym.

Układ treści raportu musi być przejrzysty, a informacje łatwe do zlokalizowania.

---