38. Pierwsze syntezy literatury Młodej Polski (Wilhelm Feldman, Antoni Potocki, Ignacy Matuszewski).
Wilhelm Feldman.
Pochodził z zacofanej prowincji, jednak szybko wszedł w życie kulturalne Lwowa, następnie Krakowa. Był niezwykle operatywnym organizatorem życia literackiego i krytykiem literackim. W swej postawie i metodzie krytycznej Feldman orientacje: psychologistyczną, socjologiczną i impresjonistyczną. Główne źródło wszelkiej twórczości artystycznej widział w osobowości autora, w jego psychice, w wyobraźni, w temperamencie. Wniknięcie w tę osobowość miało dać krytykowi klucz do rozpoznania i zrozumienia danej twórczości w jej jedynym i niepowtarzalnym wyrazie.
Feldman był krytykiem entuzjastą, który nie krył się z subiektywizmem swych ocen, wyrażał je bezpośrednio, stylem często emocjonalny,, pełnym patosu, nie zawsze z korzyścią dla jasności wywodów i zdolności przekonywania.
Piśmiennictwo polskie ostatnich lat dwudziestu (1902). Pierwsza synteza literacka Młodej Polski. W czasie wielokrotnych wznowień tytuł został zmieniony na Współczesna literatura polska. Feldman był sojusznikiem swojej epoki, uważał się za jej współtwórcę, starał się być obiektywny w swoich ocenach. Jeśli w kolejnych wydaniach uznał swoje oceny za niesłuszne - korygował je. Krytykował ekstremalne estetyzmy Przybyszewskiego i Miriama, preferował pisarzy wiernych patriotycznym i obywatelskim obowiązkom literatury (Żeromski, Wyspiański). Witał w niej z entuzjazmem każdy nowy talent. Książka podzieliła odbiorców - jednych drażniła wystawianiem przedwczesnych pomników autorom debiutującym, innych irytowało niedocenianie autorów, pretendujących do o wiele wyższej pozycji niż wyznaczył im autor w swojej hierarchii.
Antoni Potocki
Był łącznikiem między Polską a Zachodem - większość swego życia pisarskiego spędził w Paryżu. Jako krytyk był typowym przedstawicielem kierunku impresjonistycznego, zapewne pod wpływem wzorów francuskich. Nie wierzył w obiektywizm krytyki artystycznej. Nie krył się, że omawiając czyjąś twórczość, spisuje swoje wrażenia osobiste. Pod wpływem wzorów francuski preferował portret literacki jako gatunek krytyki.
Polska literatura współczesna (1911-1912) - dwutomowe największe dzieło krytyczne Potockiego. Pierwszą część zatytułował Kult zbiorowości (1860-1890), a drugą - Kult jednostki (1890-1910). Wprowadził w nich jako nowość pojęcie pokolenia, które to stało się współczynnikiem rozwoju literatury i kultury. Potocki kład nacisk na konieczność zachowania związków z tradycją. Książka zawierała również wady - przegrywała z Feldmanem (choć też niedoskonałym!), a rozbicie materiału na dziesięciolecia sprawiło, że wionął on schematyzmem. Impresjonistyczny stosunek Potockiego do sztuki nie kwalifikował go także jako historyka literatury, gdyż w tej dziedzinie wymagana jest umiejętność porządkowania. Książka zapomniana.
Ignacy Matuszewski
Najwybitniejszy i najbardziej reprezentatywny dla estetycznej świadomości swojego pokolenia krytyk Młodej Polski. Z wykształcenia bankowiec. Był jednym z pierwszych autorów, którzy parali się parapsychologią (studium historyczno-porównawcze Czarnoksięstwo i mediumizm 1896).
Dzieła krytyczne:
Diabeł w poezji 1893 - historia i psychologia postaci uosabiającej zło w literaturze pięknej wszystkich narodów i wieków.
Swoi i obcy (1898), Twórczość i twórcy (1904), Studia o Żeromskim i Wyspiańskim (1921) - osobiste poglądy na istotę i zadania krytyki literackiej.
Słowacki i nowa sztuka (1902) - jego szczytowe osiągnięcie. Jako że Młoda Polska na powrót odkryła Słowackiego, Matuszewski za jego pośrednictwem idealnie scharakteryzował poetykę młodopolską, zarówno w jej rysach i znamionach formalnych, jak i w metafizycznych niepokojach.