Wykład, 25.04.2010

Polisa ubezpieczeniowa jest dowodem zawarcia ubezpieczenia. Pochodzi z włoskiego z XIV wieku i oznaczało dowód ubezpieczenia. W polisie musi być zawarte:

- nazwa ubezpieczyciela, adres, dane osoby występującej w imieniu ubezpieczyciela

- określenie ubezpieczającego

- przedmiot ubezpieczenia

- suma ubezpieczenia

- czas trwania i okres ubezpieczenia

- wysokość składki

Do polisy dołącza się ogólne warunki ubezpieczenia (OWU) jeśli występują to również dodatkowe warunki ubezpieczenia, ewentualnie przepisy bezpieczeństwa. Indywidualne klauzule ubezpieczeniowe zawiera się w tekście polisy. W przypadku gdy ubezpieczenie jest odnawiane na takich samych warunkach wówczas nie ma konieczności wystawiania nowej polisy ubezpieczeniowej. Przedłużenie polisy może być dokonane na podstawie skróconego dowodu ubezpieczenia, albo też dowodem przedłużenia ubezpieczenia może być po prostu pokwitowanie uiszczenia bieżącej składki ubezpieczeniowej.

W zależności od umowy ubezpieczenia a także w zależności od jej realizacji wyróżnia się różne rodzaje polis ubezpieczeniowych:

a) polisy jednostkowe

b) polisy zbiorowe

c) polisy grupowe

d) polisy generalne

które odpowiadają umowom tak samo nazywanym.

Na szczególną uwagę zasługują polisy generalne. Są to polisy wystawiane gdy ubezpiecza się przedsiębiorstwo. Polisa generalna może występować jako polisa zwykła, odpisowa i obrotowa.

Polisa generalna zwykła w przeciwieństwie do jednostkowej dotyczy nie pojedynczych obiektów czy transakcji ale wielu przedmiotów i transakcji i to zarówno aktualnie istniejących jak i takich, które mogą dopiero się pojawić w trakcie trwania ubezpieczenia. Charakterystyczne dla tej polisy jest przedmiotowy zakres ubezpieczenia, faktyczna wartość ubezpieczenia a także wysokość składki ustala się ex post czyli po zakończeniu bieżącego okresu ubezpieczenia na podstawie bieżących raportów ubezpieczającego albo też na podstawie prowadzonego przez niego tzw. dziennika ubezpieczeń w którym na bieżąco są rejestrowane wszystkie obiekty i transakcje podlegające ubezpieczeniu. Znajdują one najczęściej zastosowanie w ubezpieczeniach transportowych, ponieważ występuje tam duża liczba pojedynczych transakcji, przesyłek.

Polisy generalne obrotowe - umowa taka obejmuje albo globalnie całość transportu realizowanego w czasie trwania ubezpieczenia przez całe przedsiębiorstwo, albo też może obejmować część transportu np. realizowana na określonej trasie. Charakterystyczne dla tej umowy są wartość ubezpieczenia a także składkę ustala się po zakończeniu bieżącego okresu ubezpieczenia na podstawie wartości obrotu transportowego wykazanego w księgach handlowych. A zatem w przypadku polis obrotowych nie trzeba prowadzić jakiejś dodatkowej ewidencji, ta polisa stanowi znaczące uproszczenie realizacji umowy ubezpieczenia, opiera się na zaufaniu ubezpieczyciela.

Polisy odpisowe - w polisach ustala się z góry przewidywaną wartość przesyłek którą traktuje się jako sumę ubezpieczenia obowiązującą w okresie trwania stosunku ubezpieczeniowego. Na podstawie tej sumy ustala się składkę. Specyficzne dla tej polisy jest fakt, że wartość realizowanych przesyłek jest na bieżąco odpisywana, od zadeklarowanej sumy ubezpieczenia. Stąd nazwa tej polisy, polisa odpisowa. Z chwilą wyczerpania sumy ubezpieczenia, stosunek ubezpieczenia wygasa, ale może być wznowiony przez podanie nowej sumy ubezpieczenia i opłacenie dalszej składki.

Wyciąg z polisy generalnej określany jako certyfikat ubezpieczeniowy, stanowi dowód objęcia ochroną ubezpieczeniową konkretnych przedmiotów należących do ubezpieczonego. W takim certyfikacie nie podaje się wszystkich szczegółów jakie występują w polisie generalnej, ale powołuje się na warunki umowy generalnej.

Obok polis generalnych często występują polisy jednostkowe, które dotyczą jednej osoby (fizycznej bądź prawnej). Polisy te mogą być imienne, na okaziciela albo na zlecenie.

Polisy jednostkowe imienne wystawiane są na imię, nazwisko bądź nazwę ubezpieczającego, który ma wszelkie uprawnienia i obowiązki wynikające z umowy ubezpieczenia.
W przypadku polisy na okaziciela osobą uprawnioną do wypłaty odszkodowania lub świadczenia jest posiadacz polisy, musi on jednak udowodnić, że ochrona ubezpieczeniowa dotyczy jego interesów majątkowych.

Cechą polisy na zlecenie jest to, że uprawnienia polisy na zlecenie mogą być przekazywane na inne osoby, przez odpowiednie oświadczenie ubezpieczającego zamieszczone w polisie i nazywane indosem.

Tendencje w zawierania umów ubezpieczenia. Dąży się do uproszczenie tych umów.

W umowie ubezpieczenia oprócz podmiotów (ubezpieczającego i ubezpieczyciela) trzeba określić również przedmiot umowy ubezpieczeniowej. W zależności od tego czy mamy do czynienia z umową majątkową czy osobową ten przedmiot będzie inaczej określony.

Przedmiotem umowy osobowej są dobra niemajątkowe (osobiste), czyli zdrowie, życie, zdolność do pracy człowieka. Umowy ubezpieczenia osobowego mogą dotyczyć dóbr osobistych jednej osoby, albo dóbr osobistych wielu osób. Jeśli umowa obejmuje dobra osobiste jednej osoby nazwiemy taką umowę, umową jednostkową lub indywidualną. Jeśli natomiast obejmuje dobra osobiste wielu osób nazwiemy ją zbiorową lub grupową.

Różnica między nimi: ubezpieczenia osobowe określa się jako zbiorowe, jeśli jeden podmiot występujący w charakterze ubezpieczającego zawiera umowę ubezpieczenia wielu osób na ich rzecz. Natomiast gdy jedna umowa ubezpieczenia obejmuje wiele osób z których każda jest ubezpieczona na własny rachunek to takie ubezpieczenia nazywa się grupowym.

Przedmiotem ubezpieczenia majątkowego może być każda wartość majątkowa, która nie jest sprzeczna z prawem i daje się wyrazić w pieniądzu. Tak k.c. określa przedmiot ubezpieczania majątkowego. Ubezpieczenie majątkowe może obejmować zarówno wartości istniejące, zarówno zmaterializowane jak i wierzytelności, wartości przyszłe a także wartości ujemne (zobowiązania). Umowa ubezpieczenia majątkowego może obejmować jeden, określony obiekt, taką umowę nazwiemy indywidualną albo jednostkową, albo też może obejmować wiele obiektów należących do jednego lub kilku właścicieli, wtedy mówimy o ubezpieczeniu zbiorowym. Odmianą ubezpieczeń zbiorowych są ubezpieczenia generalne, obejmujące w jednej umowie dobra majątkowe należące do wielu przedsiębiorstw, zarówno te które istnieją gdy zawierana jest umowa ubezpieczenia, jak i takie które dopiero mogą powstać w trakcie trwania ubezpieczenia.

W umowie ubezpieczenia trzeba także określić ryzyka objęte ochroną ubezpieczeniową. Muszą być określone, ponieważ określają kiedy wystąpi wypadek ubezpieczeniowy. Te ryzyka są podawane dla uniknięcia wszelkich nieporozumień między ubezpieczającym a ubezpieczycielem. Ryzyka mogą być wyliczane w umowie w sposób taksatywny, czyli np. określa się, że budynek może być objęty ubezpieczeniem przed pożarem, powodzią itd. Ubezpieczyciel powinien zdefiniować te ryzyka, czyli jeżeli w umowie jest objęcie huraganu, trzeba zdefiniować co ubezpieczyciel rozumie przez huragan itd. Ubezpieczyciel może ubezpieczyć od wszystkich rodzajów ryzyka. Zwykle w umowie ubezpieczenia określane są ryzyka wyłączone z ochrony ubezpieczeniowej. Najczęściej wyłącza się z ochrony ubezpieczeniowej szkody spowodowane w trakcie działań wojennych, strajków, zamieszek, działań terrorystycznych, umyślnie, na skutek rażącego niedbalstwa.

Element umowy ubezpieczenia: warunki ubezpieczenia. OWU (ogólne warunki ubezpieczenia) są to przepisy prawne dotyczące ubezpieczeń danego działu, grupy czy rodzaju, które ustalają prawa i obowiązki stron oraz normują ich postępowanie, wynikające z wykonywania umowy ubezpieczenia. Stanowią one integralną część umowy ubezpieczenia. W przypadku ubezpieczeń dobrowolnych OWU ustalane są przez zakłady ubezpieczeń, przy czym standardowe OWU przedstawiane są organowi nadzoru do zatwierdzenia. OWU ubezpieczeń obowiązkowych ustalane są, przez ustawodawcę dotyczy to trzech ubezpieczeń obowiązkowych: OC kierowców, OC rolników, ubezpieczenia budynków w gospodarstwach rolnych od ognia i innych zdarzeń losowych. Warunki tych ubezpieczeń zostały zawarte w ustawie o ubezpieczeniach obowiązkowych. Warunki pozostałych ubezpieczeń obowiązkowych są regulowane przez ministra finansów w drodze rozporządzenia.

Minimalny zakres OWU został ustalony w art. 12a ustawy o działalności ubezpieczeniowej.

Czy umowa ubezpieczenia może odbiegać od tego co zostało zawarte w OWU. Zakład ubezpieczeń nie może zawrzeć umowy ubezpieczenia na warunkach mniej korzystnych dla ubezpieczającego w przypadku ubezpieczeń obowiązkowych. W umowach dobrowolnych sformułowania mogą odbiegać od OWU.

Mogą występować dodatkowe warunki oprócz OWU. Są to postanowienia nietypowe, wprowadzane do umowy ze względu na szczególne okoliczności związane z daną indywidualną umową. Takie dodatkowe warunki mogą być albo dołączone do umowy, albo załączone w jej tekście określa się mianem klauzul polisowych.

W umowie ubezpieczenia określa się również obowiązki stron ubezpieczenia. Obowiązki te mogą wynikać z ustawy o działalności ubezpieczeniowej, kodeksu cywilnego, morskiego, mogą wynikać z ogólnych albo szczególnych warunków ubezpieczenia. Obowiązki te możemy podzielić na podstawowe i dodatkowe.

1. Ubezpieczający

a) podstawowe obowiązki:

- zapłata składki ubezpieczeniowej art. 805 k.c.

b) dodatkowe obowiązki:

- deklaracja ryzyka

- notyfikacja ryzyka

- obowiązki które go obciążają gdy nastąpi wypadek ubezpieczeniowy

2. Zakład ubezpieczeń:

a) podstawowe obowiązki:

- wypłata odszkodowania czy świadczenia

b) dodatkowe obowiązki:

- wydanie dokumentu ubezpieczenia np. polisy

- doręczenie OWU

- konieczność sporządzenia protokołu rozbieżności między umową a OWU

- w przypadku zastosowania trybu ofertowego złożonego pisemne zwrócenie uwagi na zamieszczone w kontrofercie zapisy niekorzystne dla ubezpieczającego oraz wyznaczenie co najmniej 7 dniowego terminu na złożenie sprzeciwu

- wysłanie monitów w przypadku nieterminowego zapłacenia składki

W przypadku gdy stosunek ubezpieczenia wygaśnie wcześniej, przed terminem na jaki umowa została zawarta, ubezpieczającemu należy się zwrot składki za niewykorzystany okres ochrony ubezpieczeniowej.

Deklaracja ryzyka ubezpieczeniowego - systemy.

Zadeklarować ryzyko znaczy, że należy podać do wiadomości zakładu ubezpieczeń rzetelnie, zgodnie z prawdą wszelkie okoliczności mające wpływ na ocenę ryzyka. Wyodrębnia się trzy systemy deklaracji ryzyka:

a) anglosaski - ma zastosowanie głównie w ubezpieczeniach morskich, polega na tym, że ubezpieczający spontanicznie, czyli sam od siebie, nawet bez uprzednich pytań ze strony ubezpieczyciela informuje o wszelkich okolicznościach dotyczących ubezpieczonego ryzyka jakie są albo powinny mu być znane

b) kontynentalny - uregulowany w k.c. art. 815, system ten określany jest jako system odpowiedzi na pytania. Obowiązek deklaracji dotyczy tylko znanych ubezpieczającemu okoliczności o które pytał ubezpieczyciel w formularzu, wniosku oferty albo w innych pismach.

c) mieszany - wg tego systemu ubezpieczający odpowiada zgodnie z prawdą na pytania ubezpieczyciela a ponadto jest zobowiązany zwrócić uwagę ubezpieczyciela na okoliczności jego zdaniem ważne, choćby ubezpieczyciel o nie, nie pytał. System ten, zgodnie z nazwą zawiera elementy systemu kontynentalnego i anglosaskiego.

Sankcje za naruszenie systemu deklaracji ryzyka - oznacza to, że jeśli ubezpieczający poda nieprawdę lub zatai ważne okoliczności zakład ubezpieczeń ma prawo zastosować w stosunku do niego określone sankcje. Sankcje to np. ubezpieczyciel może być wolny od odpowiedzialności, odstąpić od umowy ubezpieczenia, ubezpieczyciel może zwiększyć składkę ubezpieczeniową

Notyfikacja ryzyka ma miejsce po zawarciu umowy, ubezpieczający ma obowiązek notyfikacji ryzyka, jest to obowiązek zgłaszania zmian jakie zachodzą w ubezpieczanym ryzyku, ten obowiązek nie dotyczy ubezpieczeń na życie. Notyfikacji dotyczy art. 816 k.c. Jeśli w czasie trwania umowy ubezpieczenia zajdą zmiany dotyczące prawdopodobieństwa zajścia wypadku ubezpieczeniowego, każda ze stron może żądać zmiany umowy.

W razie zajścia wypadku ubezpieczający jest zobowiązany użyć wszelkich dostępnych środków w celu ratowania przedmiotu ubezpieczenia, zapobiec szkodzie, zmniejszyć jej rozmiary. Zakład ubezpieczeń w stosunku do ubezpieczającego który nie dopełnił tego obowiązku może zastosować sankcje, np. odstąpić od wypłaty odszkodowania.

Ubezpieczający, gdy nastąpi wypadek ubezpieczeniowy powinien umożliwić zakładowi ubezpieczeń możliwość zwrócenia się z roszczeniem regresowym przeciwko sprawcy szkody.

Koszty ratowania przedmiotu są pokrywane przez zakład ubezpieczeń.

Podstawowym obowiązkiem zakładu ubezpieczeń jest terminowa wypłata odszkodowania albo świadczenia. O tym obowiązku mówi art. 817 k.c. zgodnie z którym ubezpieczyciel jest zobowiązany spełnić świadczenie w terminie 30 dni licząc od daty zawiadomienia o wypadku. Gdyby wyjaśnienie w tym terminie wszystkich okoliczności tego wypadku okazałoby się niemożliwe zakład ubezpieczeń powinien dołożyć wszelkich starań aby wyjaśnić je jak najszybciej i od momentu ich wyjaśnienia w ciągu dni 14 świadczenie powinno być spełnione.

W umowie należy określić czas trwania ubezpieczenia. Wg kryterium czasu na jaki została zawarta umowa ubezpieczenia, wyróżnia się ubezpieczenia krótkoterminowe, czyli zawierane na okres krótszy niż 12 miesięcy, ubezpieczenia roczne, ubezpieczenia długoterminowe, zawierane na czas dłuższy niż 12 miesięcy, ale możemy mieć do czynienia z ubezpieczeniami bezterminowymi, czyli takimi w których czas trwania ubezpieczenia nie jest z góry ustalony, np. ubezpieczenia na życie. Data zawarcia umowy nie zawsze pokrywa się z datą rozpoczęcia odpowiedzialności Zakładu Ubezpieczeń, która może być uzależniona od spełnienia określonych warunków, np. opłacenia składki. W niektórych warunkach ubezpieczenia przewidywany jest upływ określonego czasu od podpisania umowy, do rozpoczęcia odpowiedzialności ubezpieczyciela. Ten czas nazywany jest okresem karencyjnym. Celem stosowania karencji jest zapobieganie zawieraniu ubezpieczeń gdy grozi bezpośrednio nastąpienie wypadku ubezpieczeniowego, lub gdy ubezpieczający przewiduje że wypadek nastąpi w krótkim czasie, np. karencję stosuje się w ubezpieczeniach na życie zawieranych bez badań lekarskich. Mówiąc o okresie ubezpieczenia możemy zatem wskazać na różne jest rodzaje, w szczególności możemy wyodrębnić formalny, materialny i techniczny okres ubezpieczenia. Okresy:

- formalny - to okres obowiązywania umowy

- materialny - to okres odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń

- techniczny - okres składkowy

Okresy te nie muszą się ze sobą pokrywać, chociaż często są ze sobą związane. Jeśli nie umówiono się inaczej, odpowiedzialność ubezpieczyciela rozpoczyna się od dnia następującego po zawarciu umowy, nie wcześniej jednak niż od dnia następującego po zapłaceniu składki lub jej pierwszej raty.

Umowa ubezpieczenia a wraz z nią odpowiedzialność ubezpieczyciela wygasają z upływem terminu na który została zawarta umowa. Chyba że umowa albo OWU przewidują inne rozwiązanie. I tak np. OWU mogą przewidywać że ubezpieczenie zawarte na okres co najmniej 12 miesięcy ulega automatycznemu przedłużeniu, na następny okres 12 miesięczny, czyli ubezpieczenie odnawia się automatycznie, jest to klauzula prolongacyjna. Klauzula ta, ma zastosowanie w większości ubezpieczeń obowiązkowych.

Przyczyny wygaśnięcia umowy ubezpieczenia:

- upływ okresu na który zawarto umowę

- śmierć lub utrata pełnej zdolności do czynności prawnych ubezpieczającego, oraz likwidacja czy upadłość zakładu ubezpieczeń

- abandon - ma zastosowanie w ubezpieczeniach morskich, polega na zrzeczeniu się przez ubezpieczającego na rzecz zakładu ubezpieczeń wszelkich praw do przedmiotu ubezpieczenia np. do zawinionego czy zatopionego statku w zamian za wypłatę odszkodowania równego sumie ubezpieczenia

- „odpadnięcie” interesu ubezpieczeniowego - zniszczenie, zużycie, utrata przedmiotu ochrony

- wyczerpanie sumy ubezpieczenia lub sumy gwarancyjnej

- wykup polisy w ubezpieczeniu na życie

- niezapłacenie składki w terminie - w przypadku ubezpieczeń dobrowolnych - jeśli nie zostanie zapłacona w terminie kwota składki zakład ubezpieczeń ma obowiązek wystosować monit dla ubezpieczonego i wyznaczyć mu 7 dniowy termin na zapłacenie składki, jednocześnie w tym monicie zakład ubezpieczeń zwraca uwagę, że jeśli składka nie zostanie zapłacona to umowa ubezpieczenia wygaśnie. W przypadku ubezpieczeń obowiązkowych nie zapłacenie w terminie składki nie powoduje wygaśnięcia umowy ubezpieczenia. Nie zapłacenie tej składki skutkuje nie zastosowaniem klauzuly prolongacyjnej.

---