Jan Stanek
Gazeta Prawna Nr 141/01 z dnia 07.11.2001
BEZPIECZNA PRACA PRZY KOMPUTERZE
Dobra odległość, wygodna pozycja ciała
Korzystanie w pracy ze sprzętu komputerowego nie jest szkodliwe dla zdrowia pod warunkiem przestrzegania obowiązujących przepisów i zasad.
Czytelniczka, która o szkodliwości pracy przy komputerach usłyszała kilka mocno się różniących opinii, prosi o podanie przepisów regulujących bezpieczeństwo i higienę pracy osób obsługujących taki sprzęt.
W powszechnie obowiązującym prawie pracy nie mówi się o pracy przy komputerach, a o pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe. O organizacji pracy na stanowiskach wyposażonych w takie monitory i o wymaganiach dotyczących ergonomii, bezpieczeństwa i higieny pracy na tych stanowiskach mówią dwa rozporządzenia, wydane przez ministra pracy i polityki socjalnej na podstawie delegacji wynikającej z art. 23715 kodeksu pracy, a mianowicie:
• rozporządzenie z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. nr 129, poz. 844),
• rozporządzenie z dnia 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory ekranowe (Dz.U. nr 148, poz. 973).
Pierwsze rozporządzenie określa warunki, jakie powinny spełniać budynki i pomieszczenia, w których wykonywana jest praca, tereny wokół budynków i tych pomieszczeń oraz urządzenia higieniczno-sanitarne (omawiamy je sukcesywnie na naszych łamach). Dlatego zatrzymamy się na treści drugiego aktu prawnego.
Wspomniane rozporządzenie z dnia 1 grudnia 1998 r. zawiera przepisy dotyczące organizacji pracy na stanowiskach wyposażonych w środki i przedmioty obejmujące monitory ekranowe, jednostkę centralną, stację dyskietek, klawiaturę lub inne urządzenia wejściowe, wyposażenie dodatkowe (drukarka, skaner, mysz itp.) i pomocnicze. Rozporządzenie reguluje także wymagania w zakresie ergonomii (dostosowanie stanowiska pracy do potrzeb pracownika) oraz bezpieczeństwa i higieny pracy na takich stanowiskach. Przepisów rozporządzenia nie stosuje się do kabin kierowców i kabin sterowniczych maszyn i pojazdów, systemów komputerowych na pokładach środków transportu, systemów komputerowych przeznaczonych głównie do użytku publicznego, systemów przenośnych, kalkulatorów, kas rejestrujących i innych urządzeń z małymi ekranami do prezentacji danych oraz do maszyn do pisania posiadających wyświetlacze ekranowe (par. 3).
Warunki organizacyjno-techniczne, którym powinny odpowiadać stanowiska pracy wyposażone w sprzęt komputerowy, zostały określone w załączniku do rozporządzenia. Przewiduje on m.in., że monitor ekranowy powinien wyświetlać wyraźne i czytelne znaki. Monitor musi mieć możliwość regulacji pochylenia ekranu oraz dostosowywania jaskrawości i kontrastu do oświetlenia w miejscu pracy. Ekran powinien być pokryty warstwą antyodbiciową, którą może zastąpić odpowiedni filtr.
Klawiatura, która powinna stanowić odrębny element wyposażenia stanowiska, ma być m.in. ergonomiczna, matowa, a znaki na niej powinny być kontrastowe i czytelne. Musi posiadać regulację kąta nachylenia.
Stół lub biurko, na którym stoi sprzęt, musi umożliwiać swobodne ustawienie sprzętu. Powinien jednocześnie zapewniać wykonywanie innych czynności związanych z rodzajem pracy. Jego wysokość też musi być odpowiednio dobrana, tak aby nie było konieczności przyjmowania przez pracownika wymuszonej pozycji ciała. Monitor musi stać na odpowiedniej wysokości, a jego ekran powinien znajdować się w odległości 400-750 milimetrów od oczu pracownika. Blat stołu powinien być matowy, żeby nie powodował odblasków. Jeżeli rodzaj pracy wymaga korzystania z dokumentów, stanowisko pracy należy wyposażyć w uchwyt na dokumenty. Musi on mieć regulację wysokości, pochylenia i odległości od pracownika. Powinien się znajdować przed pracownikiem - w pozycji minimalizującej uciążliwe ruchy głowy i oczu.
Kolejnym elementem wyposażenia stanowiska pracy jest krzesło (fotel). Musi ono zapewniać dostateczną stabilność, wygodną pozycję ciała oraz swobodę ruchów. Powinna też być możliwość regulacji wysokości siedziska, oparcia oraz jego pochylenia. Wszystkie elementy regulacji muszą być łatwo dostępne i proste w obsłudze. Powinny być tak usytuowane, aby dostęp do nich był możliwy w pozycji siedzącej. W przypadku nowych miejsc pracy takie meble muszą być wyposażone w podłokietniki oraz możliwość obrotu wokół własnej osi. W przypadku gdy zachodzi taka konieczność, należy pracownikowi dostarczyć podnóżek.
Stanowisko pracy wyposażone w monitor musi być usytuowane tak, aby pracownik miał do niego swobodny dostęp. W przypadku sąsiadujących ekranów odległość między nimi powinna wynosić co najmniej 66 centymetrów. Minimalna odległość między pracownikiem i tyłem sąsiedniego monitora powinna wynosić co najmniej 80 cm.
W wyżej wymienionym rozporządzeniu poruszona jest też sprawa warunków, jakim powinno odpowiadać oświetlenie. Przede wszystkim musi ono wykluczać lub ograniczać zjawisko nieprzyjemnych refleksów świetlnych, zapewniając przy tym odpowiedni poziom natężenia światła. Najlepsze byłoby oświetlenie naturalne.
W przypadku stosowania oprogramowania musi być ono łatwe w użyciu i dostosowane do doświadczenia i wiedzy pracownika. Oczywiście przy tworzeniu oprogramowania i przetwarzaniu danych powinny być brane pod uwagę zasady ergonomii.
Stanowisko pracy wyposażone w monitor musi być usytuowane tak, aby pracownik miał do niego swobodny dostęp.
Samo pomieszczenie przeznaczone do pracy z monitorami ekranowymi powinno spełniać ogólne warunki bezpieczeństwa i higieny pracy. Dodatkowo trzeba pamiętać, iż wilgotność względna w pomieszczeniu nie powinna być mniejsza niż 40 procent.
Rozporządzenie zobowiązuje pracodawców do prowadzenia ocen warunków pracy na stanowiskach wyposażonych w monitory. W ocenach tych należy zwrócić szczególną uwagę na następujące sprawy:
• stan elementów wyposażenia pod kątem bezpieczeństwa pracy, szczególnie ochrony pracowników przed porażeniem prądem,
• zapewnienie prawidłowego oświetlenia,
• obciążenie wzroku oraz układu mięśniowo-szkieletowego pracowników,
• obciążenie psychiczne pracowników wynikające ze sposobu organizacji pracy.
Oceny te powinny być prowadzone w szczególności przy tworzeniu nowych stanowisk pracy oraz po każdej zmianie organizacji lub wyposażenia stanowisk istniejących. O ich wynikach należy informować pracowników.
Osoby pracujące na komputerach podlegają, podobnie jak wszyscy pracownicy, odpowiednim badaniom lekarskim, wstępnym lub okresowym. Badania te powinny objąć również sprawdzenie wzroku. Lekarz zwróci też uwagę na układ kostny (kręgosłup) pracownika, na który negatywnie może wpływać pozycja ciała przybierana podczas pracy przy komputerze.
Jeżeli badania lekarskie wykażą konieczność stosowania podczas pracy na komputerze okularów korygujących wzrok, pracodawca ma obowiązek je zapewnić. Pracownikom wykorzystującym w pracy monitory ekranowe należy ponadto zagwarantować:
• łączenie obsługi monitora z inną pracą nie obciążającą wzroku i wykonywaną w innych pozycjach ciała - przy nieprzekraczaniu godziny nieprzerwanej pracy przy obsłudze monitora lub
• co najmniej 5-minutową przerwę, wliczaną do czasu pracy, po każdej godzinie obsługi monitora ekranowego (par. 7 rozporządzenia).
Przepisy rozporządzenia dotyczą wszystkich zatrudnionych osób, w tym również praktykantów i stażystów, użytkujących w czasie pracy monitor ekranowy przez co najmniej połowę dobowego wymiaru czasu pracy. Dodać trzeba, że przy obsłudze monitorów ekranowych kobiety w ciąży mogą być zatrudniane w wymiarze nie przekraczającym 4 godzin na dobę (wykaz prac wzbronionych kobietom, stanowiący załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 10 września 1996 r. - Dz.U. nr 114, poz. 545).