Leki przeciwgruźlicze
Ograniczenie działania leków w stosunku do prątków gruźlicy wynika z :
obecności w ścianie komórkowej prątków związków woskowych i fosfolipidowych połączonych z białkami i polisacharydami
wewnątrzkomórkowego rozwoju prątków
stale narastającej oporności prątków, wynikającej z długotrwałego podawania tuberkulostatyków
W leczeniu gruźlicy jest stosowana terapia skojarzona oraz metoda leczenia przerywanego.
Podaje się leki tuberkulostatycznych przez 8-12 tygodni, następnie samą streptomycynę lub izoniazyd, albo ryfampicynę z etambutolem 2 x w tygodniu.
Podział kliniczny leków przeciwgruźliczych :
leki podstawowe- stosowane w pierwszym okresie leczenia (ryfampicyna, izoniazyd, etambutol)
leki pomocnicze- stosowane w przypadku wystąpienia oporności prątków na leki podstawowe oraz w leczeniu skojarzonym (streptomycyna, PAS, wiomycyna, cykloseryna, kapreomycyna, kanamycyna, etioamid, pirazynamid, tiokarlid)
Grupy chemiczne leków przeciwgruźliczych:
aromatyczne kwasy karboksylowe i ich pochodne
aminoalkohole
antybiotyki (streptomycyna, ryfampicyna, wiomycyna, cykloseryna, kapreomycyna, kanamycyna)
1. Aromatyczne kwasy karboksylowe i ich pochodne
- Kwas p-aminosalicylowy
- Izoniazyd
- Pirazynamid
Kwas p-aminosalicylowy (PAS)
Mało toksyczny, można stosować dawki -10-15g dziennie
Jest trudno rozpuszczalny w wodzie oraz wrażliwy na światło i utlenianie
w leczeniu stosowany w postaci soli sodowej, potasowej lub wapniowej (łatwiej rozpuszczalne w wodzie i trwalsze od związku macierzystego)
Działanie:
Działa głównie na prątki gruźlicy. Oprócz działania tuberkulostatycznego obserwuje się działanie przeciwzapalne i przeciwkrzepliwe.
Mechanizm działania:
Hamuje utylizację kwasu para-aminobenzoesowego (PABA) przez prątki.
Losy w organizmie :
Wchłania się łatwo i szybko z przewodu pokarmowego, osiągając maksymalne stężenie w ciągu 1-2h. Okres półtrwania w organizmie wynosi 3-5h. Wydalany jest przez nerki. W 75% ulega acetylacji.
Działanie niepożądane
hipoprotrombinemia z towarzyszącą skazą krwotoczna
brak łaknienia, nudności, wymioty, bóle brzucha, biegunki
niekiedy methemoglobinemie z sinicą i dusznością
odczyny uczuleniowe
zła tolerancja
Zastosowanie
Gruźlica płuc, nerek, przewodu pokarmowego, opłucnej i opon mózgowych
działa słabiej od streptomycyny i izoniazydu
Stosuje się go wraz z innymi lekami,
hamuje on wytwarzanie się oporności w stosunku do innych leków przeciwgruźliczych
Preparaty i dawkowanie
PAS natrium- drażetki 0,5g 4 razy dziennie (tj. co 6h) po posiłkach w dawce 8-12g/24h.
Izoniazyd - hydrazyd kwasu 4- pirydynokarboksylowego (Isoniazidium, Isoniazide)
Działanie
Działa bakteriostatycznie, a w większych stężeniach bakteriobójczo; działa na prątki i bakterie promienicy.
Mechanizm działania:
Nie jest znany. Przyjmuje się że hamuje syntezę kwasów nukleinowych oraz uszkadza otoczkę lipidową prątków.
Zastosowanie :
Izoniazyd stosuje się wyłącznie w leczeniu różnych postaci gruźlicy.
Najczęściej leczeniu skojarzonym z PAS lub streptomycyną.
Wywołuje szybką poprawę u chorych.
Drogi podania
- doustnie
- iniekcje
- aerozole do inhalacji
Losy w organizmie
Szybko i dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego,
Okres półtrwania wynosi ok. 6h.
Łatwo przenika do tkanek, płynów ustrojowych, przez łożysko oraz barierę krew- mózg.
Ulega głównie acetylacji w wątrobie (jej szybkość uzależniona genetycznie)
Wydalany jest przez nerki z moczem głównie w postaci nieczynnej
Działania niepożądane
zaburzenia układu nerwowego: bóle i zawroty głowy, stany euforyczne przeplatane stanami odurzenia z zaburzeniami pamięci
niekiedy drgawki
zapalenie wielonerwowe z drżeniami nerwowymi i parestezjami
wywołuje uczucie suchości w ustach, rzadziej: nudności, wymioty, zaparcia i zatrzymywanie moczu
może powodować reakcje uczuleniowe np. wysypek skórnych
- - po dłuższym stosowaniu wywołuje niekiedy uzależnienia, po jego odstawieniu pojawiają się objawy abstynencyjne
Preparaty i dawkowanie
Isoniazidum- tabl. 0,05g zazwyczaj 0,3g raz dziennie (5mg/kg m.c.)
Dawka leku zależy od szybkości acetylacji izonazydu.
Pirazynamid
Działa najsłabiej tuberkulostatycznie. Stosowany w terapii skojarzonej.
Łatwo wchłania się z przewodu pokarmowego.
Szybko i łatwo przenika do tkanek, płynów ustrojowych, przez łożysko i barierę krew-mózg.
Okres półtrwania jest długi 10-16h.
Wydala się wolno przez nerki.
Jest bardzo toksyczny
Preparat
Pirazynamid (Pyrazinamid)- tabl. 500mg; stosuje się w dawce1,5-2g/24h w trzech dawkach podzielonych, zawsze z innymi tuberkulostatykami.
2. Aminoalkohole
Etambutol
(Ethambutolum, Ethambutol, 2,2'-etylenodiimino-di-1-butanol)
Mechanizm działania:
Hamowanie biosyntezy kwasów nukleinowych.
Losy w organizmie:
Dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego
Po podaniu dawki leczniczej stężenie bakteriostatyczne utrzymuje się do 24h.
Biologiczny okres półtrwania wynosi 3,1h.
Przenika szybko do tkanek i oun.
Wydalany przez nerki z moczem, w dużej mierze w formie czynnej.
Działania niepożądane :
wywołuje zaburzenia czynności przewodu pokarmowego
zaburzenia czynności oun
uszkadza nerw wzrokowy
reakcje uczuleniowe
zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych podczas przyjmowania leku
Preparaty
Etambutol (Ethambutol)- kaps. 250mg; doustnie (w leczeniu ciągłym) średnio 25 mg /kg/24h, najczęściej w dwóch dawkach podzielonych ( w dalszych miesiącach leczenia 15mg/kg/24h), w leczeniu przerywanym - 50mg/kg/24h.
3. Antybiotyki
Ryfampicyna
Pochodna naturalnych antybiotyków ryfamycyn.
- Hamuje biosyntezę kwasów nukleinowych.
Działa na bakterie G+, prątki i gronkowce penicylinooporne, w dużych stężeniach na bakterie G-
Wydala się głównie z żółcią, w mniejszym stopniu z moczem- barwiąc go na różowo
Stosuje się ją głównie w gruźlicy łącznie z izoniazydem lub etambutolem
Wzmaga metabolizm i zmniejsza stężenie wielu leków we krwi
Mało toksyczna (zaburzenia przewodu pokarmowego, zaburzenia oun, odczyny uczuleniowe)
Preparat: Rifampicin