Politechnika Opolska
Wydział Budownictwa
Secesja i rodzaje secesji
Opole, 06-12-2010
Secesja i rodzaje secesji
W samym końcu XIX wieku twórcy z różnych krajów Europy uznali, że nadszedł czas na stworzenie nowego stylu, nowych, wspólnych zasad, wedle których można by zaprojektować budowlę czy sprzęt, jak też skomponować obraz. Tak powstał styl zwany SECESJĄ. Łacińskie słowo secessio oznacza "oddzielenie, odłączenie". Tu chodziło o odłączenie, odseparowanie się młodych twórców od sztuki, którą zastali wchodząc w życie artystyczne, a przede wszystkim od martwej, nietwórczej, naśladowczej architektury eklektyzmu.
Styl secesyjny powstał w Wiedniu i trwał krotko, mniej więcej od 1895 do 1905 roku, ale rozprzestrzenił się niezwykle szybko, ogarniając wszystkie niemal kraje Europy. Pojawił się również w Polsce. Głównym środkiem wyrazu artystycznego była dla artystów secesji linia - giętka, elastyczna, tworząca swobodne, często asymetryczne (pozbawione symetrii) układy kompozycyjne. W malarstwie, a także w grafice układała się ona w płynny, miękki kontur, który szczelnie obwodząc postacie i przedmioty tworzył zamknięte pola, następnie wypełniane farbą położoną płasko, tj. bez modelunku.
Charakterystyczne cechy secesji to: płynne, faliste linie, ornamentacja abstrakcyjna bądź roślinna, inspirowana często wpływami sztuki japońskiej, swobodne układy kompozycyjne, asymetria, płaszczyznowość i linearyzm, subtelna pastelowa kolorystyka.
Sztuka secesji
Secesja wyrosła na gruncie rozważań teoretycznych, zaczerpniętych głównie z pism angielskiego teoretyka sztuki Johna Ruskina i z ruchu protestu artystów w stosunku do sztuki akademickiej XIX wieku. Podstawowe cechy sztuki secesyjnej to: dekoracyjność, stylizacja, asymetria, płynne, faliste linie, swobodne układy kompozycyjne, abstrakcyjna i roślinna ornamentyka (zobacz: liście akantu), płaszczyznowość i linearyzm, subtelna pastelowa kolorystyka. Inspiracje czerpano najczęściej z motywów kwiatowych (pąk symbolizował coś jeszcze nienarodzonego, coś oczekiwanego), także motywów ozdobnego ptactwa (pawie), słonecznika (światło, słońce). Istotę secesji stanowiło dążenie do stylowej jedności sztuki dzięki integracji rzemiosła artystycznego, architektury, architektury wnętrz, malarstwa, rzeźby i grafiki.
Sztuka secesyjna nie była ceniona na początku ubiegłego stulecia, często nazywano ją kiczem. Dzisiejsze czasy przyniosły przewartościowanie tego pojęcia, a wraz z nim stosunek do secesji uległ zmianie.
Był to styl krótkotrwały, podobnie jak te, które go poprzedziły i te które po nim nadeszły, ale wniósł on istotny wkład w rozwój sztuki nowoczesnej, ponieważ jako pierwszy wprowadził projektowanie przedmiotów użytkowych w krąg zainteresowania artystów, a nie rzemieślników. Tworzenie pięknych przedmiotów dla odbiorców spoza kręgu elity stało się ważnym zadaniem artysty. Mecenasem sztuki miał zostać zwykły obywatel - zadanie do jakiego nie udało się przybliżyć w tamtym okresie. Głównie dlatego, że w projektowanych wówczas przedmiotach nie dość uwzględniano stronę technologiczną, artyści byli wrogo nastawieni do masowej produkcji przemysłowej (a poza tym względnie tania produkcja przemysłowa miała się dopiero narodzić wraz z wynalazkiem taśmy produkcyjnej). Sztuka była wciąż zjawiskiem elitarnym, także dlatego, że kapryśne, indywidualne formy tworzono nie ze względu na funkcjonalność (pojęcie jeszcze nie istniało), lecz z przyczyn subiektywnych i czysto estetycznych. Artyści w okresie secesji kontynuowali rozpoczętą w XIX wieku walkę o własną wolność twórczą, nie mieli ambicji przebudowania otoczenia zwykłego człowieka, tak jak to zaczęło się dziać w najbliższej przyszłości, w czasach art déco.
Secesja w architekturze
Secesję cechowała forma stosunkowo abstrakcyjna, lecz jednocześnie o bogatej ornamentyce. Poza czołowymi architektami, wyznaczającymi rozwój kierunku, styl ograniczał się zasadniczo do zdobnictwa, sprawy funkcji i konstrukcji pozostawiając inżynierom budowlanym. Szczególnie jest to widoczne w budownictwie mieszkaniowym, gdzie rozwiązania urbanistyczne i rzuty mieszkań pozostały zgodne z praktyką XIX w. Budynki użyteczności publicznej, choć wykazujące się innowacyjnością, korzystały z wątków romantycznych i elementów zarówno neoromańskich, jak i neogotyckich.
Respekt wobec natury przejawiał się w ornamencie i strukturze budynku. Ornament secesyjny miał nie tylko podkreślać konstrukcję i tektonikę budynku, lecz także stanowił symboliczne przedstawienie jego funkcji(zobacz: kościół secesyjny). Wśród ornamentyki secesyjnej pojawiają się stylizowane formy roślinne, postacie i maski długowłosych kobiet, formy przypominające niekiedy draperie lub skórę, reliefy wypełniają niekiedy całą powierzchnię ścian zewnętrznych(zobacz: Casa Battlo). Elewacje posiadają ciągłą i płynnie przechodzącą powierzchnię, widoczne jest zamiłowanie do miękkich i krzywych linii . Ornament obejmuje także detale wykończenia budynku, takie jak klamki czy balustrady schodów.
Secesja w malarstwie:
W secesji zrodziła się sztuka nowoczesnego plakatu, który używa syntetycznego wyrazistego języka. Plakat oprócz pełnienia funkcji informacyjnych i reklamowych stał się samodzielnym dziełem sztuki. Plakaty Muchy(zobacz: Alfred Mucha), które ukształtowały charakterystyczny typ postaci kobiecej, były kwintesencją dekoracyjnego stylu secesyjnego.
Również w Polsce nie zabrakło secesji. Była ona jednym z głównych stylów plastyki w okresie Młodej Polski. Najwybitniejszy jej przedstawiciel to Stanisław Wyspiański, który m.in. wykonał witraże i polichromie do kościoła Franciszkanów w Krakowie (1897-1902), zajmował się grafiką książkową, wystrojem wnętrz. W dziedzinie malarstwa secesję polską reprezentował Józef Mehoffer (projekty witraży dla kościoła Mariackiego w 1891, obraz ,,Dziwny ogród",(1902-1903).
Secesja w rzeźbie:
Rzeźby secesyjne charakteryzują się miękkimi, jakby „obtopionymi” kształtami. Od razu nasuwają się skojarzenia ze światem organicznym; wyraźnie widoczna jest więź z naturą i przejmowanie w sposób niemalże naturalistyczny wybranych jej motywów.
Związki secesji organicznej z rzeźbą jej współczesną najwcześniej dostrzegalne są u Rodina, który przez specjalistów zajmujących się tym kierunkiem zaliczany jest do przedstawicieli tak zwanej „wczesnej secesji”. Jako jeden z pierwszych, a zarazem najbardziej charakterystycznych dla tego nurtu dzieł rzeźbiarskich wymienia się jego Danaidę pochodzącą z roku 1885 i innych znanych prac Rodina za dzieło par excellence secesyjne uważać się zwykło Bramę Piekieł , w której szczególnie rzuca się w oczy atektoniczność, płynność linii i form przechodzących jedna w drugą oraz znamienna miękkość modelunku.
Wśród rzeźbiarzy polskich wyraźne wpływy secesji można dostrzec u Konstantyna Laszczka (Zrozpaczona) Wacław Szymanowski (Mickiewicz po improwizacji,).
Artyści chętnie ulegali nowym tendencją skłaniali się w stronę symbolizmu, szukali, opierali się na eksperymentach wielkich współczesnych mistrzów.