Istota asertywności

Od początku swojego istnienia człowiek stara się wpływać na zachowania i decyzje podejmowane przez innych ludzi, jak również wymyśla różne sposoby jak nie ulegać tym wpływom. Jak się okazuje, nie jest to jednak wcale proste. Rozwiązywanie problemów, zwłaszcza w relacjach międzyludzkich stanowi dla nas bardzo często nie lada problem.

O asertywności napisano do tej pory wiele opracowań. Pokaźna większość z nich koncentruje się jedynie na umiejętności mówienia „NIE”. Wszyscy potrafimy wypowiadać słowo „NIE”, lub „TAK”. Potrafimy również wyrażać nasze emocje i myśli za pomocą mimiki, gestów, postaw, tonu, wzroku, czy dystansu. Posiadamy, więc komplet narzędzi
do wyrażania naszego stanowiska. A jednak mamy duże problemy, aby zastosować
te umiejętności w praktyce. Pojawia się pytanie - dlaczego tak się dzieje?

Ilekroć nie umiemy powiedzieć „NIE” zawsze jest to oznaką lęku, lub strachu, np. przed utratą partnera, przyjaciela, pracy lub popsuciem dobrych relacji z nimi. Jak się okazuje, klasyczne zachowania asertywne nie zawsze zapewniają nam osiągnięcie celu
w każdej sytuacji. Nasze zachowania asertywne, np. wobec autorytarnych szefów mogą okazać się niewskazane. Głęboki strach przed utratą zatrudnienia może doprowadzić
do wytworzenia się nieprzyjemnego środowiska w miejscu pracy charakteryzującego się wzajemnym obwinianiem i agresją. Stres bywa motywujący, o ile nie trwa permanentnie, gdy jednak tak się dzieje rodzi konflikty niszcząc kreatywność i współpracę. Dlatego jedynie pełna świadomość własnych potrzeb, reakcji na stres, zachowań reprezentowanych przez poszczególne typy osobowości oraz umiejętność tworzenia właściwych relacji z nimi pomoże nam przejąć kontrolę nad własnym życiem.

Ilekroć pojawia się na horyzoncie jakiś problem instynktownie reagujemy na niego ucieczką lub agresją, zapominając przy tym o naszej tożsamości i poszanowaniu własnego zdania. Istota Asertywności polega w takim razie nie tylko na umiejętności mówienia „NIE” lub „TAK”, ale przede wszystkim na szacunku dla samego siebie pozwalającym nam wyrażać to co czujemy, myślimy i oczekujemy od ludzi w danym momencie, często wbrew ich presji, ale z zachowaniem szacunku dla ich stanowiska. Dzięki zachowaniom asertywnym dajemy znać innym jak sami chcemy być traktowani, czyniąc to w sposób zdecydowany i konkretny, pozbawiony jakiejkolwiek agresji lub uległości w stosunku do naszego rozmówcy.

Wykres 1

W zrozumieniu istoty asertywności bardzo pomaga analiza transakcyjna (AT) amerykańskiego psychiatry i terapeuty Erica Berne'a. Teoria ta opiera się na dominującym założeniu, że kontakty międzyludzkie są równie ważne dla rozwoju człowieka, jak zaspakajanie potrzeb biologicznych. Człowiek do życia w sensie psychologicznym, potrzebuje akceptacji innych ludzi. Zgodnie z dominującym przekonaniem w Analizie Transakcyjnej, jeżeli dwoje lub więcej ludzi spotyka się w jakiejś sytuacji społecznej, prędzej czy później pojawi się między nimi relacja. Oznacza to, że jedna z osób wysyła bodziec, który uruchamia u drugiej osoby reakcję. Analiza transakcyjna daje nam wiedzę o aspektach naszej osobowości oraz uczy jak postępować z ludźmi.

Analizę Transakcyjną dzielimy na:

• Analizę struktury osobowości

- dostarcza wiedzy o dominujących aspektach naszej osobowości

• Analizę transakcji

- pokazuje sposoby funkcjonowania w relacjach z innymi ludźmi

• Analiza gier

- wyjaśnia patologie i zaburzenia w stosunkach międzyludzkich

• Analiza skryptu życiowego

- pozwala zrozumieć dominujący i powtarzany scenariusz życiowy

Analiza struktury osobowości najlepiej oddaje istotę asertywności. Człowiek posiada trzy stany osobowości (stany ego) o dość dużej niezależności i znacznym wpływie
na postępowanie. Eric Berne, odkrył, że każda sytuacja wpływa na nasze uczucia, myśli,
a w konsekwencji zachowania. Każdy z tych trzech stanów: Dziecko, Rodzic i Dorosły posiada ogromny wpływ na nasze postępowanie. W zależności od sytuacji aktywizujemy jeden z nich. Od aktywizacji odpowiedniego możemy doprowadzić do zawarcia oczekiwanej transakcji lub uniknięcia transakcji niepożądanej.

Udana transakcja to np.:

• Porozumienie

• Podpisanie kontraktu

Transakcja nieudana to np.:

• Impas podczas negocjacji

• Konflikt interesów

• Kłótnia małżeńska

• Bierna zgoda na żądania drugiej strony

Stany osobowości są w pełni doświadczalnym sposobem odbierania rzeczywistości, a nie jedynie rolą społeczną.

Wykres 2

Stan Dziecko (typ społeczny)

Został ukształtowany w dzieciństwie przez emocje powstające pod wpływem otoczenia.

Kiedy znajdujemy się w stanie „Ja - Dziecko” myślimy, czujemy, reagujemy jak pięciolatek.

Przejawia się to w takich stanach emocjonalnych jak np.:

• Szczęście

• Smutek

• Strach

• Ciekawość

• Gniew

• Miłość

Stan „Ja - Dziecko” ujawnia się w dwóch formach:

• Dziecko naturalne

• Dziecko posłuszne

Dziecko Naturalne

Najstarsza struktura osobowości, jaką posiadamy, działająca jeszcze przed adaptacją mechanizmów kontroli społecznej.

W dziecku naturalnym wyróżniamy dwie formy ekspresji:

• Dziecko naturalne/spontaniczne

• Dziecko zbuntowane

Dziecko naturalne/spontaniczne

Najbardziej kreatywna część naszego ego, intuicyjna, spontaniczna, radosna, zapewniająca zdrowe odreagowanie stresu.

Zachowujemy się jak dziecko spontaniczne:

• Śpiewając

• Śmiejąc się

• Płacząc

• Kochając się

• Robiąc zakupy

• Oddając się przyjemnościom

• Łamiąc konwenanse

Dziecko zbuntowane

Przeciwstawia się mechanizmom kontroli społecznej zaszczepianej przez rodziców.

Zachowujemy się jak dziecko zbuntowane:

• Gniewając się

• Kłócąc

• Frustrując

• Nie respektując praw i uczuć innych osób

• Zazdroszcząc

• Zachowując się samolubnie.

Dziecko posłuszne

Stan ego ukształtowany, przez chęć przystosowania się do otoczenia, oczekiwań i potrzeb innych osób, za którym stoją zazwyczaj:

• Lęk

• Konformizm

Dziecko posłuszne - wpływa na nasze bierne zachowania.

Zachowujemy się jak dziecko posłuszne:

• Nie broniąc własnego zdania

• Nie reagując na niesprawiedliwość

• Ustępując wbrew przekonaniom

• Wycofując się

• Będąc niepewnym

• Zachowując się autystycznie

• Ulegając wpływom

Stan rodzic (typ dominujący)

Jest tym, czego nauczyliśmy się od rodziców, wychowawców, autorytetów.

To kodeks zachowań zawierający nakazy i zakazy, prawie zawsze pozbawione jakichkolwiek wyjaśnień.

Jako „Ja - Rodzic” wypowiadamy instrukcje, ostrzeżenia i prawdy absolutne.

Na tej podstawie budujemy:

• Wymagania od siebie

• Wymagania od innych

• Kodeks moralny itp.

W stanie rodzic wyróżniamy dwie formy ekspresji:

• Rodzic krytyczny

• Rodzic opiekuńczy

Rodzic krytyczny

Jak już sugeruje nam sama nazwa, uaktywnia się wtedy, gdy:

• Krytykujemy

• Nakazujemy

• Zakazujemy

• Wynosimy się nad innych

• Stawiamy wygórowane oczekiwania

• Ignorujemy inne widzenie świata

• Uważamy, że tylko my mamy rację

• Wygłaszamy prawdy absolutne

• Mierzymy wszystkich i wszystko własną miarą

Rodzic opiekuńczy

To rodzaj nauczyciela, opiekuna, który na podstawie informacji wyuczonych od swoich rodziców naucza innych.

Zachowujemy się jak rodzic opiekuńczy, gdy:

• Nauczamy

• Wychowujemy

• Ośmielamy

• Pomagamy

• Nagradzamy

• Dajemy przykład

• Udzielamy pomocy

• Zachowujemy się empatycznie

Dorosły (typ zdystansowany)

Jest to ta część naszego ego, która myśli i uczy się na podstawie doświadczeń.

Występujemy w roli „Ja - Dorosły”, gdy:

• Akceptujemy prawa innych

• Akceptujemy omylność

• Nie występujemy w roli sędziego

• Zachowujemy się obiektywnie

• Reagujemy na rzeczywistość

• Racjonalnie odpowiadamy na komunikaty

• Potrafimy nawiązać i przeprowadzić dyskusję

• W sposób konkretny potrafimy przedstawiać swoje stanowisko

Analizując i porównując struktury wykresów: „1” i „2” a także biorąc pod uwagę teorię Erica Berne'a, możemy zauważyć swoistą konsekwencję, która jasno wskazuje, iż to właśnie stan „Ja - Dorosły”, jako element myślowy, a nie emocjonalny bądź wyuczony, odpowiada za naszą asertywność, bez konieczności ataku i agresji (stan „Ja - Rodzic”,
z naciskiem na „Rodzica krytycznego”) oraz obrony i uległości (stan „Ja - Dziecko”
z naciskiem na „dziecko posłuszne”). Potwierdza to tym samym, iż istotą asertywności jest zdolność zachowania szacunku dla samego siebie, pozwalającego nam wyrażać to co czujemy (racjonalnie odpowiadamy na komunikaty, potrafimy nawiązać i przeprowadzić dyskusję), myślimy i oczekujemy od ludzi w danym momencie (akceptujemy ludzką omylność,
w sposób konkretny potrafimy przedstawić swoje stanowisko), często wbrew ich presji (reagujemy na rzeczywistość, zachowujemy się obiektywnie lecz nie występujemy w roli sędziego), ale z zachowaniem szacunku dla ich stanowiska (akceptujemy prawa innych).

To jak postrzegamy siebie i innych wpływa bardzo mocno na sposób funkcjonowania w życiu, osobistym, zawodowym, a w konsekwencji na naszą asertywność. Reasumując - aby poczuć się asertywnymi, musimy najpierw poznać dobrze samych siebie…

3

As

A

U

Asertywność

Agresja

Bierność

(Uleganie)

R

dz

Ro

Element

Element

Element emocjonalny

D

k

R

R

p

d

dn

Element myślowy

D (dorosły)

Element wyuczony

R (rodzic)

Element emocjonalny

d (dziecko)

---