ZABURZENIA OSOBOWOŚCI.
Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania ICD-10 wprowadza trzy kategorie diagnostyczne:
Specyficzne zaburzenia osobowości,
Zaburzenia nawyków i popędów,
Zaburzenia identyfikacji płciowej i preferencji seksualnych.
Specyficzne zaburzenia osobowości są zaburzeniami struktury charakteru i sposobu zachowania się osoby, zazwyczaj obejmującymi kilka wymiarów osobowości i prawie zawsze związanymi z dostrzegalnymi zaburzeniami funkcjonowania indywidualnego i społecznego. Zaburzenia osobowości pojawiają się w okresie późnego dzieciństwa lub w wieku młodzieńczym i trwają nadal w wieku dojrzałym. Właściwe rozpoznanie zaburzeń osobowości jest mało prawdopodobne przed 16 czy 17 rokiem życia.
1. Specyficzne zaburzenia osobowości (F60.0 - F60.8):
Osobowość paranoiczna - zaburzenie to cechuje się między innymi: nadmierną wrażliwością na niepowodzenie i odrzucenie ze strony innych, tendencją do długotrwałego przeżywania przykrości, postawą ksobną, podejrzliwością i tendencją do zniekształcania codziennych neutralnych lub przyjaznych doświadczeń jako działań wrogich.
Osobowość schizoidalna - charakteryzująca osobę jako chłodną emocjonalnie, o ograniczonej zdolności do przeżywania ciepłych i przyjaznych uczuć wobec innych, prawie stale preferującą samotność, nie posiadającą bliskich przyjaciół i charakteryzującą się brakiem potrzeby takich związków, z wyraźnym pochłonięciem światem fantazji i nadmierną introspekcją oraz niewrażliwością wobec obowiązujących norm.
Osobowość dyssocjalna - charakteryzująca się nieliczeniem się z uczuciami innych, lekceważeniem norm społecznych, łamaniem ich, niemożnością utrzymania trwałych związków z innymi, niezdolnością do przeżywania poczucia winy, skłonnością do obwiniania innych, bardzo niską tolerancją na frustrację.
Osobowość chwiejna emocjonalnie - charakteryzuje się tendencja do działań impulsywnych bez uwzględnienia ich konsekwencji oraz niestabilnością emocjonalną. Zdolność do planowania przyszłości jest znikoma, a wybuchy gwałtownego gniewu prowadzą do zachowań gwałtownych lub tzw. „eksplozji behawioralnych”. Często są wyzwalane przez krytykę lub przeciwdziałanie wobec działań impulsywnych ze strony otocznia. Wyróżnia się tutaj dwa typy zaburzeń: impulsywny charakteryzujący się niestabilnością emocjonalną, częstymi wybuchami gwałtownych zachowań w odpowiedzi na krytykę ze strony innych oraz borderline - dla którego charakterystyczny jest zróżnicowany lub zaburzony obraz samego siebie, częste występowanie uczucia pustki wewnętrznej, wchodzenie w związki prowadzące do kryzysów emocjonalnych i może wiązać się z usilnymi próbami uniknięcia porzucenia i z powtarzającymi się groźbami samobójstwa lub samouszkodzenia.
Osobowość histroniczna - cechująca się przesadnym dramatyzowaniem i wyrażaniem emocji, płytką i chwiejną uczuciowością, nadmierną koncentracją na atrakcyjności fizycznej, uwodzicielskością, stałym poszukiwaniem nowych podniet.
Osobowość anankastyczna - cechująca się nadmiernym perfekcjonizmem, który przeszkadza w wypełnianiu zadań, przywiązaniem do szczegółów, skrupulatnością,- z zaniedbaniem przyjemności i związków międzyludzkich, sztywnością i uporem, dużą ilością wątpliwości i ostrożnością w działaniu.
Osobowość unikająca lub lękowa - cechująca się ograniczonym stylem życia z powodu przeżywania nadmiernego lęku, obawą przed wchodzeniem w bliższe związki z ludźmi, poczuciem niższości w stosunku do innych, uczuciem napięcia i niepokoju często o charakterze wszechogarniającym.
Osobowość zależna - cechuje się przyzwalaniem innym osobom do przejęcia odpowiedzialności za swoje życie, nadmierną obawą przed opuszczeniem przez osobę bliską, podporządkowaniem własnych potrzeb potrzebom innych osób, od których jest zależna, poczuciem bezradności lub niewygody w sytuacjach osamotnienia.
Inne określone zaburzenia osobowości obejmująca zaburzenia narcystyczne, ekscentryczne bierno - agresywne, psychoneurotyczne.
2. Zaburzenia nawyków i popędów (F63.0-F63.3)
Patologiczny hazard - intensywny, trudny do opanowania popęd do gry, często prowadzący do naruszenia norm i zobowiązań społecznych, zaburzający życie rodzinne i pracę zawodową, powodujący wiele kłopotów materialnych.
Patologiczne popalanie - (piromania) charakteryzuje się usiłowaniami podkładania ognia pod własne i cudze obiekty, stałym zaabsorbowaniem tematami związanymi z ogniem i nienormalnym zainteresowaniem sprzętem pożarniczym. Stanom tym towarzyszy uczucie napięcia i podniecenia.
Patologiczne kradzieże - (kleptomania) powtarzająca się niemożność powstrzymania się od kradzieży przedmiotów niepotrzebnych, które są następnie wyrzucane, oddawane lub kolekcjonowane. Kradzieże poprzedza narastające napięcie przechodzące w poczucie zadowolenia w czasie ich trwania.
Trichotillomania - charakteryzuje się wyraźną utratą włosów spowodowaną narastającą niemożnością powstrzymania się od ich wyrywania. Wyrywanie włosów jest poprzedzane wzrastającym napięciem, zaś po wykonaniu czynności następuje uczucie ulgi lub zadowolenia. Rozpoznania tego nie należy stosować, jeśli zaburzenia poprzedza zapalenie skóry lub gdy wyrywanie włosów wiąże się z omamami lub urojeniami.
3. Zaburzenia identyfikacji płciowej (F.64.0-F64.2)
Transseksualizm - pragnienie bycia uznanym za osobę płci przeciwnej, uczucie niezadowolenia z posiadania anatomicznych cech płciowych i poczucie ich nieprawidłowości, chęć poddania się leczeniu w celu uzyskania płci preferowanej.
Transwestytyzm - ubieranie się w stroje płci przeciwnej, któremu towarzyszy podniecenie seksualne. Nie występuje tutaj trwałe pragnienie zmiany płci.
4. Zaburzenia preferencji seksualnych (F.65.0-F65.5)
Fetyszyzm - konieczność posiadania pewnych przedmiotów, np. części garderoby jako środków do uzyskania pobudzenia oraz satysfakcji seksualnej.
Ekshibicjonizm - nawracająca tendencja do pokazywania narządów płciowych obcym osobom w miejscach publicznych, czemu towarzyszy podniecenie seksualne.
Oglądactwo - narastająca lub utrwalona tendencja do podglądania ludzi w czasie ich seksualnych zbliżeń lub zachowań intymnych, np. rozbierania się. Prowadzi do podniecenia seksualnego oraz masturbacji, co dzieje się bez wiedzy podglądanych osób.
Pedofilia - zainteresowania i zachowania seksualne osoby dorosłej kierowane do dzieci.
Sadomasochizm - preferowanie aktywności seksualnej, w której dochodzi do zadawania bólu lub upokorzenia.
Objawy depresji u nastolatków:
Dzisiaj nastolatek w chwili kiedy dojrzewa jest w obliczu wielu nacisków. Rodzice, nauczyciele, opiekunowie a nawet koledzy wymagają od niego zbyt wiele. W chwili kiedy przechodzi z okresu dziecka do dorosłości rodzice, opiekunowie naciskają go kim ma być, jak powinien wyglądać jego świat, każą mu wyraźnie określić swoje miejsce w dorosłym społeczeństwie a oni nie są jeszcze na to gotowi. Przerost ambicji rodziców i zbyt dużo planów co do przyszłości własnych dzieci powodują konflikty między rodzicami i nastolatkami.
Często plany rodziców nie pokrywają się z zamierzeniami dziecka, ale także wielu z nich również nie jest gotowa na takie samookreślenie się, a kiedy ten nacisk jest zbyt duży, nastolatek podejmuje decyzję o swojej niezależności, za wszelką cenę próbuje wyrwać się z rąk rodziców, opiekunów. Z tym zawsze będzie wiązał się gniew, smutek, ból, bunt, rozżalenie na cały świat. Wielu rodziców w takich chwilach nie rozpoznaje depresji tylko uznaje to tylko za zwykłe fanaberie dojrzewającego nastolatka. Wielu kwituje to słowami - dojrzeje, przejdzie mu.
Depresję w tym wieku nie łatwo jest rozpoznać bo młodzież pomimo depresji często wcale nie bywa smutna i nie wycofuje się z bycia z innymi.
Najbardziej znamienne objawy depresji nastolatków:
Drażliwość, agresja, wściekłość, chęć "dołożenia innym". Dopiero później przychodzi większa fala depresji i daje się wyraźnie zauważyć inne symptomy: smutek, bezradność, gniew wrogość, płacz, wycofanie się z życia przyjaciół, rodziny, utrata dotychczasowych zainteresowań, zmiany w odżywianiu się i spaniu, niepokój, agitacja, poczucie winny, brak entuzjazmu, motywacji, zmęczenie, brak energii, trudności z koncentracją, myśli o śmierci lub samobójstwie.
Jeśli rodzice nie mają pewności czy ich dzieci cierpią na depresję, czy tylko ich nastrój wynika z okresu dojrzewania i nic nie robią aby im pomóc muszą liczyć się z dużym wyzwaniem, często z życiowymi dramatami, które mogą zmienić na długo lub na trwałe osobowość ich dzieci.
Jeśli widzicie, że wasze dzieci mają zbyt częste wybuchy gniewu, furii, są zbyt mocno sfrustrowane, cierpią na niewyjaśnione bóle głowy, brzucha wskazana jest konsultacja u lekarza aby zbadał głębiej wszystkie występujące symptomy.
Należy też zwrócić uwagę; kiedy młody człowiek ciągle nęka się ze swoim problemem podkreślając, że jest nicością bo gorszy od innych, bardzo wrażliwy na krytykę, nie umie przyjąć porażki, czuje się odrzucony. Jest to szczególny problem ponieważ młody człowiek będzie wycofywał się z życia, będzie unikał ludzi, szkoły, aż dochodzi do izolacji. Wiadomo co w takim wypadku starają się zrobić rodzice: często nie zdając sobie sprawy z realnego stanu dziecka będą go na siłę popychać w tym kierunku, a to dopiero pogłębi jego stan faktyczny. Nie wolno również nastolatkom zakazywać przyjaźni, narzucać im wybranych przez siebie kolegów, to też zaogni sytuację i pogłębi stan depresji. Chore na depresję dziecko za wszelką cenę będzie chciało urwać się od takich opiekunów i będą ucieczki z domu, narkotyki, alkohol...
Depresje u nastolatków mogą prowadzić do:
1. Problemów w szkole - trudności z koncentracją, niska frekwencja, frustracje spowodowane nauką, z dobrego ucznia zmienia się w złego.
2. Ucieczki. Wielu nastolatków ucieka z domu lub próbuje. Taka sytuacja to zwykle sygnał - wołanie o pomoc! Rodzice zastanówcie się co jest tego przyczyną?
3. Odurzanie się. W tym przypadku może być alkohol, narkotyki, lekarstwa.
4. Niska samoocena, identyfikowanie się z brzydotą, wstręt do siebie, poczucie niegodności.
5. Anoreksja lub bulimia i różne inne diety.
6. Uzależnienie od internetu, w ten sposób uciekają od swoich problemów, zwiększają swoją izolację, ale często wyżywają się na necie na upatrzoną przez siebie "ofiarę, ofiary".
7. Samouszkodzenia: cięcia, podpalenia, inne samookaleczenia, takie postępowanie prawie zawsze jest związane z depresją.
8. Lekkomyślne zachowanie: cierpiący na depresję nastolatkowie mogą brać udział w niebezpiecznych zabawach lub ponosić wysokie ryzyko zachowań, np: jazda poza kontrolą, picie dużej ilości alkoholu, branie dużych dawek narkotyku, niebezpieczny seks.
Do tych zachowań należą:
1. rozmowy o samobójstwach
2. Należy zwrócić uwagę na słowa przez nich wypowiadane: "chcę zniknąć na zawsze, nie ma wyjścia "...
3. Mówią pozytywnie o śmierci, mogą wypowiadać: "jeśli umrę ludzie będą mnie lepiej lubieć".
4. Pisanie wierszy o śmierci, umieraniu czy samobójstwie.
5. Zaangażowanie w lekkomyślnych zachowaniach, gdzie łatwo o wypadek. Słowa do rodziny i przyjaciół - "żegnaj na zawsze."
6. Poszukiwanie broni, tabletek i innych sposobów na zabijanie.
Pomóż nastolatkowi w depresji!!!
Jeśli podejrzewasz, że młody człowiek cierpi na depresję od razu podejmij działanie. Depresja jest bardzo szkodliwa, gdy pozostanie bez leczenia, dlatego nie czekaj i miej taką nadzieję, że objawy same miną.
Pamiętaj, często mogą tylko się skryć i w późniejszym życiu wypłyną jako dużo większy problem. Pierwszą rzeczą jaką należy zrobić to porozmawiać z młodym człowiekiem na ten temat.
Rodzicu, opiekunie, nauczycielu, zrób to w kochający sposób, bez osądzania. Pozwól mu wiedzieć, że objawy depresji widać i dlatego to cię tak martwi. Następnie zachęć dziecko do otwarcia się i spróbuj porozmawiać.
Oferta wsparcia:
Twoje dziecko musi wiedzieć, że jesteś z nim i, że go wspierasz, w pełni i bezwarunkowo ale pamiętaj, że nastolatek nie lubi jak mu ktoś patronuje i czyni koło niego zamieszanie. Musisz przedstawić swoje stanowisko w ten sposób aby sam był gotowy na przyjęcie pomocy i wiedział, że ma w tobie wsparcie. Bądź delikatny i nie naciskaj ale nie poddaj się jeśli napotkasz opór.
Dziecko musi poczuć komfort, musisz zainteresować go rozmową aby cię chciało słuchać. Kiedy się otworzy, słuchaj i nie rób mu wykładu.
Pamiętaj, będzie oporne na wszelkie ponaglania, na krytykę, może tą rozmowę potraktować jako wyrok i nie będzie rozmawiać. Ważne aby zechciało się komunikować. Unikaj dawania rad i ultimatum.
Nie próbuj mówić swojemu dziecku, że jego depresja jest głupia i bezpodstawna. Spowoduje to większy ból i smutek i nie będzie miał do ciebie zaufania. Musi poczuć się, że jest poważnie traktowane i tak powinni rodzice czy opiekunowie do tego podejść! Tak rodzice jak i nauczyciele powinni mocniej wspierać nastolatka z depresją.
Będą dzieci, które będą się wypierać; mówić, że nie ma żadnego problemu, ale ty zaufaj swojemu instynktowi. Tam, gdzie spotykasz się z odmową jest sygnał, że są zbyt zgromadzone emocje. Nie możesz poradzić sobie sam, proś o profesjonalną pomoc, najlepiej psychologa - specjalistę, który zajmuje się młodzieżą w wieku dojrzewania.
Bibliografia:
Cierpiałkowska L. Psychopatologia. Łódź: Wydawnictwo Naukowe „Solar”, 308 - 312
Pużyński S., Wciórka J. (red. przekładu), Klasyfikacja zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania w ICD-10, Kraków - Warszawa: Uniwersyteckie Wydawnictwo medyczne „Vesalius” Instytut Psychiatrii i Neurologii