WPROWADZENIE DO ZAGADNIEŃ ZWIĄZANYCH Z OPIEKĄ NAD OSOBĄ CHORĄ I NIESAMODZIELNĄ

Początek zachowań opiekuńczych

Cechy charakterystyczne dla zachowań opiekuńczych:

• Dbałość rodziców o swoje potomstwo oraz innych osobników gatunku;

• Szeroki zakres potrzeb zaspokajanych w ramach opieki: potrzeby biologiczne, bezpieczeństwa, zabawy, emocjonalne i akceptowanie związków;

• Zachowania oparte o instynkt i doświadczenie osobnicze, sukcesywnie zastępowane wyuczonymi czynnościami opiekuńczymi;

• Ochrona przed zagrożeniami środowiskowymi

• Ograniczenie zakresu opieki możliwościami człowieka uwarunkowanymi poziomem jego rozwoju.

OPIEKA WSPÓŁCZEŚNIE

• Jest działalnością rozwijaną na bazie uczuć, a nie tylko przesłanek chronienia życia.

• Jest sformalizowaną działalnością opiekuńczą zamiast działalności nieformalnej.

• Charakteryzuje się działaniami wielostronnymi, złożonymi, wynikającymi z powinności moralnych i prawnych, a nie tylko z dobrej woli i działalności woluntarystycznej.

TERMINOLOGIA DOTYCZĄCA SPRAWOWANIA OPIEKI

OPIEKA - „Przez opiekę rozumie się działanie podejmowane wobec osób lub rzeczy ze względu na faktyczne czy potencjalne zagrożenia ich istnienia przy braku lub ograniczonych możliwościach przezwyciężania tego zagrożenia ich własnymi siłami” (Kelm, 1978)

TERMINOLOGIA DOTYCZĄCA SPRAWOWANIA OPIEKI

OPIEKA - „to międzyludzka (i nie tylko międzyludzka), ponadczasowa swoista działalność (aktywność), determinowana przez wystąpienie i stopień natężenia pewnych czynników.

Czynniki skłaniające do podejmowania opieki (według Dąbrowskiego):

• Niezdolność (dziedziczna, wrodzona, nabyta) do względnie samodzielnego życia, zdolności do samodzielnego zaspokajania potrzeb określanych mianem potrzeb ponadpodmiotowych;

• Konieczność zachowania życia ludzkiego w wymiarze gatunkowym i jednostkowym, wszechstronnego rozwoju człowieka, w tym również potencjału genetycznego, zapewnienia bezpieczeństwa oraz optymalnego poziomu zdrowia;

• Asymetryczność opieki w zakresie relacji dawca/opiekujący- biorca/podopieczny.

KLASYFIKACJA OPIEKI

Opiekę ze względu na jej źródło i podmiot można podzielić na:

• LUDZKĄ (w tym międzyludzką- człowieka nad człowiekiem; człowieka nad własnymi wytworami, np. dobrami kultury, człowieka nad naturą, np. rezerwatami przyrody)

• TRANSCENDENTALNĄ/ RELIGIJNĄ (wynikającą z wierzeń, wyobrażeń, oczekiwań ludzi, obejmującą działania pozaempiryczne, np. w religii chrześcijańskiej „opatrzność Boska”).

KLASYFIKACJA OPIEKI

Dla potrzeb świadczenia opieki zdrowotnej przyjmuje się zróżnicowaną klasyfikację pojęcia opieki:

• Jeśli kryterium jest zakres- wyróżniamy opiekę podstawową i ponadpodstawowa (w tym specjalistyczną)

• Jeśli kryterium jest stan zdrowia- wyróżnić można opiekę przedporodową, pooperacyjna itp.

• Ze względu na charakter świadczonej opieki- opieka pediatryczna, chirurgiczna, geriatryczna

• Ze względu na charakter przygotowania dawcy opieki- wyróżniamy opiekę profesjonalną i nieprofesjonalną.

SAMOOPIEKA - „Jest szczególną formą opieki nieprofesjonalnej. Jej istotą są działania inicjowane i podejmowane przez samego człowieka, aby utrzymać się przy życiu w zdrowiu i dobrej kondycji, wyznaczane potencjałem zdolności i możliwości człowieka w zakresie dbania o siebie, np. zaspokajanie potrzeb podmiotowych”

(Widomska- Czekajska 1996).

Opieka a okresy życiowe człowieka

Każdy człowiek korzysta z opieki w różnym zakresie i odmiennych jej form przez całe życie, począwszy od okresu prenatalnego, aż do śmierci.

• Okres prenatalny, noworodkowy, niemowlęcy, wczesnodziecięcy, szkolny, młodzieńczy, dojrzały, przedstarczy, starczy, schyłku życia(starcza niedołężność), po śmierci

Podobieństwa różnych form opieki

• Wspólny cel- optymalny poziom zdrowia podopiecznego, jego dobrostan- szczęście

• Postrzeganie odbiorcy usług, jako indywidualności biopsychospołecznej

• Wpływ dawcy opieki na proces jej świadczenia

Różnice między poszczególnymi formami opieki dotyczą:

1. Zakresu i charakteru zaangażowania świadczącego opiekę profesjonalisty

• W opiece nieprofesjonalnej profesjonalista powinien stworzyć warunki zewnętrzne opiekunom/rodzinie do sprawowania opieki, przez np. wyposażenie opiekuna w wiedzę i umiejętności niezbędne do bezpiecznego i optymalnego świadczenia działań opiekuńczych;

• W samoopiece profesjonalista powinien stwarzać warunki zewnętrzne oraz dostarczać wiedzę i kształtować umiejętności zdrowotne w celu umożliwienia pacjentowi zajmowania się samym sobą;

• W opiece profesjonalnej za całokształt opieki odpowiada pielęgniarka zgodnie z uprawnieniami i kompetencjami gwarantowanymi zapisami ustawowymi

2. Nakładów finansowych na funkcjonowanie poszczególnych rodzajów opieki

Środki finansowe przeznaczone na pokrycie kosztów wyposażenia opiekunów w wiedzę, niezbędne umiejętności opiekuńcze i zabezpieczenie dostępności do sprzętu są zdecydowanie niższe niż na zabezpieczenie takich samych usług opiekuńczych wyłącznie przez profesjonalistów

OPIEKUN

To osoba (a niejednokrotnie grupa osób czy instytucji), która odpowiada za podopiecznego, rozstrzygając o jego sytuacji zdrowotnej, zaspokaja w sposób ciągły i niejednokrotnie bezinteresowny jego potrzeby w nawiązanym stosunku opiekuńczym.

PODOPIECZNY

• Człowiek zdrowy, chory lub niepełnosprawny, najczęściej niezdolny lub nieprzygotowany do samo opieki, określa się tak najczęściej mieszkańców domów opieki.

Postawy i zachowania wyrażające stosunek opiekuńczy

• Przychylność i życzliwość w stosunku do podopiecznego;

• Zdolność wczuwania się w sytuację drugiej osoby (empatia), rozumienia jej;

• Cierpliwość wyrażaną w kontaktach z odbiorcą opieki;

• Taktowność, będącą zdolnością do takiego sposobu obcowania z ludźmi, który nie prowadzi do konfliktów i urażania innych osób;

• Respektowanie indywidualności podopiecznego, jego możliwości, potrzeb i ich przejawów;

• Autentyczną skłonność do pomagania i dawania niezawodnego oparcia;

• Odwagę i sprawiedliwość w chronieniu i byciu rzecznikiem spraw podopiecznego.

(Dąbrowski, 2000; Truax, 1984)

O skuteczności opieki decydują między innymi umiejętności członków zespołu:

Nawiązywania i utrzymania kontaktu werbalnego i niewerbalnego pomiędzy uczestnikami relacji opiekuńczej.

• Umiejętności odpowiedzialnego współdecydowania o sprawach podopiecznego.

• Umiejętność samodzielnego i odpowiedzialnego włączenia się w opiekę przez wykonywanie określonych działań, przybliżających zespół do osiągania zamierzonych celów.

• Umiejętności stworzenia takich relacji pomiędzy członkami zespołu, które wykreują atmosferę opieki charakteryzującą się następującymi odczuciami jej uczestników:

- Świadomość bezpieczeństwa i niezawodnego oparcia w potrzebie,

• Postrzeganie dobrej bliższej i dalszej perspektywy życiowej,

• Wzajemna życzliwość i pozytywne przywiązania emocjonalne,

• Akceptacja i uznanie indywidualnych norm obyczajowych,

• Zgodność uznawanych celów, dążeń, przekonań i działań (Dąbrowski, 2000)

Pielęgnowanie

„to sprawowanie opieki nad chorym oraz zapobieganie chorobom i umacnianie zdrowia” ( WHO, 1956) „to asystowanie człowiekowi (grupom ludzi) choremu albo zdrowemu w podejmowaniu tych wszystkich aktywności, które mają znaczenie dla zachowania zdrowia, powrotu do zdrowia albo dla zapewnienia spokojnej śmierci, a które mógłby wykonywać sam, gdyby miał potrzebną po temu siłę, wolę albo wiedzę. Pomoc winna być świadczona w taki sposób, aby człowiek mógł uzyskać niezależność tak szybko, jak jest tylko możliwe”(V. Henderson, 1966)

Pielęgnowanie

„to wyuczone, a podejmowane w sposób wysoce humanistyczny i umiejętny opiekowanie się (czynności, procesy), polegające na asystowaniu ludziom z różnych kultur i z różnych warstw społecznych, a ukierunkowane na pomaganie im w kształtowaniu korzystnego dla zdrowia trybu życia, zapobiegania chorobie oraz odzyskiwania zdrowia”. (M.Leininger)

Pielęgnowanie zawodowe

„to pomaganie i towarzyszenie człowiekowi w zdrowiu i chorobie, niepełnej sprawności, kształtowanie umiejętności samoopieki w celu utrzymania komfortu życia codziennego w zdrowiu, życiu w cierpieniu i życiu z chorobą”

Role zawodowe pielęgniarki

• Opiekuna uzupełniającego bądź wykonującego za pacjenta czynności samoobsługowe dnia codziennego;

• Konsultanta opiniującego wybory zachowań zdrowotnych;

• Doradcy udzielającego rad i wskazówek, co do sposobów dbania o własne zdrowie;

• Rzecznika reprezentującego interesy pacjenta na forum zespołu pielęgnacyjno- terapeutycznego;

• Edukatora przygotowującego pacjenta do samoopieki;

• Powiernika empatycznie wczuwającego się w sytuację pacjenta i wspierającego go;

• Przewodnika ukierunkowującego działania w dążeniu do określonego celu;

• Towarzysza i obserwatora- bierna obecność przy pacjencie.

Pomaganie- definicja

Pomaganie polega na dokonywaniu wysiłku dla dobra innej osoby w celu ulżenia jej w czymś lub poratowania w trudnej sytuacji, np. zdrowotnej, samoobsługowej, finansowej.(Szymczak, 1995)

Pomaganie to działanie polegające na robieniu dla drugiego człowieka tego, czego on naprawdę potrzebuje.(Mellibruda, 1986)

Pomaganie, więc jest wzmacnianiem potencjału podmiotu w sytuacji trudnej w zakresie niezbędnym do przezwyciężenia trudności w kierunku uczynienia z nich sytuacji komfortowych.”(Dąbrowski, 2000)

Cechy przejawów pomagania

Pomaganie ma zastosowanie w sytuacji obecnych, chociaż ograniczonych, precyzyjnie określonych możliwości własnych podmiotu pomocy. Odzwierciedla to potoczna mądrość życiowa: „pomagać można i należy tym, którzy są zdolni pomóc sobie sami”;

Osoba pomagająca uwzględnia w pełni autonomię i podmiotowość osoby oczekującej pomocy;

Zależność między stronami pomocy jest względnie symetryczna, wraz z zachowaniem równorzędności pozycji w ich odczuciach subiektywnych

Pomaganie- teorie

• Podejście behawioralne- charakteryzuje precyzyjne monitorowanie procesu pomagania, z uwzględnieniem formułowania celów i określania mierzalnych wyników pomagania

• Podejście empiryczno- racjonalne- jest zorientowane na ocenianie i korygowanie procesów myślenia wraz ze wskazaniem poprzez poradnictwo i edukację błędów logicznych i niesłusznych założeń generowanych niedostatkiem informacji o samym sobie lub o rzeczywistym otaczającym świecie

• Podejście transakcyjno- komunikacyjne polegające na analizowaniu wzorów komunikacji interpersonalnej i czynników na niewpływających oraz ich roli w procesie pomagania

• Podejście fizjologiczne podkreślające, iż wiele trudności polega na utraceniu kontaktu z fizycznym wymiarem naszej egzystencji, dlatego w procesie pomagania należy stymulować zmysły człowieka, uświadamiać cielesność, uczyć czerpania radości z procesów fizjologicznych, stosować wiedzę dotyczącą fal mózgowych i procesu relaksacji;

• Podejście elektryczne preferujące wypracowywanie własnych małych teorii pomagania w oparciu o rozległą i gruntowną wiedzę (Brammer, 1984)

PACJENT

„Człowiek chory, który styka się z pracownikiem lub instytucją służby zdrowia. W mowie potocznej często używane jest określenie „chory”.

CHORY

Osoba znajdująca się w stanie przejściowej lub stałej utraty zdrowia, zdefiniowanego przez WHO jako stan pełnego dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i socjalnego.

Kryteria brane pod uwagę w charakterystyce stanu chorego

• Dynamika zmian w organizmie

• Sprawność i samodzielność człowieka

• Rokowanie w zakresie powrotu do zdrowia

Opieka profesjonalna

Jest to opieka, w której opiekun:

• Ma kwalifikacje do świadczenia określonego zakresu opieki zdobyte w toku systematycznego kształcenia

• Wykonuje zadania zgodnie z obowiązującymi standardami

• Przestrzega obowiązujących zasad

Formy opieki

• Opieka społeczna- najstarsza z form opieki, może być realizowana przez:

• Usługi (opieka nad podopiecznym w domu, prowadzenie domów opieki)

• Pomoc sprzyjająca rozwiązywaniu doraźnych problemów życiowych

• Opieka zdrowotna

• Wzmacnianie i promowanie zdrowia oraz przywracanie zdrowia w przypadku jego osłabienia

• Pomoc w życiu na optymalnym poziomie w przypadku braku możliwości powrotu do pełnej sprawności

3

---