Psychologiczne aspekty diagnostyki prenatalnej s.71-84
W rodzinach, które mają podstawy do przypuszczania, że ich dziecko może rozwijać się nieprawidłowo, sytuacja ciąży jest b. stresogenna. Współczesna medycyna oferuje rodzinie takiej pomoc w postaci diagnostyki prenatalnej, której głównym celem jest ocena stanu rozwoju dziecka-to zmniejsza lęk rodziców i zapewnia im i dziecku komfort psychiczny. W tym aspekcie diagnostyka prenatalna ma walor pozytywny psychologicznie, gdyż przyczynia się do redukcji stresu w sytuacji niepewnej.
Diagnostyka prenatalna jest elementem poradnictwa psychologicznego.
Trudna sytuacja rodziny ryzyka genetycznego
Rodzina ryzyka genetycznego znajduje się w szczególnie trudnej sytuacji na wskutek niepowodzeń prokreacyjnych( śmierć dziecka, martwe porody, samoistne poronienia, niepłodność) oraz posiadania już dziecka z chorobą wrodzoną, co powoduje obciążenie psychiczne, zwłaszcza ze względu na obojętny lub negatywny stosunek otoczenia do osób słabych i nieproduktywnych. Jest to więc sytuacja społecznego odrzucenia, dramatycznych przeżyć. Według rodziców rolą poradni genetycznej jest- zmniejszanie lęku, obiektywna ocena ryzyka, dostarczenie informacji o schorzeniu dziecka.
Nieefektywność poradnictwa genetycznego
Nieefektywność porady genetycznej wynika z trudności w osiągnięciu głównego celu porady, jakim jest dostarczenie pacjentowi informacji o ryzyku i o dostępności diagnostyki prenatalnej. Informacje na ten temat są błędnie interpretowane i nieadekwatnie przypominane. Przekaz informacji o ryzyku jest silnym stresorem. Dlatego też w proces zapamiętania, przechowywania i odtwarzania informacji włanczają się oprócz elementów poznawczych czynniki pozaintelektualne( cechy osobowości doradcy, długość czasu poświęcona pacjentce, jej sposób przeżywania sytuacji stresowych, plany prokreacyjne, liczba posiadanych dzieci, wykształcenie, aktywność zawodowa, pochodzenie społeczne, hierarchia wartości, poziom niepokoju, wewnątrzsterowność i religijność). Stan emocjonalny rodziców blokuje i utrudnia przyswojenie rzetelnej informacji. Przekaz jest niedostosowany do myślenia człowieka, który znajduje się w sytuacji stresowej. W tego rodzaju sytuacjach nie uwzględnia się tendencji poznawczych np. konserwatyzmu, radykalizmu, uważania czegoś za reprezentatywne, subiektywną ocenę użyteczności- czyni to kobietę szczególnie podatną na wszelkie sugestie, pozawerbalne elementy komunikacji. Z tych też względów edukacyjnych cel poradnictwa genetycznego jest szczególnie trudny do realizacji. Czasem informacja ta jest przekazywana w momencie krytycznym dla rodziców np. w dniu urodzenia się dziecka z wadą lub śmierci dziecka. Nie są oni w stanie zapamiętać jej i zrozumieć. Rodzice potrzebują dodatkowych spotkań terapeutycznych.
Niedyrektywność poradnictwa genetycznego
Poradnictwo zgodnie z założeniami ma mieć charakter informacyjny, a podejmowane w jego wyniku decyzji co do prokreacji, poddania się diagnostyce prenatalnej i aborcji mają być własnymi decyzjami rodziców. Celem podawania podczas porady informacji jest kształtowanie postaw pacjenta wobec prokreacji i diagnostyki, a skuteczność swej porady w odniesieniu do rodziców lekarz mierzy miarą ich decyzji w kierunku planowania prokreacji. Doradca dąży do tego by jego praca była efektywna, tzn. chce realizacji celu i tak kieruje przebiegiem porady, by cel ten osiągnąć. Fakt, że nie przekonuje rodziców, nie narzuca gotowych sposobów rozwiązań, nie znaczy, że proces kontaktu z poradnią ma charakter niedyrektywny. Przekaz własnej opinii lekarza na drodze pozawerbalnej jest szczególnie ułatwiony z powodu pozycji zależności rodziców od lekarza traktowanego jako autorytet, ich zwiększone niepokojem podatności na sugestie. Często sami pacjenci stawiają doradcy pytanie o jego opinię co do słuszności różnych decyzji prokreacyjnych. Szczególny sposób dyrektywności porady zawiera w sobie używana terminologia. Posługiwanie się pojęciem ryzyka jest już interpretacją, gdyż dany poziom prawdopodobieństwa wystąpienia u dzieci defektu jest ryzykiem, czy nie, jest faktem psychologicznym. Diagnostyka nie pozwala nad planowaniem nad jakością własnej prokreacji, gdyż polega jedynie na osiągnięciu skutków prokreacji o niepożądanej jakości. Diagnostykę przedstawia się jako metodę sprawdzania płodu, by rodzice mieli możliwość podjęcia decyzji o aborcji. Informacja ta pozwoli rodzicom przygotować się do narodzin dziecka specjalnej troski i da im możliwość wczesnej interwencji.
Psychoterapeutyczny charakter poradnictwa genetycznego
Porada trwa krótko, a potem rodzice ze świadomością ryzyka pozostają sami. Sama terminologia stosowana w poradnictwie ma czasem nieterapeutyczne działanie. Etykietowanie rodziców, przydzielanie ich do klas niepełnowartościowych w funkcji prokreacyjnej,ma dalekie konsekwencje psychologiczne. Trzeba zapewnić rodzicom pomoc psychoterapeutyczną .
Prewencyjny charakter diagnostyki prenatalnej
Diagnostyka prenatalna ujmowana jest jako profilaktyka ciężkich wrodzonych przypadków niepełnosprawności w populacji poprzez działania skoncentrowane na rodzinie.
Psychospołeczny wymiar diagnostyki prenatalnej
Samo identyfikowanie rodziców jako osób z ryzykiem genetycznym ma z jednej strony zapobiec rodzeniu się dzieci z wadami, ale z drugiej strony zwiększa statystykę osób niepełnosprawnych w dziedzinie prokreacyjnej. Przesiewowe badania prenatalne ma na celu detekcje schorzeń i eliminacje osób nimi dotkniętych. Rodzice mogą mieć trudności w uznawaniu wartości życia i akceptacji dziecka z wadą oraz przyjęciu zobowiązania do opieki nad nimi w sytuacji, gdy uprzednio rozważali możliwość aborcji selektywnej, gdy zrezygnowali z badań diagnostycznych, gdy choroba nie została prenatalnie wykryta, gdy nie wiedzieli o możliwościach badań prenatalnych, gdy wystąpienie wady było trudne do przewidzenia.
Diagnostyka prenatalna może wpłynąć na zachowanie rodzenia się przywiązania i miłości do rodziców u dzieci chorych, które wiedzą, że urodziły się po badaniach prenatalnych, bo spełniły wymagane kryteria. Każda diagnoza ma służyć dobru pacjenta. Dziecko przed urodzeniem jest pacjentem i nie może być przedmiotem badań medycznych nie mających na celu jego leczenia. Diagnoza prenatalna nie może wiązać się z ryzykiem dla jego życia i integralności. Rozwój diagnostyki prenatalnej wprowadził ogromną medykalizację okresu ciąży. Większość kobiet czuje zewnętrzną presję, by skorzystać z tej możliwości.
Analizy ekonomiczne z których wynika, że finansowo bardziej opłacalne jest przeprowadzenie badań w okresie prenatalnym i usuwanie dzieci chorych, niż utrzymanie leczenie i wychowanie dzieci niepełnosprawnych, mogą być traktowane jako forma szantażu, nacisku a nawet przemocy wobec obywateli. Te finansowe rachuby nie uwzględniają faktu, że ich przedmiotem jest człowiek przed i po urodzeniu, tzn. pomija cały moralny kontekst sytuacji selektywnej aborcji
2