księga mądrości, STARY TESTAMENT


WSTĘP DO KSIĘGI MĄDROŚCI

Jedna spośród Ksiąg dydaktycznych Starego Testamentu nosi tytuł: Księga Mądrości. Polski tytuł jest tłumaczeniem łacińskiego Liber Sapientiae. Niektóre kodeksy greckie z IV i V w. po Chr. (watykański i aleksandryjski) nazywają ją Sophia Salomonos — Mądrość Salomona, inne — jak synajski — Sophia Salomontos. Nieznany Autor wy stąpił pod imieniem króla Salomona, słynącego w historii Izraela z mądrości. Starożytni autorzy posługiwali się, podobnymi pseudonimami, aby swoim dziełom nadać większą powagę, i znaczenie.

W pierwszych rozdziałach anonimowy Autor ani się. nie przedstawia, ani nie przemawia w imieniu mądrego króla. Dopiero w rozdziałach od siódmego do dziesiątego, mimo że nie wymienia Salomona, pisze w taki sposób, że każdy czytelnik znający dzieje Izraela musi się. domyślić, w czyje usta pragnie Autor włożyć naukę, o mądrości.

Księga Mądrości została napisana w języku greckim, a jej Autora należy szukać wśród Żydów w środowisku helleńskim Egiptu, gdzie ludność, zwłaszcza miejska, używała języka greckiego. Aleksandria — znany w czasach hellenistycznych ośrodek filozofii — była miejscem, gdzie spotykali się ludzie różnych ras i kultur, gdzie równocześnie powstawały systemy filozoficzne wśród Greków i wśród Żydów. Zwłaszcza w I w. przed Chr. kwitła w Aleksandrii myśl i kultura hebrajska, pozostająca pod wpływem filozofii greckiej. Możliwe, że Autor Księgi Mądrości należał do twórców, i to wybitnych, nowo powstającej żydowskiej i greckiej szkoły filozoficznej, której najznakomitszym znanym przedstawicielem był Filon.

Nowo powstające w środowisku aleksandryjskim doktryny miały charakter religijny. Nic więc dziwnego, że w tak złożonej sytuacji obok synkretyzmu filozoficznego pojawia się synkretyzm religijny. Kwestie sporne dawniejszych greckich szkół filozoficznych, przeważnie natury etycznej, logicznej i fizykalnej, zeszły wówczas na plan dalszy wobec zagadnień religijnych.

Autor Księgi żył o kilkadziesiąt lat wcześniej niż Filon, może w pierwszej połowie I w. przed Chr., działając w tym samym środowisku aleksandryjskim. Nie jest mu obca kultura i nauka grecka oraz zwyczaje i warunki życia Egipcjan (2, 8; 12, 23-27; 15, 18). Doskonale jest obeznany z żydowskimi Księgami świętymi, często używa wyrażeń i zwrotów biblijnych. Broni gorliwie wiary w jedynego Boga. Choć żyje w I w. przed Chr., rola historyczna i doktrynalna jego utworu wybiega daleko poza czas jego powstania. Z jednej strony retrospektywnie sięga kilkunastu wieków wstecz, z drugiej rzutuje swą myślą do chrześcijaństwa. Można uważać Księgę Mądrości za pomost między Starym Testamentem i Księgami Nowego. Ponieważ Autor wspomina o prześladowaniach wyznawców Jahwe (2, 10-3,4 i 5,1) przez pogan i żydowskich apostołów, które — jak to dokumenty historyczne notują — miały miejsce w Egipcie za Ptolemeusza Aleksandra I (108-88) i Ptolemeusza Auktesa (80-52), można by datę powstania Księgi określić w przybliżeniu na lata 100-50 przed Chr.

Księga Mądrości jest księgą deuterokanoniczną i nie znajduje się, w kanonie hebrajskim. Prawdopodobnie pod wpływem kontrowersji z Żydami były pewne wahania w III w., lecz ostatecznie została włączona do kanonu Ksiąg świętych. Zresztą św. Paweł nie tylko znał Księgę Mądrości, lecz korzystał z niej jako z Księgi natchnionej.

Nie jest rzeczą łatwą określić rodzaj literacki Księgi Mądrości: Jest ona ostatnią, co do czasu powstania, Księgą Starego Testamentu i bardzo się różni od pozostałych. Swą budową i formą przypomina bardziej Księgę prorocką aniżeli traktat filozoficzny o mądrości. Początkowe wiersze pierwszego i szóstego rozdziału Księgi wskazują jakby na jakiś ostrzegający memoriał Proroka, który zwraca się do władców, by w rządach swych kierowali się umiłowaniem prawości i sprawiedliwości. Autor jak prorok przemawia w imieniu Jahwe do wszystkich, szczególnie jednak do Izraelitów, spośród których wielu uległo hellenizacji i wraz z poganami drwiło z wierzącego Izraelity, zachowującego Prawo Mojżeszowe. Staje w obronie uciśnionego wyznawcy prawdziwego Boga, co nadaje Księdze także charakter polemiczno-apologetyczny. Przez cały ten utwór przewija się myśl teologiczna o Bogu opiekującym się narodami, wśród których uprzywilejowany jest Izrael. Na osobliwość formy literackiej Księgi wpływa również fakt, że Autor w sposób podniosły i nie pozbawiony polotu poetyckiego przemawia do czytelnika zwierzając się ze swych przekonań i uczuć religijnych. Snuje równocześnie refleksje osobiste, przeplatane modlitwą. Odnosi się wrażenie, że utwór jest rozważaniem naukowo-modlitewnym Semity, który ulegał wpływom hellenizacji w młodości, lecz gdy spostrzegł, że filozofia grecka czy też w ogóle nauka pogańska nie rozwiązują wielu zagadnień życia, pozostawiając w człowieku pustkę, powraca do wiary przodków, do religii, w której znajduje odpowiedź na dręczące go pytania: Czym właściwie jest człowiek, jakie jest jego przeznaczenie i jaki powinien być jego stosunek do jedynego i prawdziwego Boga?

Księga Mądrości jest także utworem dydaktycznym, zbliżonym w pewnym sensie do Ksiąg Syracha i Przysłów, ale różni się od tamtych swą zwartą budową i silnym zabarwieniem polemiczno-apologetycznym.

Pseudo-Salomon, jak każdy pisarz semicki, szkicuje najpierw pobieżnie zarys całości:

Miłujcie sprawiedliwość, władcy ziemi!

Myślcie o Panu ze czcią

i szukajcie Go w prostocie serca (1,1)

Pan bowiem dał wam władzę

i siła wasza pochodzi od Najwyższego (6,3) —

i potem kolejno dołącza do tego podstawowego zrębu wiele uwag, pozornie nie związanych z nim; powraca też wielokrotnie do właściwego wątku (1,8—12; 4,3—5; 19—20; 5,21-23) dodając za każdym razem nową poprawkę czy jakiś szczegół. Pilny czytelnik potrafi jednak w tej pozornie nieuporządkowanej myśli semickiej dostrzec właściwą syntezę tego wszystkiego, co mieści się w utworze.

Doktryna teologiczna Księgi Mądrości stoi w ścisłym związku z naturą innych Ksiąg biblijnych. Przekazując swą naukę Żydom, żyjącym w środowisku hellenistycznym — i może nie znającym języka hebrajskiego — a także poganom (Grekom), Autor posługuje się często pojęciami zapożyczonymi z filozofii greckiej. Dość mocno akcentuje uniwersalizm religijny, podkreślając, że Prawo — depozyt woli Bożej — przekazane zostało Narodowi Wybranemu nie tylko dla niego samego, lecz dla wszystkich ludzi, że „poprzez nich (Izraelitów) świat miał otrzymać nigdy nie gasnące światło Prawa” (18,4). Bóg w Księdze Mądrości jest Stwórcą i Panem świata (1,14; 11,17.20), jest Bogiem dobrym, sprawiedliwym, który opiekuje się ludźmi i czuwa nad nimi (np. 8,1; 11,23-25; 12,13; 15,1—3; 19,22). Nawiązuje także pseudo-Salomon do mistycznego poznania Boga przez psalmistów i proroków poprzez przyjaźń i bliskość Pana (1,2), zwłaszcza kiedy mówi o obcowaniu z mądrością, która jest najbliższą towarzyszką Boga (8,3-4) i odbiciem chwaty i dobroci Bożej (2,23). Człowiek według Autora jest najdoskonalszym stworzeniem (2,23) i miał być nieśmiertelny, ale szatan spowodował jego śmierć (2,24). Twórca Księgi Mądrości znał dobrze poglądy pisarzy biblijnych i filozofów greckich co do losów ludzi po śmierci. Wierzono mianowicie, że gdzieś pod ziemią znajduje się kraina zmarłych — otchłań, którą Żydzi nazywali Szeolem, Grecy zaś Hadesem. Tam po śmierci zstępowali wszyscy, dobrzy i źli, bogaci i biedni. Autor, rozważając problem cierpienia, śmierci oraz losu sprawiedliwych, zwłaszcza prześladowanych wyznawców Boga, swe poglądy zamyka w następujących słówach:

Dusze zaś sprawiedliwych są w ręku Boga

i nie dotknie ich żadne cierpienie (3,1).

Jest tu dość wyraźnie zarysowana idea nieśmiertelności duszy. Wprowadzając niezupełnie skrystalizowane w księgach natchnionych pojecie duszy ludzkiej Autor Księgi Mądrości przełamał głęboko zakorzeniony u Izraelitów pogląd, że nagroda lub kara spotyka człowieka tylko w życiu doczesnym. Ideał szczęścia pojmowany powszechnie przez Żydów jako nagroda za wypełnianie przykazań Bożych polegał na długim życiu w dobrobycie i w otoczeniu licznego potomstwa. Pseudo-Salomon polemizuje z takim poglądem, wyjaśnia też, że przedwczesna śmierć i bezdzietność nie są oznakami kary Bożej (3,12-14 i 4,7-14); ostateczną bowiem nagrodą lub karę otrzyma każdy człowiek dopiero w życiu przyszłym.

Wielką zasługą Autora Księgi Mądrości jest to, że rozwinął i uwypuklił problem miłości Boga do ludzi, który przewijał się na przestrzeni wieków w różnych Księgach biblijnych. Księga Mądrości jest jakby syntezą prawd religijnych, które stopniowo objawione przybierały w Starym Testamencie różne formy.

Jeśli idzie o ustalenie logicznego podziału Księgi pod względem treści, to sprawa też nie jest łatwa. Niektórzy uczeni dzielą ją na cześć spekulatywną i cześć historyczną; pierwsza — o charakterze dydaktycznym — obejmuje rozdziały 1-9, druga opisuje rolą Bożej Mądrości w dziejach Izraela.

Inni wyróżniają w Księdze trzy części: Część pierwsza (1,1—6,21) traktuje o nagrodzie za mądrość (tzn. za życie pobożne i sprawiedliwe). Część druga zawiera pochwałę mądrości (6,22-11,1), a trzecia część mówi o Opatrzności Bożej w dziejach Izraela, zwłaszcza o opiece Bożej w czasie wędrówki przez pustynię (11,2-19,5).

W niniejszym przekładzie przyjęto podział na pięć części, które zdają się najbardziej wyczerpująco przedstawiać treść Księgi: nagroda za sprawiedliwość (1,1-6,21); pochwała mądrości (6,22-11,1); szczególna Opatrzność Boża podczas wędrówki przez pustynię (11,2-12,27); bałwochwalstwo (13,1-15,17); opieka Boga nad Izraelitami po wyjściu z Egiptu (15,18-19,5); zakończenie (19,6-19,22).

1



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Hebrajsko polski Stary Testament Księga Rodzaju
Stary Testament Księga Wyjścia
Czytamy Stary Testament 99
III. PROROCY STRAŻNIKAMI ŁADU MORALNE, STARY TESTAMENT
STARY TESTAMENT
Stary Testament
stary test. Wj 12.1-36, STARY TESTAMENT
Ksiegi streszczenie Am Oz Iz Mich, STARY TESTAMENT
rok IV se. zimowa, Stary Testamen 2006 rok IV sem I(2), Stary Testament
Biblia Stary Testament
20 Ksiega Madrosciid 21382
Biblia Stary Testament0, Notatki, Filologia polska i specjalizacja nauczycielska
Stary Testament - opracowanie, Polonistyka, Tradycje antyczne i biblijne
Mirek - skrót na ST, STARY TESTAMENT
Prorocy- I - Kraków, STARY TESTAMENT
TEKS Tob 13, ĆWICZENIA STARY TESTAMENT

więcej podobnych podstron