Rzecznik Praw Obywatelskich UE
Rzecznik Praw Obywatelskich Unii Europejskiej to jedna z najmłodszych unijnych instytucji - powołano go na podstawie traktatu z Maastricht. Pierwsza propozycja utworzenia urzędu RPO w ramach UE wyszła w latach 70. od Brytyjczyków. Podczas prac nad Traktatem o Unii Europejskiej o wprowadzenie instytucji RPO najaktywniej walczyły Hiszpania i Dania. Przez pierwsze dwa lata od wejścia w życie traktatu nie udało się uchwalić przepisów wykonawczych dotyczących działalności Rzecznika. Odpowiednie regulacje przyjęto ostatecznie w 1995 roku i wtedy też powołano pierwszego RPO, którym został Fin Jacob Söderman. Obecnie Europejskim Rzecznikiem Praw Obywatelskich jest Nikiforos Diamandouros z Grecji, który sprawuje swój urząd od 1 kwietnia 2003 roku. Siedziba Rzecznika mieści się w Strasburgu.
Wyboru Rzecznika Praw Obywatelskich dokonuje się po każdych wyborach do Parlamentu Europejskiego na 5 letnią kadencję.
RPO może być każdy obywatel kraju członkowskiego UE, który:
* ma pełnię praw obywatelskich,
* zapewnia gwarancję niezależności,
* posiada niezbędne kompetencje (ale żaden dokument nie reguluje ich szczegółowo).
Kadencja Rzecznika trwa 5 lat. Wybór następuje poprzez 4 - etapowe postępowanie. Etap pierwszy polega na zgłoszeniu kandydatur, po wezwaniu do tej czynności przez Przewodniczącego PE. Wniosek zgłaszający czyjąś kandydaturę musi być poparty przez minimum 40 deputowanych (z co najmniej 2 państw), przy czym każdy może poprzeć tylko jednego kandydata. Etap drugi to przesłuchanie kandydatów, które może się odbyć (ale nie jest obligatoryjne) i jest otwarte dla wszystkich zainteresowanych sprawą wyboru RPO. Trzeci etap polega na tajnym głosowaniu nad poszczególnymi kandydaturami, które odczytuje się w kolejności alfabetycznej. Na sali powinno być obecnych przynajmniej ½ deputowanych. Do wyboru określonej kandydatury wystarczy ponad połowa głosów, a jeśli nikt takiej nie uzyska odbywa się wtedy II tura, w której ponownie poddawane są pod głosowanie wszystkie kandydatury. Jeśli i II tura nie przyniesie rozwiązania, zarządza się III turę, w której biorą udział tylko dwaj kandydaci z największą liczbą głosów uzyskaną w II turze. Ciekawym przepisem jest ten mówiący o tym, że w razie równej liczby głosów kandydatów wygrywa ten, który jest starszy wiekiem. Natomiast etap czwarty to zaprzysiężenie nowego RPO, które odbywa się przed Trybunałem Sprawiedliwości.
Rola RPO UE
Rzecznik Praw Obywatelskich odpowiada na skargi obywateli, przedsiębiorstw i organizacji z UE, pomagając w ujawnianiu przypadków „niewłaściwego administrowania”, w których instytucje, organy, urzędy lub agencje UE naruszają prawo, nie przestrzegają zasad dobrej administracji lub łamią prawa człowieka. Przykłady: niesprawiedliwość, dyskryminacja, nadużywanie władzy, brak lub odmowa udzielenia informacji, nieuzasadniona opieszałość, nieprawidłowe procedury.
Rzecznik wszczyna dochodzenia na podstawie skarg lub z własnej inicjatywy. Jest całkowicie niezależny i nie przyjmuje poleceń od żadnego rządu ani żadnej organizacji. Raz do roku rzecznik przedstawia Parlamentowi Europejskiemu sprawozdanie z działalności.
Działalność na rzecz ochrony praw obywateli ma 2 wymiary:
* indywidualny - interwencje w konkretnych sprawach,
* generalny - kontrola unijnych organów.
Natomiast do zakresu kompetencji RPO nie należy prowadzenie postępowania w sprawie skarg złożonych na krajowe, regionalne lub lokalne władze (nawet jeśli skargi te dotyczą spraw związanych z UE), działań krajowych sądów lub krajowych rzeczników praw obywatelskich czy skarg wniesionych przeciwko firmom lub osobom fizycznym.
RPO to organ jednoosobowy, który ma do swojej dyspozycji ok. 30-osobowy Sekretariat. Posiada także 2 biura - w Brukseli i w Strasburgu.
RPO przygotowuje raporty roczne, w których ocenia administrację unijną i przede wszystkim rozpatruje skargi obywateli państw członkowskich, które mogą być składane wobec instytucji i organów UE, z wyjątkiem Trybunału Sprawiedliwości i Sądu Pierwszej Instancji. Prócz rocznych raportów istnieją również raporty specjalne, ale są one składane tylko w najważniejszych sprawach.
Instrumentami działalności RPO są także jego odpowiednicy w krajach UE, wydawane broszury i strona internetowa.
Skargi do RPO UE
Skargi może składać każdy obywatel UE lub każda osoba fizyczna i prawna mająca miejsce zamieszkania lub statutową siedzibę w jednym z państw członkowskich UE. Złożenie skargi jest darmowe i nie musi być dokonywane pośrednio przez prawnika, skargę można wysłać faksem lub przez Internet.
Skargę RPO przyjmie, jeśli spełni ona następujące warunki:
nie będzie anonimowa,
wnioskodawca precyzyjnie opisze przedmiot skargi (złe administrowanie - np. dyskryminacja, nadużycia władzy, brak odpowiedzi, zbędna zwłoka),
wpłynie najpóźniej 2 lata od zaistniałej sytuacji,
przed jej złożeniem wyczerpana zostanie cała droga administracyjna przepisów wewnętrznych danego państwa,
nie może być przedmiotem aktualnej rozprawy.
Warto podkreślić, że skarga może być złożona w każdym z języków urzędowych UE, a język skargi staje się językiem całego postępowania. Jest to znaczne ułatwienie dla obywateli i pozwala na zbliżenie instytucji RPO do potrzeb obywateli.
Liczba skarg do RPO stale rośnie, a więc zwiększa się też jego wiarygodność oraz wiedza obywateli UE na temat swoich praw. Niestety większość skarg nie doczekała się interwencji, ze względu na błędy proceduralne powstałe już na etapie formułowania skargi. Co więcej, bardzo duży odsetek spraw jest przez Rzecznika zamykany z powodu niestwierdzenia uchybień administracyjnych.
Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich może po prostu poinformować zaskarżoną instytucję o wniesionej skardze, sugerując rozwiązanie problemu. Jeśli sprawa nie zostanie rozwiązana w trakcie postępowania w sposób zadowalający, Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich będzie próbował, w miarę możliwości doprowadzić do polubownego rozstrzygnięcia sporu i naprawienia szkody wyrządzonej w wyniku nieprawidłowego administrowania oraz zadowolenia strony wnoszącej skargę. Jeśli polubowne rozwiązanie okaże się niemożliwe, Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich może zarekomendować sposób rozwiązania danego problemu. Jeżeli instytucja nie akceptuje jego zaleceń, Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich może sporządzić specjalny raport, poświęcony danej sprawie, który następnie zostaje skierowany do Parlamentu Europejskiego.
Jeśli Europejski Rzecznik nie może prowadzić postępowania w sprawie skargi - na przykład, jeśli dotyczy ona administracji krajowej, regionalnej lub lokalnej lub jeśli skarga nie dotyczy niewłaściwego administrowania - będzie się starał pomóc w rozwiązaniu problemu. Bardzo często oznacza to przesłanie skargi do członka Europejskiej Sieci Rzeczników Praw Obywatelskich lub poradę, aby skarżący zwrócił się do członka sieci. Sieć utworzoną w 1996 roku stanowią krajowi i regionalni rzecznicy praw obywatelskich krajów członkowskich UE, krajów kandydujących do członkostwa w UE, Norwegii i Islandii oraz komisje petycji w UE.
2