4. Problem starzenia się społeczeństw w kontekście zdrowia publicznego, licencjat(1)

Problemy starzenia się społeczeństwa w kontekście zdrowia publicznego

Współpraca ze Światową Organizacją Zdrowia

Sprawozdanie

Bezpośrednia współpraca między Światową Organizacją Zdrowia (WHO) i IPiN w roku 2005 dotyczyła realizacji dwóch priorytetów w ramach Dwuletniej Umowy o Współpracy, badań naukowych, konsultacji i wymiany informacji.

I. Dwuletnia Umowa o Współpracy

W ramach podpisanej między Regionalnym Biurem WHO dla Europy oraz Rządem Polskim umowy dwuletniej na lata 2004-2005 dotyczącej strategicznych potrzeb Polski w dziedzinie ochrony zdrowia, IPiN realizował dwa zadania priorytetowe: nr 2 -„zdrowie psychiczne” (Mental Heath) oraz nr 5 - „starzenie i zdrowie” (Ageing and Heath).

Priorytet nr 5 „Starzenie i zdrowie”

Umowa dwustronna na realizację priorytetu 5 została podpisana przez dr Agis D. Tsouros, dyrektora Centre for Urban Health, WHO, natomiast bezpośrednim doradcą ze strony WHO została dr Lis Wagner, z Division of Country Support Nursing and Midwifery Programme. Oczekiwanym rezultatem podejmowanych działań miało być opracowanie propozycji dla Ministerstwa Zdrowia w zakresie rozwiązania konkretnych potrzeb zdrowotnych osób starszych.

Starzenie się populacji jest globalnym zjawiskiem, który wymaga międzynarodowych, narodowych, regionalnych i lokalnych działań. Kraje europejskie, w tym Polska, są populacjami starzejącymi się. W Polsce odsetek osób powyżej 65 roku życia stanowi blisko 13% ogółu populacji i według prognoz demograficznych będzie w ciągu następnych lat wzrastał. Realizowane zadania priorytetu stworzyły szansę zwrócenia uwagi na znaczenie stanu zdrowia i potrzeb zdrowotnych ludzi starszych. Powinny przyczynić się zintensyfikowania działań, mających na celu promocję zdrowego starzenia się i poprawę, jakości usług medycznych związanych z opieką nad osobami starszymi.

Zrealizowano trzy planowane zadania:

a. organizacja spotkania grupy ekspertów

13 czerwca 2005 r. w IPiN odbyło się spotkanie grupy ekspertów. Uczestniczyło w nim 17 osób, najlepsi znawcy przedmiotu w Polsce: uczeni, lekarze- geriatrzy, neurolodzy, psychiatrzy, pielęgniarki, przedstawiciele Ministerstwa Zdrowia. WHO reprezentowała dr Wagner.

Podczas spotkania wygłoszono referaty na temat najbardziej palących problemów starzenia się populacji Polski: prognozy demograficzne dla Polski do 2030 roku, rozpowszechnienie czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych, determinanty miażdżycy, problemy osób chorych na otępienie, zaburzenia psychiczne w wieku podeszłym, stan opieki medycznej nad osobami starszymi, w tym organizację opieki długoterminowej. W trakcie dyskusji zidentyfikowano najistotniejsze czynniki mogące negatywnie wpływać, na jakość życia osób w wieku starszym. Przedstawione zostały również propozycje procedur i działań mających na celu poprawę sytuacji osób w wieku podeszłym w systemie opieki zdrowotnej w Polsce.

b. opracowanie raportu przedstawiającego specyficzne potrzeby zdrowotne osób starszych

Raport Problemy zdrowia publicznego w kontekście starzenia się populacji Polski opracowano na podstawie referatów i materiałów przygotowanych przez grupę ekspertów. Tekst raportu konsultowano z szerokim gronem specjalistów, z przedstawicielem WHO oraz z przedstawicielami organizacji „Forum 50+ Seniorzy XXI wieku”, zrzeszającej kilkanaście organizacji pozarządowych działających na rzecz osób starszych. Ostateczna wersja raportu wraz z rekomendacjami została przekazana do Ministerstwa Zdrowia w styczniu 2006 r.

Medyczne problemy starzenia się populacji Polski to wysoki stopień rozpowszechnienia czynników ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego i chorób układu kostno stawowego (osteoporoza), nieprzystosowanie opieki zdrowotnej oraz opieki socjalnej do potrzeb osób starszych (jak np. zły system finansowania procedur związanych z leczeniem osób starszych, brak dostatecznej liczby oddziałów geriatrycznych i lekarzy geriatrów, niedostateczny system szkolenia z zakresu geriatrii, brak standardów kwalifikacji personelu pielęgniarskiego i osób wykonujących zawód opiekunki). Do społecznych problemów zalicza się izolację i gorsze traktowanie osób starszych, ich, zazwyczaj, złą sytuację materialną, niski poziom świadomości społecznej o konieczności dodatkowego zabezpieczenia materialnego na okres starości, brak współpracy władz centralnych, samorządów lokalnych z organizacjami pozarządowymi.

Problemy starszej części populacji wymagają, zatem kompleksowego podejścia. Ważnym krokiem w tym kierunku powinno być opracowanie Narodowego Programu Promocji Zdrowego Starzenia.

c. organizacja konferencji, omawiającej kierunki działania dotyczące potrzeb zdrowotnych starzejącej się populacji Polski, w celu opracowania ostatecznej wersji raportu oraz rekomendacji dla Ministerstwa Zdrowia.

24 listopada 2005 r. w Ministerstwie Zdrowia IPiN przy współpracy pracowników Ministerstwa zorganizował pod patronatem prof. Zbigniewa Religi, Ministra Zdrowia, konferencję „Zdrowe starzenie” W konferencji uczestniczyło 36 osób, zajmujących się różnymi aspektami starzenia się. Reprezentowali oni Ministerstwo Zdrowia, Akademie Medyczne, CMKP, PZH, Instytut Kardiologii, szpitale, PAN, Instytut Żywności i Żywienia, SGH, PARPA, Krajowe Centrum ds. Aids, organizacje pozarządowe. W konferencji wziął udział przedstawiciel WHO, dr Wagner.

Na spotkaniu przedstawiono główne problemy starzenia się społeczeństwa polskiego, a w czasie dyskusji omówiono priorytetowe kierunki działań oraz rekomendacje dla Ministerstwa Zdrowia.

Wstępny ramowy projekt

Narodowego Programu Zdrowia na lata 2006-2015

Cel operacyjny nr 14.

Tworzenie warunków do zdrowego i aktywnego życia osób starszych;

W ostatnich dziesięcioleciach w Europie wyraźnie zaznaczyła się tendencja do starzenia się społeczeństw. W krajach europejskich, co 7 osoba ma powyżej 65 lat, podczas gdy ilość osób w przedziale 0-19 wyraźnie się zmniejsza, jak również zauważa się ostry spadek przyrostu naturalnego. Stale rośnie przeciętna oczekiwana długość życia pogłębiając tym samym dysproporcję między generacją poprodukcyjną i produkcyjną. W związku ze spadkiem przyrostu naturalnego oraz wydłużaniem się parametru trwania życia relatywny ciężar głównych grup zależnych w społeczeństwie, czyli dzieci, młodzieży i osób starszych przesuwa się wyraźnie w kierunku tych ostatnich. Problem starzenia się społeczeństw staje się tak ważny, że WHO w 2002 roku zaprezentowało w Madrycie Ramową Politykę dotyczącą Aktywnego Starzenia się. Przyjęto również dwa dokumenty:

Deklarację Polityczną i Międzynarodowy Plan Działania nt. Aktywnego

Starzenia się. Obydwa dokumenty zawierają przesłanie skierowane do społeczeństw świata, aby wzmacniały zachowania społeczne nakierowane na pełną akceptację i możliwości rozwoju osób starszych. Podkreśla się potrzebę budowania możliwie jak najlepszych systemów ochrony zdrowia, tak, aby osoby starsze mogły cieszyć się pełnią zdrowia, poczuciem bezpieczeństwa i aktywnym uczestnictwem w życiu gospodarczym, kulturalnym, społecznym i politycznym. Ważnym działaniem jest również wspieranie międzygeneracyjnej solidarności, której efektem ma być realizacja pełnego zabezpieczenia potrzeb socjalnych i ekonomicznych osób starszych.

Istotnym zadaniem stojącym przed państwami europejskimi jest także tworzenie warunków ku temu, aby osoby starsze mogły z satysfakcją korzystać ze swego pełnego potencjału zdrowotnego, jak również mieć możliwość dalszego satysfakcjonującego pełnienia ról społecznych. Długiemu życiu, które stało się jednym z największych osiągnięć współczesnego świata musi towarzyszyć stała możliwość poprawy zdrowia, uczestnictwa w życiu społeczeństwa i bezpieczeństwa socjalnego.

Realizacja wskazanych powyżej idei wymaga działań nie tylko na płaszczyźnie ochrony zdrowia i opieki socjalnej, ale także na płaszczyźnie edukacji, polityki zatrudnienia i rynku pracy, zabezpieczenia społecznego, warunków mieszkaniowych i bytowych, transportu, i usług, wymiaru sprawiedliwości oraz rozwoju regionalnego. Aby osiągnąć zamierzone cele należy dążyć do stworzenia efektu synergii poprzez wspieranie działań międzysektorowych, budowanie wsparcia z zakresu między generacyjnej solidarności, niwelowaniu różnić ze względu na płeć, przynależność do subgrup ekonomicznych i społecznych.

Oczekiwane efekty do 2015 roku:

1. Propagowanie idei „aktywnego starzenia się”,

2. Uzyskanie przez osoby starsze poczucia pełni zdrowia, bezpieczeństwa i aktywnego

uczestnictwa w życiu gospodarczym, kulturalnym, społecznym i politycznym,

3. Zmniejszenie występowania niepełnosprawności, chorób przewlekłych i przedwczesnych

zgonów w populacji osób powyżej 60 roku życia,

4. Zmniejszenie rozpowszechnienia czynników ryzyka związanych z chorobami

niezakaźnymi w populacji osób starszych.

Zadania:

Administracja rządowa

1. Promocja zdrowia i zapobiegania chorobom w ciągu trwania całego życia,

2. Budowa i implementacja programów zdrowotnych nakierowanych na tworzenie

warunków do aktywnego fizycznie i psychicznie stylu życia osób powyżej 60 roku życia,

3. Tworzenie rozwiązań systemowych umożliwiających opiekę nad osobą starszą i/lub

niepełnosprawną w środowisku zamieszkania z poszanowaniem jej praw i zapewnieniem

najwyższej z możliwych jakości usług opiekuńczo-leczniczych,

4. Tworzenie rozwiązań prawno-administracyjnych sprzyjających rozwojowi prozdrowotnego stylu życia przez uruchomienie mechanizmów ekonomicznych, skłaniających do zwiększenia podejmowania działań indywidualnych na rzecz aktywności fizycznej,

5. Podejmowanie działań systemowych w kierunku zapewnienia ochrony, bezpieczeństwa

i poszanowania godności osobistej osób starzejących się,

6. Podejmowanie działań na rzecz powszechnego i równego dostępu do świadczeń zdrowotnych w tym leków dla osób starszych.

Administracja samorządowa

1. Umacnianie działań na rzecz stworzenia przyjaznego dla wieku i bezpiecznego środowiska bytowego,

2. Zmniejszenie czynników ryzyka związanych z chorobami i wspomaganie czynników pozytywnych dla zdrowia występujących w środowisku zamieszkania,

3. Uaktywnienie szkoleń i edukacji osób, które mają bezpośredni wpływ na tworzenie prozdrowotnych zachowań w populacji osób powyżej 50 roku życia,

4. Aktywizacja środowisk lokalnych w podejmowaniu działań dla kształtowania zdrowego stylu życia populacji osób powyżej 50 roku życia.

Organizacje pozarządowe

1. Kształtowanie pozytywnego wizerunku osób starszych w społeczeństwie i ich znaczenia dla jego trwania i możliwości rozwojowych młodszych populacji,

2. Wspieranie osób starszych w pełnym udziale w życiu rodzinnym i społecznym,

3. Budowanie w środkach masowego przekazu wizerunku aktywnych fizycznie, psychicznie

i społecznie osób powyżej 60 roku życia.

Oczekiwane korzyści zdrowotne:

1. Zmniejszenie liczby niepełnosprawnych w grupie osób powyżej 60 roku życia,

2. Zmniejszenie liczby zgonów w populacji powyżej 60 roku życia,

3. Zmniejszenie liczby chorych na choroby niezakaźne w populacji powyżej 60 roku życia,

4. Wydłużenie liczby lat życia wolnych od wszelkich dolegliwości (współczynnik HALE),

5. Wydłużenie przeciętnego dalszego trwania życia.

Monitorowanie i ewaluacja:

Wskaźniki

• liczba niepełnosprawnych w grupie osób powyżej 60 roku życia,

• wskaźnik umieralności w populacji powyżej 60 roku życia,

• liczba lat wolnych od niepełnosprawności (współczynnik HALE),

• przeciętne dalsze trwanie życia osób w wieku 60 lat,

• poziom życia gospodarstw domowych osób starszych,

• nasycenie instytucjonalnymi formami opieki nad osobami starszymi o niepełnej sprawności funkcjonalnej lub mentalnej.

PROJEKT „ZDROWE STARZENIE SIĘ”

Celem projektu „Zdrowe starzenie się”, współfinansowanego przez Komisję Europejską, jest promowanie zdrowego starzenia się wśród osób, które ukończyły 50. rok życia. W realizacji projektu „Zdrowe starzenie się” (2004-2007) uczestniczyło 10 krajów europejskich, Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), Europejska Platforma Osób Starszych (AGE) i EuroHealthNet. Celem tego projektu jest wymiana wiedzy i doświadczeń między decydentami, pracownikami sektora służby zdrowia i opieki społecznej oraz organizacjami pozarządowymi (NGO) zajmującymi się problematyką ludzi starszych w państwach członkowskich Unii Europejskiej (UE) i krajach EFTA-EEA. Grupę wiekową stanowiącą przedmiot zainteresowania

projektu „Zdrowe starzenie się” zdefiniowano, jako osoby powyżej 50 roku życia.

Podstawowe cele projektu są następujące:

• przegląd i analiza dostępnych danych dotyczących zdrowia i starzenia się,

• sformułowanie rekomendacji dla potrzeb opracowania założeń polityki w tej dziedzinie na szczeblu UE i w państwach członkowskich,

• rozpowszechnianie wniosków i pomoc przy ich wdrażaniu.

PROJEKT DEFINIUJE ZDROWE STARZENIE SIĘ, jako „proces, w którym w konkretnych warunkach zdrowia (psychicznego, fizycznego i społecznego) jednostki stwarza się osobom

starszym optymalne warunki uczestnictwa w życiu społecznym bez przejawów dyskryminacji, pozwalający na czerpanie satysfakcji z niezależności oraz dobrej, jakości życia”.

Kobiety w starszym wieku wymagają szczególnej uwagi. W Europie występuje najwyższy na świecie odsetek kobiet w starszym wieku - w grupie wiekowej od 65 do 79 lat na dwóch mężczyzn przypadają trzy kobiety, a wśród osób powyżej 80 roku życia jest dwa razy więcej kobiet niż mężczyzn. W związku z tym jest prawdopodobne, że udział starszych kobiet żyjących samotnie będzie wzrastać, ponieważ kobiety żyją dłużej niż mężczyźni i z reguły poślubiają lub tworzą związki partnerskie z mężczyznami starszymi od siebie. Z uwagi na niższe zarobki i renty, żyjące samotnie starsze kobiety są w większym stopniu narażone na ubóstwo, co stanowi dodatkowe zagrożenie dla stanu ich zdrowia.

Zapobieganie niepełnosprawności

W starzejących się społeczeństwach będzie wzrastać liczba osób starszych borykających się z niepełnosprawnością. Niepełnosprawność powoduje pogorszenie, jakości życia, a także zwiększa ryzyko hospitalizacji lub przeniesienia do domu opieki oraz przedwczesnej śmierci. Dlatego zapobieganie niepełnosprawności w podeszłym wieku stanowi istotne zagadnienie w dziedzinie zdrowia publicznego, wymagające zdecydowanych badań i działań na polu polityki.

Priorytetowe obszary działań

W ramach projektu uzgodniono 10 omówionych poniżej obszarów jako zagadnień o największym znaczeniu dla promowania zdrowego starzenia się

Czas przed i po przejściu na emeryturę