Poznawanie przyrody przez dzieci w wieku przedszkolnym.
Dziecko od najmłodszych lat interesuje się przyrodą. Wszystko, co żyje, rusza się, rośnie, wydaje głosy, posiada barwę, jest dziecku bliskie. Dziecko ma bliski kontakt z przyrodą, o ile ma możliwość zbliżenia się do niej. Jeżeli chcemy przyczynić się do harmonijnego i wszechstronnego rozwoju naszych dzieci - wychowanków, to świadomie zwróćmy uwagę na zbliżenie ich do przyrody, co pomoże im w odkrywaniu jej piękna i znaczenia.
Dzieci poznają przyrodę wszystkimi zmysłami i reagują na nią w sposób bezpośredni, czynny, ciesząc się życiem. Swój zachwyt przyrodą wyrażają po swojemu uśmiechem, podskokiem, okrzykiem, tańcem, śpiewem. Przyroda jest naszym pomocnikiem w rozbudzaniu nowych zaciekawień i zainteresowań dziecka.
W zbliżeniu się dziecka do przyrody w warunkach przedszkola i domu bardzo ważną rolę spełniają nauczyciele. Zadaniem wychowawcy jest zwrócenie uwagi każdego dziecka na bogactwo i różnorodność obiektów oraz zjawisk, a także przygotowanie określonych hodowli i okazów przyrodniczych oraz wdrażanie go do wnikliwego, aktywnego, emocjonalnego ich spostrzegania i przeżywania.
Dzieci przedszkolne poznają przyrodę w rozmaity sposób. W sposób pośredni przez poznawanie za pomocą obrazów, dźwięków i mowy, ale przede wszystkim przez bezpośredni kontakt z jej wytworami lub zjawiskami.
Dzieci poznają przyrodę tym lepiej, im bardziej interesują się danym obiektem, zjawiskiem, gdy obiekt ten czy zjawisko wymaga wykonywania określonych czynności praktycznych, gdy spełnienie operacji badawczych nie jest zbyt trudne, a badanie daje dzieciom zadowolenie z odkrycia, o którym chciały się czegoś dowiedzieć.
Zadaniem nauczycieli jest zbliżenie dziecka do przyrody. Możemy to osiągnąć przez właściwą organizację spacerów, wycieczek, pracę w ogrodzie oraz prowadzenia kącika zainteresowań przyrodniczych. Zajęcia te mogą być uzupełniane słownym podawaniem dziecku informacji o przyrodzie przez opowiadanie, wygłaszanie wierszy, czytanie tekstów śpiewanie piosenek i przeprowadzanie zabaw naśladowczych, których treścią są tematy przyrodnicze.
Dzieci przebywające w zmiennym otoczeniu, pod wpływem wielorakich bodźców rozwijają się szybciej od rówieśników, których środowisko jest bardziej stałe i zrównoważone. Tymczasem środowisko naszych dzieci współczesnej epoki nauki i techniki się zmienia.
Dlatego otoczenie, w którym dzieci przebywają czy w domu, czy w przedszkolu ma być tak przemyślane i wyposażone, aby stwarzało okazję do działania, aby wyzwalało pęd do uczenia się, do wykrywania prawidłowości zjawisk przyrodniczych i społecznych.
Obecne czasy przynoszą zasadniczą zmianę w świadomości ekologicznej człowieka, który zaczyna dostrzegać zagrożenia płynące z nadmiernej eksploatacji natury oraz niszczenia środowiska. Dlatego konieczna jest edukacja ekologiczna, trzeba ją rozpocząć w jak najwcześniejszym wieku człowieka. Jest na nią miejsce w przedszkolu, szkole, rodzinie. Aby edukacja ekologiczna była prawidłowo realizowana należy jasno określić cele, którym ona ma służyć.
W „Słowniku pedagogicznym” W. Okoń tak określa cele: „cele systemu oświaty to świadomie założone skutki, które społeczeństwo pragnie osiągnąć przez funkcjonowanie systemu oświaty i zależą one zatem od charakteru każdego społeczeństwa i jego systemu oświaty”. Sprecyzowanie odpowiednich celów ułatwia właściwe dobieranie środków ich realizacji.
Każde celowe i zorganizowane działanie, a takim jest kształcenie, powinno rozpoczynać się od przedstawienia głównego założenia i celu tej działalności. Cel oznacza nie tylko konkretne zadanie, jakie należy osiągnąć, ale także ogólny kierunek działań, klimat, w którym się te działanie odbywa. Są to wartości uznane za ważne i podstawowe dla podejmowania zadania. Mogą one mieć charakter doraźny w konkretnych poczynaniach, a także są zaliczane do podstawowych norm i idei uznawanych za trwały dorobek tradycji i wychowania.
Edukacja ekologiczna dzieci w wieku przedszkolnym to świadomie zamierzona, celowa, planowa, systematyczna i stopniowa działalność nauczyciela (rodziców, opiekunów) wobec dzieci przy ich pozytywnej motywacji i wielostronnej działalności. W zakres edukacji ekologicznej wchodzą wszelkiego rodzaju działania mające na celu między innymi:
Uświadomienie, że życie bez kontaktu z przyrodą jest niemożliwe. Wszystko, co jest potrzebne człowiekowi do życia, czerpie on ze środowiska.
Wyposażenie w wiedzę dotyczącą budowy i czynności życiowych organizmów żywych oraz ich związków ze środowiskiem.
Pogłębianie wiadomości na temat roślin i zwierząt żyjących na Ziemi.
Uświadamianie, że każda istota żywa ma prawo do godnego życia.
Kształtowanie podstawowych zasad ochrony przyrody.
Kształtowanie umiejętności racjonalnego korzystania z odnawialnych i nieodnawialnych zasobów przyrody.
Wprowadzanie czystych technologii i racjonalnego wykorzystywania zasobów przyrody oraz utylizacji odpadów.
Kształtowanie własnego „ja” w harmonii ze środowiskiem.
Rozwijanie aktywnych form wypoczynku na łonie natury.
Kształtowanie poczucia odpowiedzialności za stan środowiska przyrodniczego.
Jednym słowem, chodzi tu o ukształtowanie w dziecku postawy ekologicznej, która charakteryzuje się szeroką zdolnością percepcji wobec zjawisk przyrodniczych i społecznych, ciekawością świata i praw nimi rządzących, świadomością i zrozumieniem powiązań, zależności i praw panujących w przyrodzie, odpowiedzialnością wobec wszystkich form życia, aktywnością, poczuciem więzi z przyrodą i ludźmi jako częścią biocenozy, szacunkiem dla różnorodności, tolerancji, odrębności biologicznej i kulturowej.
Myślę, że cele i przesłanki edukacji ekologicznej człowieka w każdym okresie jego ontogenezy zawarte są w interesującym dekalogu przykazań ekologicznych, które chciałabym w tym miejscu zacytować:
1. Jam jest Pan Bóg, który stworzył niebo i ziemię. Weź pod uwagę, że w tym stworzeniu jesteś moim partnerem. Obchodź się więc troskliwie z powietrzem, wodą, ziemią, roślinami i zwierzętami tak, jakby to byli twoi bracia i siostry.
2. Weź pod uwagę, że dając ci życie, dałem ci także odpowiedzialność, wolność i ograniczone rezerwy surowców Ziemi.
3. Nie okradaj przyszłości. Szanuj swoje dzieci dając im możliwość długiego życia.
Rozbudzaj w swych dzieciach miłość do natury.
Rozważ, że raz zniszczonego życia nie można stworzyć na nowo.
Zatroszcz się, aby w twoim kręgu tworzyły się grupy, które będą się z zaangażowaniem starały o to, aby zapobiec grożącym katastrofom.
Odsuń się od wszelkich broni, które powodują nie dające się naprawić zniszczenia w podstawowych warunkach życia.
Ćwicz samodyscyplinę także przy małych decyzjach w swoim życiu.
Znajdź w swoim cotygodniowym odpoczynku czas, aby żyć ze światem, a nie używać go tylko.
Pomyśl o tym - nie posiadasz Ziemi - jesteś tylko jej stróżem i opiekunem.
Na każdym kroku możemy przyrodzie nieświadomie szkodzić, ale wzbogaceni wiedzą ekologiczną unikniemy szkodliwych działań. Wiek przedszkolny jest najlepszym okresem do wprowadzenia elementów edukacji ekologicznej, która powinna być kontynuowana w późniejszej nauce.
Teresa Drozd