Dr inż. Marcin Krause
Szkolenie w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy
Literatura
Krause M.: Bezpieczeństwo i higiena pracy. Podstawowe wymagania i wytyczne. Wyższa Szkoła Bezpieczeństwa w Poznaniu, Poznań 2011.
Ustawa z dnia 26.06.1974 r. Kodeks pracy (Dz.U.1998.21.94; z późn. zm.).
Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U.04.180.1860; z poźn. zm.).
Kwalifikacje zawodowe obejmują zasób wiedzy i umiejętności, który jest wymagany do wykonywania określonego zawodu lub zajmowania określonego stanowiska.
Wiedza są to treści (dane i informacje) utrwalone w umyśle w wyniku kumulowania się doświadczenia oraz uczenia się. Umiejętności są to zdolności do praktycznego rozwiązywania problemów w sposób sprawny i skuteczny.
Kształcenie jest to przekazywanie pewnego zasobu wiedzy i umiejętności w określonej dziedzinie nauki i praktyki, umożliwiające osiągnięcie wszechstronnego rozwoju i zdobycia kwalifikacji zawodowych, realizowane formalnie w szkole określonego poziomu i rodzaju.
Dokształcanie jest to proces podnoszenia poziomu wiedzy i podwyższania kwalifikacji zawodowych, który kończy się uzyskaniem świadectwa lub dyplomu.
Doskonalenie jest to proces podwyższania kwalifikacji zawodowych, który polega na aktualizowaniu, rozszerzaniu, pogłębianiu wiedzy i umiejętności.
Szkolenie jest to kształcenie, dokształcanie lub doskonalenie realizowane w formach pozaszkolnych, organizowane w celu uzupełnienia wiedzy, wykształcenia lub kwalifikacji zawodowych w określonej dziedzinie lub specjalności.
Podnoszenie kwalifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego jest to kształcenie w szkołach dla dorosłych i szkołach wyższych oraz kształcenie, dokształcanie i doskonalenie w formach pozaszkolnych. Może ono być realizowane systemem dziennym, wieczorowym, zaocznym, eksternistycznym, samokształcenia kierowanego lub systemem mieszanym. Podstawowymi formami są: studia podyplomowe, kursy, seminaria oraz staże zawodowe, staże specjalizacyjne, praktyki zawodowe, samokształcenie kierowane.
Ogólne przepisy prawne dotyczące szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy określa dział X Kodeksu pracy w rozdziale VIII „Szkolenie”.
W Kodeksie pracy zostały określone podstawowe obowiązki pracodawcy i pracownika dotyczące problematyki szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy, które obejmują m.in. następujące wymagania:
Nie wolno dopuścić pracownika do pracy, do której wykonywania nie posiada on wymaganych kwalifikacji lub potrzebnych umiejętności, a także dostatecznej znajomości przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.
Pracodawca jest obowiązany zapewnić przeszkolenie pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przed dopuszczeniem go do pracy oraz prowadzenie okresowych szkoleń w tym zakresie.
Pracodawca jest obowiązany odbyć szkolenie w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie niezbędnym do ciążących na nim obowiązków, a szkolenie to powinno być okresowo powtarzane.
Pracodawca jest obowiązany zaznajamiać pracowników z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczącymi rodzaju wykonywanych przez nich prac.
Pracodawca jest obowiązany wydawać szczegółowe instrukcje i wskazówki dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach pracy.
Pracownik jest obowiązany potwierdzić na piśmie zapoznanie z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy.
Podstawowe wymagania prawne w zakresie szkolenia zawiera rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U.04.180.1860; z poźn. zm.), które zastąpiło rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie szczegółowych zasad szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U.96.62.285).
Rozporządzenie to określa m.in. szczegółowe zasady i zakres szkolenia wstępnego i okresowego, wymagania dotyczące treści i realizacji programów szkolenia, sposób dokumentowania szkolenia i wzory dokumentacji (ramowe programy szkolenia, karta szkolenia wstępnego w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy), przypadki, w których pracodawcy lub pracownicy mogą być zwolnieni z określonych rodzajów szkolenia.
Pracodawca zapewnia pracownikowi odbycie szkolenia, odpowiedniego do rodzaju wykonywanej pracy, w tym przekazanie mu informacji i instrukcji dotyczących zajmowanego stanowiska pracy lub wykonywanej pracy, które obejmują m.in.:
zaznajomienie się z czynnikami środowiska pracy mogącymi powodować zagrożenia dla bezpieczeństwa i zdrowia pracowników podczas pracy oraz z odpowiednimi środkami i działaniami zapobiegawczymi;
poznanie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie niezbędnym do wykonywania pracy w zakładzie pracy i na określonym stanowisku pracy, a także związanych z pracą obowiązków i odpowiedzialności w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy;
nabycie umiejętności wykonywania pracy w sposób bezpieczny dla siebie i innych osób, postępowania w sytuacjach awaryjnych oraz udzielenia pomocy osobie, która uległa wypadkowi.
Szkolenie to może być organizowane i prowadzone przez pracodawców lub, na ich zlecenie, przez jednostki organizacyjne uprawnione do prowadzenia działalności szkoleniowej w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy, zwane organizatorami szkolenia, które zapewniają m.in.:
programy poszczególnych rodzajów szkolenia opracowane dla określonych grup stanowisk;
programy szkolenia instruktorów w zakresie metod prowadzenia instruktażu, w przypadku prowadzenia takiego szkolenia;
wykładowców i instruktorów posiadających zasób wiedzy, doświadczenie zawodowe i przygotowanie dydaktyczne zapewniające właściwą realizację programów szkolenia;
odpowiednie warunki lokalowe do prowadzenia działalności szkoleniowej;
wyposażenie dydaktyczne niezbędne do właściwej realizacji programów szkolenia;
właściwy przebieg szkolenia oraz prowadzenie dokumentacji w postaci programów szkolenia, dzienników zajęć, protokołów przebiegu egzaminów i rejestru wydanych zaświadczeń.
Ramowe programy szkolenia dla poszczególnych grup stanowisk pracy oraz wzór karty szkolenia wstępnego zostały zawarte w załącznikach do rozporządzenia. Szczegółowe programy szkolenia powinny być dostosowane do rodzajów i warunków prac wykonywanych przez uczestników szkolenia. Programy szkolenia wstępnego oraz szkolenia okresowego, określające szczegółową tematykę, formy realizacji i czas trwania szkolenia, opracowuje organizator szkolenia na podstawie ramowych programów szkolenia, w odniesieniu do poszczególnych grup stanowisk pracy.
Szkolenie wstępne jest przeprowadzane w formie instruktażu, który obejmuje szkolenie wstępne ogólne, zwane „instruktażem ogólnym” oraz szkolenie wstępne na stanowisku pracy, zwane „instruktażem stanowiskowym”.
Instruktaż ogólny powinien zapewnić uczestnikom szkolenia zapoznanie się z podstawowymi przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy zawartymi w Kodeksie pracy, w układach zbiorowych pracy lub w regulaminach pracy, z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy obowiązującymi w danym zakładzie pracy, a także z zasadami udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku.
Instruktaż ogólny odbywają, przed dopuszczeniem do wykonywania pracy, nowo zatrudnieni pracownicy, studenci odbywający u pracodawcy praktykę studencką oraz uczniowie szkół zawodowych zatrudnieni w celu praktycznej nauki zawodu.
Instruktaż ten prowadzi pracownik służby bezpieczeństwa i higieny pracy lub osoba wykonująca zadania tej służby albo pracownik wyznaczony przez pracodawcę posiadający zasób wiedzy i umiejętności zapewniające właściwą realizację programu instruktażu.
Instruktaż stanowiskowy powinien zapewnić uczestnikom szkolenia zapoznanie się z czynnikami środowiska pracy występującymi na ich stanowiskach pracy i ryzykiem zawodowym związanym z wykonywaną pracą, sposobami ochrony przed zagrożeniami, jakie mogą powodować te czynniki, oraz metodami bezpiecznego wykonywania pracy.
Instruktaż ten przeprowadza się przed dopuszczeniem do wykonywania pracy na określonym stanowisku pracownika zatrudnianego na stanowisku robotniczym oraz innym, na którym występuje narażenie na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia, uciążliwych lub niebezpiecznych, pracownika przenoszonego na ww. stanowisko, ucznia odbywającego praktyczną naukę zawodu oraz studenta odbywającego praktykę studencką. Pracownik wykonujący pracę na kilku stanowiskach pracy powinien odbyć instruktaż stanowiskowy na każdym z tych stanowisk.
Instruktaż stanowiskowy przeprowadza pracodawca lub wyznaczona przez niego osoba kierująca pracownikami, jeżeli osoby te posiadają odpowiednie kwalifikacje i doświadczenie zawodowe, oraz są przeszkolone w zakresie metod prowadzenia instruktażu stanowiskowego.
Instruktaż ten kończy się sprawdzianem wiedzy i umiejętności z zakresu wykonywania pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy, które stanowią podstawę dopuszczenia pracownika do wykonywania pracy na określonym stanowisku.
Szkolenie okresowe jest przeprowadzane w formie instruktażu dla pracowników zatrudnionych na stanowiskach robotniczych oraz w formie kursu, seminarium lub samokształcenia kierowanego dla pozostałych stanowisk pracy.
Szkolenie to ma na celu aktualizację i ugruntowanie wiedzy i umiejętności w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz zaznajomienie uczestników szkolenia z nowymi rozwiązaniami techniczno-organizacyjnymi w tym zakresie.
Szkolenie okresowe odbywają:
osoby będące pracodawcami oraz inne osoby kierujące pracownikami, w szczególności kierownicy, mistrzowie i brygadziści;
pracownicy zatrudnieni na stanowiskach robotniczych;
pracownicy inżynieryjno-techniczni, w tym projektanci, konstruktorzy maszyn i innych urządzeń technicznych, technolodzy i organizatorzy produkcji;
pracownicy służby bezpieczeństwa i higieny pracy oraz inne osoby wykonujące zadania tej służby;
pracownicy administracyjno-biurowi oraz inne nie wymienione stanowiska pracy, których charakter pracy wiąże się z narażeniem na czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe lub niebezpieczne albo z odpowiedzialnością w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.
Szkolenie to kończy się egzaminem sprawdzającym przyswojenie przez uczestnika szkolenia wiedzy objętej programem szkolenia oraz umiejętności wykonywania lub organizowania pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy, a egzamin ten przeprowadza organizator szkolenia.
3