METODY SOCJOLOGII

Metody badań ewaluacyjnych

Metody ilościowe i Metody jakościowe

Różnice pomiędzy badaniami ilościowymi i jakościowymi - siedem płaszczyzn:

1) Koncepcja rzeczywistości społecznej czyli jak określone badania widzą społ.

• Ilościowe: statyczna, zewnętrzna wobec wszystkich aktorów, czyli:

- rzeczywistość istnieje w sposób obiektywny i niezależny od wszystkich uczestników życia                społecznego.

• Jakościowe: zmienna, procesualna, społecznie konstruowana przez aktorów społecznych, czyli:

- rzeczywistość społeczną konstruują aktorzy życia społecznego

- rzeczywistość społeczna jest taka jak ja widzą (tworzą) poszczególni aktorzy

2) Zakres ustaleń badawczych:

• Ilościowe: nomotetyczny, czyli:

- celem prowadzonych badań jest ustalenie uniwersalnych praw rządzących życiem              społecznym

- na podstawie zgromadzonych danych wnioskuje się o całych populacjach

- typową formą jest sondaż

• Jakościowe: idiograficzny, czyli:

- celem prowadzonych badań jest opis dotyczący konkretnych osób, czasu i miejsca              (homoseksualizm; korupcja)

- typową formą badania jest >>studium przypadku << (case study) (metoda ta polega na              szczegółowym i wnikliwym badaniu danego przypadku)

3) Związek pomiędzy teorią a badaniami:

• Ilościowe: konfirmacja/ weryfikacja, czyli:

- teoria społeczna określa, co i w jaki sposób będzie badane (najpierw teoria do niej                dostosowywuje się badania)

- z teorii wynikają badania empiryczne

• Jakościowe: odkrywanie, czyli:

- celem badań jest opis i ewentualne tworzenie teorii, a nie jej weryfikacja,

- teoria może dostarczyć jedynie wstępnej orientacji badawczej w badanej problematyce,

- z badań empirycznych wynika teoria (badania są ważniejsze)

4) Strategia badawcza:

• Ilościowe: ustrukturyzowana, czyli:

- jednoznacznie określona procedura badawcza, której jasność i uzasadnienie              poszczególnych etapów jest warunkiem poprawności metody

• Jakościowe: nie ustrukturyzowana, czyli:

- brak z góry określonego planu prowadzenia badań,

- możliwość dokonywania zmian i reformowania problemów badawczym pod wpływem              informacji uzyskiwanych w trakcie badań (np. wieś, korupcja, rada gminy i wójt „siedzi” -              sondaż; rozmowa, która daje więcej)

5) Charakter danych:

• Ilościowe: „twarde”(dane liczbowe), „solidne”(mały błąd), „porównywalne”(możemy odnieść do sondaży w innych krajach)

• Jakościowe: „miękkie”(niekategoryczne), „głębokie”(dużo informacji), „wyjątkowe”(bo tylko ta wieś, grupa hippisów)

6) Pozycja badacza w stosunku do przedmiotu badania:

• Ilościowe: Outsider, czyli:

- obserwator zdystansowany, zewnętrzny i niezależny wobec badanego przedmiotu, tak jak              w naukach przyrodniczych

• Jakościowe: Insider, czyli:

- poznanie i opisanie konkretnej rzeczywistości społecznej z perspektywy jej uczestników              wymaga od badacza bliskiego i bezpośredniego kontaktu z przedmiotem badania.

7) Związek pomiędzy badaczem a badanymi:

• Ilościowe: odległy, czyli:

- brak kontaktu lub jedynie sporadyczny kontakt w czasie przeprowadzania sondażu lub              eksperymentu

• Jakościowe: bliski, czyli:

- w przypadku realizacji obserwacji uczestniczącej długotrwały kontakt z badanymi

- w przypadku realizacji wywiadów charakter kontaktu z badanymi zależy od wywiadu.

Metody jakościowe

• Wśród metod (technik) jakościowych najważniejsze są:

- metoda dokumentów osobistych;

- indywidualny wywiad pogłębiony;

- zogniskowany wywiad grupowy (fokus);

- obserwacja (zewnętrzna i uczestnicząca, jawna ukryta)[1].

Metody ilościowe

• Wśród metod (technik) ilościowych wymieniamy:

- bezpośredni indywidualny wywiad kwestionariuszowy z udziałem ankietera;

- indywidualny wywiad telefoniczny;

- ankietę (pocztową, internetową, za pośrednictwem SMS)[1]

Metody jakościowe: możliwości i mocne punkty

• możliwość rekonstrukcji świata „w oczach ludzi”

• „zrozumienie” badanej grupy, populacji i kultury

• rekonstrukcja strategii działania podmiotów przez rekonstrukcję wartości i norm

• stymulowanie wypowiedzi badanych przez prowadzącego badanie, wydobywanie od nich opinii, które są formułowane w interakcjach

• możliwość zaaranżowania sytuacji badawczej zbliżonej do sytuacji występującej poza badaniem - np. prowokowanie dyskusji pomiędzy badaczem a jego reprezentantem (ankieterem, moderatorem) a badanymi.

• prowadzenie badań z próbą dobraną celowo

• możliwość przeprowadzenia badań mimo słabej znajomości populacji.

• możliwość tworzenia hipotez i klasyfikacji w trakcie badań.

• niskie koszty - dopuszczalne są badania z małą próbą (kilkanaście osób w fokusie, nie więcej niż pięćdziesiąt osób w wywiadach pogłębionych)

• skrócony czas przygotowania badań.

Metody ilościowe: możliwości i mocne punkty

• sprawdzenie hipotez dotyczących całej populacji

• sprawdzenie hipotez ilościowych, odpowiadających frekwencyjnym opisom populacji

• krótki czas uzyskania i opracowania wyników

• porównywalność wyników uzyskanych we wszystkich zaplanowanych sytuacjach badawczych dzięki zestandaryzowaniu sytuacji badawczej (np. zestandaryzowanie aranżacji sytuacji indywidualnego wywiadu kwestionariuszowego pozwala przyjąć, że wszystkie wywiady przebiegały w takiej sytuacji)

• możliwość prowadzenia badań w różnych kulturach - międzynarodowa porównywalność wyników

• duża trafność prognoz dotyczących izolowanych działań indywidualnych (np. przyszłych wyników tajnego głosowania)

• duże możliwości praktycznego zastosowania uzyskanych wyników

• proste rozliczenie kosztów badań

Główne metody badań;

eksperyment, wywiad, metoda dokumentów osobistych, obserwacja, analiza wtórna, ankieta

EKSPERYMENT -

• Eksperyment polega na sprawdzeniu skutków działania określonego zjawiska na jakąś dziedzinę rzeczywistości - na ogół reakcji ludzi na konkretny bodziec lub sytuację. (Turner)

• w naukach społecznych możliwość przeprowadzenia eksperymentu jest dość ograniczona, głównie ze względów moralnych, gdyż wiążą się one z manipulacją ludźmi. (Szacka)

• najczęściej eksperymenty są z pogranicza psychologii społecznej oraz psychologii

• eksperyment polega na utworzeniu w celach badawczych małych grup i obserwowaniu ich w warunkach laboratoryjnych, bądź realizuje się go w terenie (warunki naturalne).

• niekiedy sytuację do eksperymentu dostarcza życie (np. w jednej klasie pojawia się uczeń który kradnie, w innej klasie go nie ma - możemy badać jak zmieniają się zachowania uczniów wtedy kiedy pojawia się złodziej, w jakiejś gminie ktoś realizuje jakiś program - w innej nie, itp.).

Eksperyment Ph. Zimbardo

• USA, Wydział Psychologii Uniwersytetu w Stanford.

• Efekty eksperymentu laboratoryjnego:

„Po upływie zaledwie sześciu dni musieliśmy zlikwidować nasze niby -więzienie, gdyż to co ujrzeliśmy, było przerażające. Nie było już jasne ani dla nas, ani dla większości badanych, gdzie jeszcze są oni sobą, a gdzie zaczynają się ich role. Większość istotnie stałą się >>więźniami<< lub >>strażnikami<< niezdolnymi już do wyraźnego rozróżnienia pomiędzy odgrywaną rolą a sobą samym. Wstąpiły dramatyczne zmiany

w prawie każdym aspekcie ich zachowania, myślenia i odczuwania. W czasie krótszym niż tydzień doświadczenia związane z pobytem w >>więzieniu<< przekreśliły (tymczasowo) to, czego badani nauczyli się przez całe życie; wartości ludzkie uległy zawieszeniu, obraz samego siebie został podważony, ujawniła się najbrzydsza, najnikczemniejsza, patologiczna strona ludzkiej natury. Byliśmy wstrząśnięci, gdyż widzieliśmy że niektórzy chłopcy (>>strażnicy<<) traktują niektórych jak nędzne zwierzęta, znajdując przyjemność w okrucieństwie , podczas gdy inni chłopcy (>>więźniowie<<) stali się służalczymi, odczłowieczonymi robotami, myślącymi jedynie o ucieczce, o swym własnym, indywidualnym przetrwaniu i o swojej wzrastającej nienawiści do strażników” (za: Elliot Aaronson „Człowiek istota społeczna”, PWN, Warszawa 2001, s. 21.

WYWIAD (sondaż)

• nie jest jednorodnym narzędziem badawczym -narzędzie zróżnicowane

• we wszystkich typach wywiadu cechą łączącą jest to, że dochodzi do bezpośredniego kontaktu pomiędzy osobą przeprowadzającą wywiad a respondentem.

• wywiad różni się sposobem kategoryzacji i sformalizowania pytań (pytania otwarte- np. co sądzisz o…; zamknięte: czy lubisz socjologię: tak, nie)

• wywiady o wysokiej standaryzacji odpowiedzi to m.in. wywiad kwestionariuszowy.

• wywiad o niskim sformalizowaniu pytań to np. wywiad swobodny

• wywiad swobodny: wywiad nagrywany na taśmę magnetofonową, w którym określa się tylko temat wypowiedzi. Interesujące jest nie tylko to co mówi respondent, ale to jak mówi.

• próba: mała, dobierana celowo lub duża, najczęściej dobierana probablistycznie (losowo)

• uzyskuje się dane jakościowe -uzyskuje się dane ilościowe (wywiad kwestionariuszowy)

METODA DOKUMENTÓW OSOBISTYCH - inaczej analiza wtórna. Mamy 3 typy źródeł:

1. Wszelkie dane urzędowe, roczniki statystyczne

2. Dokumenty osobiste: pamiętniki, listy, autobiografie

3. Publikacje prasowe, podręczniki, teksty literackie

• Cele wspólne: wszystkie dane z punktu widzenia badacza są to dane zastane

• Są to źródła zróżnicowane. Generalnie korzysta się z nich rzadziej niż powinno się korzystać, co wynika z natury tych danych

• Niekiedy możemy wpłynąć na jednostki, aby wytwarzały dla nas te dane (np. ogłoszenie konkursu pamiętnikarskiego)

OBSERWACJA

Jako pierwszy wstępny etap procesu poznawczego

Samodzielne, autonomiczne metody badawcze - b. zróżnicowane

• „Czasami najlepszą metodą jest wyjście poza ściany laboratorium, odrzucenie kwestionariusza i wmieszanie się pomiędzy ludzi znajdujących się w realnych sytuacjach życiowych” (J.Turner o obserwacji uczestniczącej w terenie)

• nauka wyrasta z obserwacji

• od obserwacji potocznej różni się wyraźnym ukierunkowaniem oraz systematycznością

• obserwacja może przyjmować wiele postaci, jest techniką zróżnicowaną, może wreszcie być prowadzona w różnych warunkach.

• Wskazuje się na istnienie czterech typów obserwacji:

(1) całkowicie nieustruktyzowaną w terenie,

(2) nieustrukturyzowaną obserwację w warunkach laboratoryjnych,

(3) ustrukturyzowane badanie terenowe obserwacyjne,

(4) całkowicie ustrukturyzowane badanie obserwacyjne w warunkach laboratoryjnych.

OBSERWACJA

• obserwacja jawna i obserwacja ukryta

• obserwacja uczestnicząca i nie uczestnicząca

• trudności: dostępność informacji, wpływ badacza na informacje, zaangażowanie.

• „Wielką zaletą badań opartych na obserwacji jest możliwość badania realnej rzeczywistości, a nie sztucznych konstrukcji modeli eksperymentalnych i zastawów pytań kwestionariuszywych. Wadą natomiast jest to, iż każdy obserwator może dostrzegać coś innego, w zależności od własnych upodobań i nastawień” (Turner)

ANALIZA WTÓRNA (Źródła pisane):

1. Dane urzędowe, roczniki statystyczne, GUS, PKW

2. Dokumenty osobiste, pamiętniki, listy, autobiografie (F.Znaniecki „Miasto w świadomości jego obywateli”, praca oparta na autobiografiach obywateli mieszkańców Poznania; Józef Chałasiński (por. m.in. „Młode pokolenie chłopów”)

3. Publikacje prasowe, podręczniki szkolne, teksty literackie

Co ważne:

• bardzo zróżnicowane

• socjologia korzysta z nich rzadziej niż powinna

• są to „dane zastane”

Geneza Ankiety

• geneza: pozytywizm

• Polska: XIX/XX wiek

• 1903 rok: Warszawa: badanie „życia płciowego” studentów Politechniki: 1000 ankiet wysłanych, 140 zwrotów, powstaje broszura: „Czego nie wiemy o naszych synach”

• Kraków: Roman Rybacki przeprowadza wywiady wśród studentów którzy w formularzu przyjęcia na studia nie wpisali pochodzenia społecznego. Okazuje się, że nie podały go „warstwy niższe”.

• badania w okresie międzywojennym: Antoni Zdanowski - ile osób sypia w jednym łóżku

• Stefan Czarnowski - badania wszystkich studentów - 44 tys. - ale… o wynikach nic nie wiadomo, gdyż ankiety w 1939 roku spłonęły w szopie w której badacz je złożył.

• w znaczeniu potocznym najpopularniejsze narzędzie pracy socjologa - popularność po 1956 roku, kiedy socjologa zaczyna odradzać się po wojnie - pozycję paradygmatyczną traci w latach 70 tych XX wieku: pojawiają się inne metody badawcze, popularność socjologii wiedzy, interakcjonizmu społecznego, metod technik z antropologii społecznej

• A.Kojder: 1988: „Tu leży ankieta, zagasła bezpotomnie, nauka jest jej za to wdzięczna ogromnie”.

ANKIETA - różni się tym od wywiadu, że ankietę wypełnia sam respondent. Najczęściej przeprowadza się ją aby poznać: poglądy, opinie, zróżnicowane społeczeństwo, ruchliwość społeczną. Badania przeprowadzone są na tzw. próbach badawczych.

• Najczęstszy model badań w socjologii - ludziom zadaje się pytania na interesujący nas temat

• Zastosowanie: badanie zjawiska masowych zachodzących na poziomie makrospołecznym

• Polega na pytaniu „pojedynczych” respondentów

• Zastosowanie: poznawanie poglądów ludzi (wiadomość społeczna), poznawanie zróżnicowania społecznego, poznawanie ruchliwości społecznej

• Najczęściej dane dostarczone przez ankietę są analizowane metodami ilościowymi

• Pytania otwarte i zamknięte (wygodne dla respondenta, ale nie pozwalają się wypowiedzieć >>od siebie<<, w kwestionariuszu respondent sam zaznacza swoje odpowiedzi)

• Respondenci mogą stanowić cała populację która interesuje badacza, ale mogą także stanowić jej „kawałek” (próba badawcza: celowa i probablistyczna).

Dobór respondentów: dwa sposoby: celowy i losowy

CELOWY (NIEPROBABLISTYCZNY)

• dostępność badanych

• dobór celowy (arbiralny) - my decydujemy kogo umieszczamy w danej próbie, np. blondynki tylko z Wrocławia i wybieramy określoną ich ilość)

• metoda kuli śnieżnej (np. on-islam, ona przeszła na islam, pytamy o inne takie rodziny)

• dobór kwotowy (macierz, tabela) (cały dobór dzielimy na jakieś kawałeczki i wybieramy odpowiednią ilość respondentów odzwierciedlenie wartości badanej)

LOSOWY (PROBABLISTYCZNY)

Każda jednostka ze zbioru w którym realizujemy badanie ma takie same szanse aby zostać wybraną

---