WYKŁAD VI
INSTRUMENTY OCHRONY ŚRODOWISKA
Rola instrumentów ochrony środowiska w polityce ekologicznej państwa
Instrumenty to narzędzia, sposoby bądź metody oddziaływania na podmioty gospodarcze i osoby fizyczne, które umożliwiają albo ułatwiają osiągnięcie założonych celów.
W odniesieniu do polityki ekologicznej instrumenty służą osiąganiu zdefiniowanych przez nią celów. Odpowiedni pakiet instrumentów wprowadzany jest w drodze stanowionego prawa.
W klasycznym ujęciu instrumenty polityki ekologicznej dzieli się na regulacje bezpośrednie i regulacje pośrednie.
Regulacje bezpośrednie to przede wszystkim:
normy i standardy dopuszczalnych stężeń zanieczyszczeń, normy emisji zanieczyszczeń
i składowania odpadów,
normy regulujące ważniejsze procesy produkcyjne z punktu widzenia ich oddziaływania na środowisko,
normy zbierania i przetwarzania informacji,
akty prawne określające system zarządzania oraz sposób użytkowania, ochrony i kształtowania środowiska,
przepisy regulujące korzystanie z powierzchni i przestrzeni, przepisy w zakresie planowania przestrzennego i prawa budowlanego,
przepisy regulujące korzystanie z zasobów naturalnych,
przepisy wdrażające organizację systemu zarządzania ochroną środowiska.
Pośrednie regulacje w polityce ekologicznej to przede wszystkim instrumenty ekonomiczne, nazywane też rynkowymi. Obejmują one:
podatki i opłaty ekologiczne,
systemy depozytowe,
uprawnienia zbywalne,
odszkodowania - rekompensaty dla poszkodowanych,
instrumenty fiskalne, ulgi i zwolnienia podatkowe,
subwencje i dotacje do przedsięwzięć ochrony środowiska.
Do grupy instrumentów pośrednich, można zaliczyć także umowy dobrowolne między administracją rządową a sektorami gospodarki czy określonymi branżami przemysłu.
Tutaj też należy dodać instrumenty perswazyjne oraz działania podejmowane przez organizacje pozarządowe i różne nieformalne grupy społeczne na rzecz formułowania i modyfikowania celów polityki ekologicznej oraz przekonywania do stosowania określonych rozwiązań.
Instrumenty bezpośrednie i pośrednie są w praktyce ze sobą powiązane. Skuteczne funkcjonowanie regulacji pośrednich wymaga prawidłowych rozwiązań prawno-administracyjnych. Ciekawą typologię instrumentów ochrony środowiska przedstawia F. Piontek. Co prawda nie obejmuje ona wszystkich obecnie stosowanych narzędzi, ale zwraca uwagę na najistotniejsze - najczęściej stosowane w rzeczywistości gospodarczej. Instrumenty bezpośrednie sprowadza do 4 kategorii standardów.
Z kolei instrumenty pośrednie dzieli na: motywacyjno-sanacyjne i zasilające.
Bezpośrednie regulacje ochrony środowiska
Regulacje bezpośrednie w zakresie ochrony środowiska, określane też jako nakazowo-zakazowe, opierają się na założeniu, że podmioty i obywatele postępują zgodnie
z przepisami prawa ustanowionymi przez państwo.
Mogą to być np. zakazy produkcji określonych wyrobów, nakazy stosowania danych technologii, ustalane normy emisji zanieczyszczeń oraz pozwolenia na emisję, pozwolenia wodnoprawne i licencje.
Konsekwencją naruszeń obowiązujących nakazów i zakazów są różnego rodzaju sankcje.
Celem stosowania regulacji bezpośrednich jest wymuszanie określonego zachowania się danej jednostki.
Często instrumenty te okazywały się mało skuteczne, a ich egzekwowanie w wielu krajach jest ciągle niezadowalające.
Nadal jednak polityka ochrony środowiska na świecie opiera się głównie na podejściu nakazowo-zakazowym, które polega na narzucaniu praw i regulacji dla określonych jednostek, narzucaniu standardów i technologii, do których zanieczyszczający muszą się dostosować.
Najczęściej wyróżnia się cztery kategorie standardów: jakości środowiska, emisji zanieczyszczeń, techniczne i produktowe.
Standardy jakości środowiska określają pożądany stan otoczenia. Mogą być traktowane jako cele ekologiczne, do których dąży się w trakcie realizacji polityki ekologicznej.
Są to np. maksymalnie dopuszczalne stężenia azotanów w wodzie pitnej, dopuszczalne średnioroczne, średniodobowe czy maksymalne chwilowe stężenia dwutlenku siarki i tlenków azotu w atmosferze, czy dopuszczalny poziom hałasu.
Standardy emisji to maksymalne dozwolone ilości wprowadzanych do środowiska zanieczyszczeń (np. dopuszczalna emisja związków siarki z danego zakładu do atmosfery, zakaz używania lub odprowadzania do środowiska określonych substancji toksycznych bez specjalnego zabezpieczenia).
W Polsce są to np. określone specjalną decyzją administracyjną dla danego zakładu dopuszczalne ilości emitowanych zanieczyszczeń do atmosfery.
Jeżeli przedsiębiorstwo mieści się w ustalonej normie, zakład wnosi opłaty za korzystanie ze środowiska, jeżeli ją przekracza, narażony jest na płacenie kar.
Standardy techniczne definiują dozwolony typ procesu produkcji lub typ aparatury redukującej emisję zanieczyszczeń (np. obowiązek stosowania najlepszej osiągalnej techniki, nakaz określonych rozwiązań w hutnictwie aluminium oraz produkcji i przesyłaniu energii elektrycznej).
Standardy produktowe określają wymagane cechy produktów potencjalnie zanieczyszczających środowisko, np. standardy odnoszące się do dopuszczenia na rynek
i do użytkowania silników spalinowych, standardy paliw, nawozów sztucznych i detergentów.
Aby ustalić standard na określonym poziomie wymagań, konieczne jest przyjęcie określonych kryteriów.
Najczęściej stosuje się kryteria środowiskowe, technologiczne, ekonomiczne i polityczne.
Środowiskowe kryteria ustalania standardów są najważniejsze wszędzie tam, gdzie dopuszczalny stopień zanieczyszczenia (np. powietrza, wody, żywności) ma zapewnić zdrowie i bezpieczeństwo człowieka.
Kryteria te są także istotne tam, gdzie granice ingerencji człowieka w środowisko chronią przed stratami gospodarczymi i przed nieodwracalnymi skutkami biologicznymi (np. wyginięcie gatunku).
W sytuacji niepełnej znajomości i złożoności relacji występujących w środowisku przyrodniczym oraz trudności prognozowania skutków ingerencji człowieka w system przyrodniczy wykorzystywanie kryterium środowiskowego dla ustalenia standardu może okazać się trudne.
Technologiczne kryteria określania i egzekwowania standardów i regulacji środowiskowych wynikają z faktu, że przyjęte i narzucone prawnie normy powinny być osiągalne w danym miejscu i czasie.
Standardy są możliwe do wyegzekwowania, jeżeli są osiągalne technicznie na danym etapie rozwoju technologii.
Kryteria ekonomiczne mogą odgrywać podstawową rolę przy konieczności łączenia ze sobą kryterium środowiskowego i technologicznego.
Standard uzasadniony przez ekologów i możliwy do osiągnięcia technologicznie, jeżeli będzie zbyt drogi, to nie powinien być forsowany, ponieważ może ograniczać konkurencyjność danej branży na rynkach zewnętrznych.
Polityczne kryteria określania standardów i regulacji środowiskowych wynikają ze społecznych i politycznych uwarunkowań zachowania się polityków i decydentów.
Obejmują one takie elementy, jak:
sprawiedliwość (czy regulacja oddziałuje jednakowo na różne grupy społeczne i różne sektory gospodarki? Kto odniesie korzyści z przyjęcia danej regulacji?),
ostrożność (ponieważ efekty niektórych zanieczyszczeń są trudno przewidywalne, władze muszą przyjąć margines bezpieczeństwa przyjęcia danego rozwiązania),
akceptowalność (dana regulacja powinna być wprowadzona po odpowiednich konsultacjach z różnymi grupami społecznymi),
prostota (zbyt złożone regulacje są trudne do wprowadzenia, mogą być źle zrozumiane lub zbyt kosztowne, łatwiej mogą też stać się źródłem korupcji).
Główne zalety regulacji bezpośrednich wynikają z długoletnich doświadczeń ich wykorzystywania w praktyce.
W polityce ekologicznej USA były one już stosowane w latach 60., a w takich dziedzinach, jak np. ochrona zdrowia, bezpieczeństwo państwa i obywateli, higiena pracy, regulacje takie stosowano znacznie wcześniej.
Doświadczenia te oraz istniejące instytucje regulacyjne można wykorzystywać nadal.
Zaletą jest także to, że regulacje dostarczają skutecznych środków zapobiegających ryzyku nieodwracalnych zmian w środowisku przyrodniczym.
Pozwalają one także na osiąganie takich celów środowiskowych, jak pułapy emisji, pod warunkiem, że przepisy są rzeczywiście egzekwowane.
Wady bezpośrednich instrumentów polityki ekologicznej to przede wszystkim:
1. Ograniczona egzekwowalność.
Egzekwowanie często okazuje się trudne lub słabe, wymaga dużej liczby kontroli, wysiłku administracyjnego, specjalnie przeszkolonego personelu.
W przypadku stwierdzenia niezastosowania się do danej normy czy standardu, wymaga też rozbudowanych procedur prawnych egzekwowania kar.
Często kary za niezastosowanie się do ustalonej regulacji są zbyt małe, a ryzyko ekonomiczne zbyt niskie, aby pełnić funkcję środka zapobiegawczego.
Niskie kary połączone z niewielkim prawdopodobieństwem ujęcia sprawcy zanieczyszczenia mogą powodować, że zanieczyszczający preferują płacenie kar zamiast podejmowania redukcji zanieczyszczeń.
2. Regulacje zbyt łatwo mogą stać się obiektem negocjacji między władzami regionalnymi i lokalnymi a sektorem prywatnym.
Zakład produkcyjny występuje o zezwolenie na działalność, warunki tej działalności określają lokalne władze, które w sytuacji trudności na rynku pracy i wysokiego bezrobocia godzą się na prowadzenie w okresie przejściowym produkcji niezgodnej z ustalonymi standardami.
Okres ten często się wydłuża, jeżeli nie funkcjonują inne instrumenty uzupełniające, co może grozić skażeniem środowiska przyrodniczego. W praktyce jednostki produkcyjne często wolą regulacje bezpośrednie niż płacenie podatków czy opłat, ponieważ te ostatnie znacznie trudniej negocjować.
3. Regulacje i standardy mają charakter statyczny i nie motywują jednostek gospodarczych do wprowadzania zmian technologicznych w produkcji.
Z trudem wynegocjowane regulacje są z reguły trwałe, postęp techniczny znajduje w nich odzwierciedlenie z dużym opóźnieniem.
4. Regulacje są kosztowne.
Nie są one efektywne w sensie ekonomicznym, stosowanie wyłącznie bezpośrednich regulacji w ochronie środowiska nie zapewnia osiągnięcia założonego celu ekologicznego za pomocą minimalnych kosztów, czyli nie zapewnia efektywności kosztowej ochrony środowiska w danym regionie czy państwie.
Pośrednie instrumenty ochrony środowiska
Regulacje pośrednie polityki ekologicznej obejmują instrumenty ekonomiczne, czyli podatki i opłaty ekologiczne, opłaty produktowe, systemy depozytowe, zastawy ekologiczne, rynek uprawnień do korzystania ze środowiska, ubezpieczenia ekologiczne, specyficzne przepisy importowe (np. utrudnienia lub ulgi celne) oraz różnego rodzaju dobrowolne umowy. Instrumenty te nazywane są także narzędziami rynkowymi, ponieważ ich funkcjonowanie wpływa na ceny produktów i mechanizmy rynkowe.
Istotą rynkowych instrumentów ochrony środowiska są bodźce ekonomiczne i systemy ustalania cen w taki sposób, aby koszty zanieczyszczania środowiska były stale uwzględniane w procesie podejmowania decyzji przez podmioty gospodarcze i konsumentów.
Zakładają one korygowanie cen dokonywanych transakcji, a poprzez to pośrednio korygują ilość dóbr na rynku.
Zastosowanie instrumentów ekonomicznych wymaga internalizacji środowiskowych efektów zewnętrznych.
Zakłada się, że podmioty kierują się własnymi kosztami i korzyściami, a instrumenty te dostarczają jedynie bodźców cenowych i poprzez to wpływają na subiektywną ocenę własnych korzyści i kosztów alternatywnych zachowań.
Żadne zachowanie nie jest zakazane, ostateczny wybór jednostki jest wolny i należy do podmiotu poddanego regulacji.
Również przekonanie podmiotów, że powinny zmienić swoje zachowanie, nie jest niezbędne, choć może zwiększyć skuteczność bodźca cenowego.
W państwach OECD wyodrębnia się następujące ekonomiczne instrumenty ochrony środowiska:
1. Opłaty:
opłaty za emisję lub ścieki,
opłaty produktowe,
opłaty za korzystanie z zasobów i walorów środowiska przyrodniczego,
opłaty koncesyjne,
opłaty administracyjne.
2. Systemy depozytowe i kaucje.
3. Tworzenie rynku uprawnień do emisji.
4. Bodźce wspomagające egzekucję prawa:
kary za przekroczenie norm,
wadium zabezpieczające spełnienie norm,
narzuty podatkowe.
5. Subwencje:
dotacje,
ulgi podatkowe,
preferencyjne pożyczki i kredyty.
Podatki i opłaty ekologiczne są jak dotychczas najczęściej wykorzystywanym ekonomicznym instrumentem ochrony środowiska w Europie.
Idea ich stosowania zakłada, że degradacja środowiska - z punktu widzenie ekonomii - może być definiowana jako koszt zewnętrzny.
Jednym ze sposobów internalizacji tego kosztu jest zmuszenie zanieczyszczających do płacenia podatków albo opłat ekologicznych.
Są to płatności za każdą jednostkę wprowadzanych do środowiska zanieczyszczeń lub za każdą jednostkę zniszczenia środowiska.
Jeżeli emisja zanieczyszczeń lub zniszczenie danego elementu środowiska (np. emisja dwutlenku siarki, zrzut ścieków, wycięcie drzewa, składowanie odpadów) daje się mierzyć, to płatności takie łatwo narzucać.
Ceny za wykorzystanie elementu środowiska lub jego zniszczenie nie kształtują się spontanicznie na istniejących rynkach.
Są określane poprzez interwencje władz właśnie w formie opłat lub podatków.
Opłata ekologiczna jest zwykle definiowana jako płatność (cena) za pewien rodzaj usługi środowiskowej (np. opłaty za zrzut ścieków, emisję zanieczyszczeń, składowanie odpadów; opłata obejmuje więc cenę za usługę neutralizacji zanieczyszczeń).
Natomiast podatki to płatności bez założenia świadczeń i bez żadnej konkretnej usługi (np. podatek od zawartości CO w paliwach).
Opłaty ekologiczne, traktowane jako cena płacona za jakąkolwiek formę wykorzystywania środowiska, czyli za usługi środowiskowe, stają się w pewnym stopniu składnikiem rachunku kosztów i korzyści jednostki gospodarczej.
Opłaty pełnią dwie podstawowe funkcje:
motywacyjną - stymulującą do podejmowania działań ochronnych w jednostkach gospodarczych oraz motywującą do świadomego ekologicznie zachowania się konsumentów,
funduszową, czyli gromadzenia środków na inwestycje proekologiczne.
Istnieje wiele rodzajów opłat:
za emisję, uzależnione od ilości i jakości emitowanych zanieczyszczeń, np. opłaty za emisję pyłów i gazów, za odprowadzanie ścieków do wód powierzchniowych lub gleb oraz za składowanie odpadów,
za korzystanie ze środowiska, czyli opłaty za pobieranie dóbr z zasobów naturalnych, np. opłaty za pobór wody, wydobywanie kopalin, wycinanie drzew i krzewów, przejmowanie gruntów rolnych i leśnych na cele nierolnicze i nieleśne,
usługowe, czyli opłaty mające pokryć koszty zbiorowego, publicznego unieszkodliwiania zanieczyszczeń; mogą to być opłaty za odprowadzanie ścieków do kanalizacji miejskiej, zorganizowaną utylizację odpadów,
administracyjne, czyli płatności za czynności urzędowe, np. opłaty za kontrolę, za zarejestrowanie pewnych chemikaliów, za przygotowanie pozwolenia wodno-prawnego itd.,
produktowe, czyli opłaty nałożone na cenę tych produktów, które powodują zanieczyszczenie w fazie produkcji lub konsumpcji.
Systemy depozytowe można traktować jako zwrotną opłatę, która jest pobierana w momencie zakupu produktu i zwracana, gdy produkt jest oddawany w odpowiednim stanie i odpowiednim miejscu (np. u specjalnego agenta).
Dopłata obciąża ceny produktów potencjalnie szkodliwych dla środowiska.
Systemy depozytowe zaleca się stosować przede wszystkim w odniesieniu do opakowań produktów konsumpcyjnych.
Obejmują one głównie pojemniki na napoje, szklane butelki, pojemniki plastikowe, puszki metalowe i inne trwałe opakowania.
Podatek produktowy, czy inaczej opłata produktowa (która może być również związana z opakowaniami), wywiera silniejszy bezpośredni wpływ na producentów, natomiast tylko częściowo na konsumentów.
Depozyt bezpośrednio oddziałuje jedynie na konsumentów, skłaniając kupujących do zwrotu opakowań w celu ponownego użycia, bezpiecznego składowania albo recyklingu.
Uprawnienia zbywalne to także rodzaj ustalanej przez rynek ceny za wykorzystywanie zasobów i walorów środowiska. Stworzenie „rynku praw dla zanieczyszczeń” zaproponował w 1968 r. J.H. Dales. Zamiast ustalania standardów i norm środowiskowych oraz wprowadzania opłat ekologicznych rozwiązanie to proponuje rozdzielenie przez rząd lub sprzedanie pozwoleń na emisję, których ilość zależy od dopuszczalnego ładunku zanieczyszczeń w danym regionie czy kraju. Pozwolenia mogą być później sprzedawane i nabywane na rynku. Koszt redukcji zanieczyszczeń będzie minimalizowany, podobnie jak w przypadku podatków i opłat ekologicznych, ale zachowanie się jednostek gospodarczych reguluje rynek.
Bodźce finansowe do egzekucji prawa to instrumenty działające po lub przed naruszeniem przepisów ochrony środowiska. Są to głównie:
kary za naruszanie ustalonych warunków użytkowania środowiska, które wprowadzane są wtedy, gdy zanieczyszczający nie spełnia określonych przepisów (np. przyznanej normy emisji zanieczyszczeń).
Oddziaływanie kar na system finansowy jednostek gospodarczych jest inne niż oddziaływanie opłat.
Kara pomniejsza zysk przedsiębiorstwa, natomiast opłata jest składnikiem jego kosztów.
zastawy ekologiczne czyli płatności na rzecz organów władzy regionalnej czy lokalnej w sytuacji, gdy występuje niebezpieczeństwo naruszenia istniejących przepisów.
Zastosowanie się do przepisów powoduje refundację.
Subwencje to różne formy pomocy finansowej, przyznawanej podmiotom gospodarczym podejmującym działania ochronne. Przyznawanie takiej pomocy oddziałuje na decyzje podejmowane w przedsiębiorstwie, wprowadzanie innowacji technologicznych i zmiany sposobów zarządzania. W tym sensie można je traktować jako pośrednie instrumenty ochrony środowiska.
Wśród subwencji najczęściej wyróżnia się:
dotacje, czyli bezzwrotną pomoc finansową, udzielaną zanieczyszczającym, którzy podejmują pewne kroki w celu zmniejszenia poziomu zanieczyszczeń,
kredyty preferencyjne udzielane na przedsięwzięcia proekologiczne po niższym oprocentowaniu od aktualnej rynkowej stopy procentowej kredytów komercyjnych,
ulgi podatkowe przyznawane podmiotom gospodarczym, które podjęły działania proochronne.
Kryteria wyboru instrumentów ochrony środowiska
Kryteria wyboru instrumentów ochrony środowiska wynikają przede wszystkim z ich skuteczności środowiskowej oraz efektywności ekonomicznej.
Stosuje się jednak wiele kryteriów uzupełniających, takich jak: wykonalność, wdrażalność, egzekwowalność i akceptowalność.
Kryterium wykonalności i wdrażalności konkretnego rozwiązania, w tym przypadku danego instrumentu ochrony środowiska, wynika z możliwości dokonania zmian legislacyjnych, administracyjnych i organizacyjnych, które umożliwiają jego praktyczne wprowadzenie do funkcjonującego już systemu prawno-administracyjnego.
Wdrożenie może napotykać opór konkretnych grup interesu, inercję aparatu urzędniczego, niechęć potencjalnych podmiotów wobec nowej regulacji oraz opór przed zmianami ze strony aparatu administracyjnego i jednostek gospodarczych.
Egzekwowalność przyjętych regulacji jest warunkiem koniecznym, ale w rzeczywistości niewystarczającym do osiągnięcia zamierzonego celu ekologicznego. Często pojawia się różnica pomiędzy egzekwowalnością regulacji opartej na systemie opłat a ściągalnością tych opłat. Mimo dobrze zaprojektowanego instrumentu i jego poprawnego wdrożenia nie ma gwarancji osiągnięcia zamierzonego celu ekologicznego. Tak zwane miękkie egzekwowanie prawa obniża prawdopodobieństwo osiągnięcia tego celu. Szkodliwe jest także tworzenie atmosfery akceptującej brak egzekucji prawa wobec określonej grupy podmiotów gospodarczych. Możliwości takie tolerują łamanie prawa, zaburzają konkurencyjność na rynku i przyczyniają do nieoptymalnej alokacji kapitału.
Akceptowalność społeczna oraz zgodność z celami polityki ekologicznej powinny być kryterium wyboru instrumentów, ponieważ narzędzia realizacji celów ochrony środowiska mogą wzbudzać szereg kontrowersji w społeczeństwie.
Używając wyłącznie argumentów ekonomicznych (efektywność ekonomiczna, efektywność kosztowa), można wybrać najlepsze instrumenty w sensie ekonomicznym.
Argumenty te nie muszą jednak pokrywać się z przekonaniami opinii publicznej oraz przedsiębiorców.
Akceptacja społeczna jest istotnym czynnikiem, wpływającym na zwiększenia prawdopodobieństwa osiągnięcia konkretnego celu ekonomicznego.
Listę kryteriów wyboru instrumentów polityki ekologicznej przedstawia J.P. Barde. Należą do nich:
1. Skuteczność środowiskowa.
Wybieramy instrument, za pomocą którego cel środowiskowy zostanie osiągnięty.
2. Efektywność ekonomiczna.
Wybieramy taki instrument lub zestaw instrumentów, który pozwoli osiągać cele ekologiczne przy minimum kosztów społecznych (wąsko pojęta efektywność kosztowa).
3. Motywacja.
Przyjęte rozwiązania powinny motywować do redukcji zanieczyszczeń i do poszukiwania innowacji technologicznych.
4. Elastyczność.
Instrumenty powinny zapewniać swobodę wyboru technicznej i organizacyjnej metody dostosowania się do wymagań środowiskowych, np. swoboda wyboru techniki i strategii adaptacyjnej. Spełnienie tego kryterium jest warunkiem osiągnięcia efektywności ekonomicznej i skuteczności środowiskowej.
5. Prostota działania.
Skomplikowane regulacje i instrumenty ekonomiczne są słabo egzekwowane, prowokują oszustwa, prowadzą do nadmiernych kosztów administracyjnych i przystosowawczych.
6. Koszt wdrożenia.
Wybór powinien być poprzedzony analizą wszystkich składników kosztów wdrożenia, np. monitoringu działania, egzekwowania i kontroli.
7. Zintegrowanie z polityką sektorową.
Wybierane są instrumenty, które zapewniają właściwe zintegrowanie polityki środowiskowej z innymi rodzajami polityki sektorowej mającymi wpływ na środowisko, np. politykę transportową i energetyczną.
8. Minimalizacja negatywnych efektów dystrybucyjnych.
Działanie niektórych instrumentów polityki może być regresywne.
Przyjęte rozwiązania mogą wywoływać wzrost cen pewnych towarów, w tym produktów pierwszej potrzeby, których efekt odczują przede wszystkim słabsze grupy społeczne.
Efekt dystrybucyjny musi być ograniczany lub kompensowany przez inną politykę.
9. Akceptacja polityczna.
Zależy od wielu czynników, jak koszt, prostota, klarowność i partycypacja społeczna. Pewne typy regulacji lub podatków mogą być mniej lub bardziej akceptowalne w pewnych okolicznościach.
10. Zgodność z porozumieniami międzynarodowymi.
Stosowane instrumenty powinny być zgodne z ustalonymi porozumieniami międzynarodowymi, konwencjami, protokołami i uzgodnionymi zasadami, jak np. zasada "zanieczyszczający płaci".
Polityka ekologiczna może być realizowana za pomocą wielu różnych instrumentów, z których żaden pojedynczy nie jest narzędziem doskonałym. Niektóre z nich sprawdzają się jedynie dla specyficznych problemów środowiskowych i w specyficznych warunkach ekonomicznych. Nieodpowiednie jest np. wprowadzanie opłat ekologicznych dla emisji substancji niebezpiecznych, ponieważ konieczna jest ścisła kontrola i zakaz ich wykorzystywania lub stosowania. Wybór zespołu instrumentów powinien opierać się na kombinacji kryteriów środowiskowych, ekonomicznych, społecznych i politycznych.
W większości przypadków różne instrumenty używane są w kombinacjach. Cechą charakterystyczną obecnej sytuacji jest rozpowszechnianie systemów mieszanych, w których instrumenty ekonomiczne są dodatkiem do regulacji bezpośrednich. Instrumenty ekonomiczne uzupełniają regulacje bezpośrednie przez dostarczanie dodatkowej zachęty do redukcji zanieczyszczenia oraz tworzenia źródła funduszy finansowania przedsięwzięć ochrony środowiska.
Stosowane kombinacje instrumentów ekonomicznych i regulacji bezpośrednich ochrony środowiska zależą od przyjętych zasad i wartości w społeczeństwie, miejsca polityki ekologicznej w stosunku do polityki gospodarczej, poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego kraju, świadomości ekologicznej i wielu innych czynników.
Trzeba przyznać, że nadal dominują regulacje bezpośrednie.
Od połowy lat 90., instrumenty ekonomiczne, szczególnie te wpływające na mechanizmy rynkowe, zaczynają odgrywać jednak coraz większą rolę, głównie dzięki zwiększeniu ich skuteczności w osiąganiu celów ekologicznych i możliwości oddziaływania na efektywność kosztową ochrony środowiska.