Budowa i czynność układu nerwowego z uwzględnieniem mechanizmów sterujących mową.

Mózg- stanowi podłoże czynności intelektualnych, myślenia abstrakcyjnego i zdolności do posługiwania się mową. Układ nerwowy- jest pobudliwy (bodźce powodują przejściowe zmiany czynnościowe w mózgu, dochodzi do uczynnienia synaps, do reakcji na bodźce, jest plastyczny ulega modyfikacji po działaniu bodźców, kształtowanie się zdolności percepcyjnych- nabywanie nowych sposobów reagowania na otoczenie- uczenie się zachowań. Plastyczność mózgu stanowi nieodzowny warunek rozwoju mowy.

Struktura i funkcja tkanki nerwowej.

Układ nerwowy- Składa się z komórek nerwowych (neurony, neurocyty) tworzących tkankę nerwową i komórek glejowych czyli gleju. Pod wpł. czynników zew. i wew. w komórkach powstają zmiany czynnościowe (przenoszone do innych narządów) a glej bierze udział w rozwoju UN, wspomaga czynność neuronów, stabilizuje położenie komórek nerwowych, wytwarza substancje regulujące pobudliwość neuronów, magazynuje nadmiar jonów i wytwarza mielinę (tworzy osłonkę włókien nerwowych).

Budowa i czynności neuronów.

Neuron- elementarna jednostka morfologiczna, funkcjonalna UN. Składa się z ciała komórki (perykarionu), aksonu (włókna osiowego) i dendrytów. Akson przewodzi impulsy od ciała komórki do innych neuronów lub narządu wykonawczego. Neurony o krótkich aksonach docierają do sąsiednich komórek w obrębie tego samego ośrodka nerwowego (neurony wstawkowe, interneurony). Szybkość przewodzenia impulsów nerwowych zależy od obecności osłonki mielinowej, włókna bezmielinowe przewodzą wolniej. Osłonka mielinowa (rdzenna) zbudowana jest z mieliny, proces jej tworzenia nazywa się mielinizacją, i trwa od okresu płodowego do 2 r.ż. Między mieliną znajdują się przerwy (przewężenia Ranviera),w których włókna są odsłonięte. Włókna nerwowe na końcu rozgałęziają się na włókna presynaptyczne z zakończeniem nerwowych lub synaptycznym, które tworzą kolbkę synaptyczną (synapsa).

Synapsa- miejsce kontaktu dwóch komórek, złożona mikrostruktura, składa się z części błony neuronu nadawczego (błona presynaptyczna) oraz części błony neurony odbiorczego (błona postsynaptyczna), między nimi jest szczelina synaptyczna. Gdy biednie impuls nerwowy w szczelinie dochodzi do uwolnienia neuroprzekaźnika, pobudza on receptory neuroprzekaźnika pobudzając lub hamując komórki.

Neuron (ciało komórki, wypustki) jest otoczony błoną z ciał tłuszczowych, które tworzą jej zrąb. Stanowi ona zaporę dla białek, ale przenikają przez nią aminokwasy, glukoza, produkty przemiany materii, jony sodu, potasu, wapnia i chloru. Gdy neuron nie jest pobudzony ani zahamowany występuje napięcie elektryczne (potencjał spoczynkowy), gdy poprzez otwarcie kanałów przepływu dojdzie do wejścia jonów do komórki (potencjał staje się mniej elektroujemny) następuje depolaryzacja błony neuronu.

Rozwój i podział układu nerwowego.

1.powstanie komórek tworzących blaszki zarodkowe (ektodermę, endodermę i mezodermę) to zawiązki przyszłych narządów. Komórki nerwowe pochodzą od ektodermy. W jej środkowej części pow. zgrubienie (płytka nerwowa) W jej obrębie zaznacza się wgłębienie, rynienka nerwowa, z której powstanie cewa nerwowa (zalążek OUN). Na początku zawiera ona niezróżnicowane komórki pierwotne, z których pow. komórki wtórne (prekursorzy neuronów i komórek glejowych). Powstaje przejściowa forma gleju, glej promienisty (wytycza szlaki do wędrówki neuronów). Gdy neuron znajdzie swoje miejsce dochodzi do synaptogenezy, czyli wytworzenia synaps. W rozwoju synaps bierze udział przekaźnik kwas glutaminowy (produkowany przez narząd docelowy).

Podział anatomiczny układu nerwowego.

Z cewy nerwowej pow. trzy pierwotne pęcherzyki zarodkowe, które następnie się dzielą na 5 -przodomózgowie (kresomózgowie, międzymózgowie), śródmózgowie, tyłomózgowie (tyłomózgowie wtórne i rdzeniomózgowie). Z tyłomózgowia wtórnego powstaje mostek i móżdżek, a z rdzeniomózgowia- rdzeń przedłużony.

Układ nerwowy- składa się z OŚRODKOWEGO UKŁADU NERWOWEGO i OBWODOWEGO UKŁADU NERWOWEGO. Obwodowy układ nerwowy tworzą nerwy, sploty i zwoje nerwowe. Ośrodkowy układ nerwowy tworzą mózgowie (kresomózgowie, międzymózgowie, ,śródmózgowie, most, rdzeń przedłużony, móżdżek) i rdzeń kręgowy.

W OUN znajduje się istota szara (ciała komórek i włókna bezmielinowe), oraz istota biała (włókna nerwowe z osłonką mielinową tworzące drogi nerwowe łączące różne obszary w mózgowiu i rdzeniu kręgowym). Drogi te nazywamy pasami, wstęgami, pęczkami. Drogi projekcyjne łączą korę z ośrodkami podkorowymi i rdzeniem kręgowym, drogi asocjacyjne przebiegają w obszarze tej samej półkuli, a spoidłowe łączą symetryczne obszary asocjacyjne.

Systemy funkcjonalne układu nerwowego.

Układ ruchowy- dzieli się na część ośrodkową i obwodową (neurony ruchowe rdzenia kręgowego i ośrodków ruchowych pnia mózgu) Pierwotna okolica ruchowa znajduje się w płacie czołowym , kodowanie wzorców ruchowych i programów działań to domena okolic asocjacyjnych kory. Korowe okolice ruchowe nie zapewniają jednak wł. precyzji ruchów, którymi zajmują się jądra podstawne i móżdżku (regulują one napięcie, koordynują współpracę mięśni, zapoczątkowują i kończą ruch).

Układy sensoryczne- za pomocą zmysłów człowiek dostaje info nt. otoczenia zew. Wyst. 5 zmysłów: wzrok, słuch, dotyk, smak, węch. Ogniwem zmysłu jest narząd zmysłowy (z receptorami) ich pobudzenie powoduje impulsy przesyłane do ośrodków podkorowych a potem do projekcyjnych i asocjacyjnych obszarów kory mózgu.

Układ siatkowaty- informacja sensoryczna dopływa do mózgu, za pomocą dróg swoistych i nieswoistych (tworu siatkowatego) znajduje się on w centralnej części pnia mózgu i tworzy z innymi strukturami układ siatkowaty. Są 2 części (wstępująca i zstępująca). Część wstępującą tworzą jądra siatkowate mostu, twór siatkowaty śródmózgowia i nieswoiste jądra wzgórza. Układ zstępujący tworzą jądra w moście i rdzeniu przedłużonym oraz drogi nerwowe dochodzące do ośrodków ruchowych rdzenia kręgowego.

Układ limbiczny- steruje czynnościami popędowe-emocjonalnymi, składa się z podwzgórza, ciała migdałowatego, przegrody, istoty szarej okołowodociągowej śródmózgowia, obszarów w płacie czołowym i bieguna płata skroniowego. Wiąże się z nim hipokamp (stara kora) konsolidujący ślady pamięciowe. Jego funkcje to: regulowanie nastroju, wyzwalanie i hamowanie zachowań popędowo- emocjonalnych oraz kierowanie hormonalnymi oraz wegetatywnymi korelatami emocji. Stany emocjonalne wyrażają się w mimice, gestach, płaczu i śmiechu i w intonacji mowy.

Ruchowe i czuciowe funkcje układu somatycznego.

Układ somatyczny tworzą nerwy rdzeniowe i czaszkowe z wł. czuciowych ruchowych. Wł. ruchowe to aksony neuronów ruchowych przenoszące impulsy do komórek mięśniowych. Neuron ruchowy+ komórki mięśniowe to elementarny zespół funkcjonalny narządu ruchu. Włókna czuciowe przewodzą impulsy nerwowe czucia powierzchniowego od narządóww odbiorczych oraz czucia głębokiego od torebek stawowych, więzadeł i okostnej, wrzecion mięśni (czucie mięśniowe).

Półkule mózgu (kora mózgu i jądra podstawne)

Kora mózgu istota szara, składa się z obszarów mających funkcje sensomotoryczne i ruchowe. Obszary dzielą się na projekcyjne i asocjacyjne.

Budowa półkul mózgu

Większe obszary kory, wyodrębniające się anatomiczne to płaty (czołowy, ciemieniowy, skroniowy, potyliczny i wyspa). Wysunięte części płata czołowego i skroniowego to bieguny. Powierzchnia półkul jest pofałdowana tworząc uwypuklenia (zakręty) oddzielone bruzdami.

Płat czołowy (obszar sterujący czynnościami ruchowymi, pierwotna, pierwszorzędowa okolica ruchowa, aksony tych komórek tworzą drogi korowo-rdzeniowe, docierające do ośrodków ruchowych rdzenia kręgowego strony przeciwnej, dochodzą one także do ośrodków ruchowych nerwów czaszkowych unerwiających mięśnie twarzy, podniebienia, gardła i krtani, mięśnie gałek ocznych, reprezentacja mięśni twarzy, jamy ustnej, gardła i krtani, reprezentacja mięśni ręki, tułowia, stopy. Okolica przedruchowa- miejsce kodowania wzorców cynności ruchowych (szycie, zapinanie guzików, posługiwanie się narzędziami. Obszar ruchowy mowy Broca. Procesy intelektualne, kontrola czynności ruchowych, kontrola relacji z bliskimi, stosunki służbowe i obowiązkowość.

Płat skroniowy (pierwszorzędowa (projekcyjna) okolica słuchowa, docierają do niego poprzez podkorowe ośrodki słuchu impulsy nerwowe z receptorów słuchowych w narządzie Cortiego, informacja o tonach niskich dociera do części przednio-bocznej, a o tonach wysokich do części tylno-przyśrodkowej, okolica asocjacyjna odpowiada za rozpoznawanie znaczenia bodźców słuchowych niewerbalnych (płacz, szczekanie psa, szum wiatru), w zakręcie skroniowym jest czuciowy obszar mowy Wernickiego.

Płat potyliczny (analiza informacji wzrokowej, pierwotna okolica wzrokowa i wzrokowe okolice asocjacyjne)

Płat ciemieniowy pierwszorzędowa (projekcyjna) okolica czuciowa (somatosensoryczna) tzw. okolica czuciowa, nazywana okolicą czuciową I rzędu (SI) korowy obszar czucia somatycznego-dotyku i czucia głębokiego. W okolicach asocjacyjnych dochodzi do integracji informacji sensorycznej, dzieki czemu możliwie jest rozpoznawanie przedmiotów dotykanych ręką oraz ocena ich cech za pomocą dotyku. W styku ciemieniowo-skroniowo-potylicznym znajduje się obszar sterujący procesami intelektualnymi percepcją, uwagą i mową.

Wyspa uważana za 5 płat, nie jest widoczna bo przykrywają ją pozostałe płaty, jest filogenetycznie starsza, otrzymuje informacje z receptorów węchowych, smakowych i czucia trzewnego , uczestniczy w regulacji narządów wewnętrznych i w czuciu somatycznym, planowanie ustalanie sekwencji skurczów mięśni jamy ustnej, niezbędnych do właściwej artykulacji, intonacji i prozodii wypowiedzi.

Pień mózgu- (wzgórze, podwzgórze, śródmózgowie, most, rdzeń przedłużony)

Podwzgórze- gł. struktura ukł. limbicznego, odgrywa rolę w regulacji czynności popędowo-emocjonalnych\

Wzgórze - pośredniczy w przekazywaniu informacji z różnych struktur podkorowych i móżdżku do kory mózgu, regulacja stanu czuwania i snu.

Śródmózgowie-regulacja narządów wewnętrznych gł. układu krążenia krwi, w stanach emocjonalnych., twór siatkowaty odgrywa rolę w procesie czuwania.

Rdzeń przedłużony- korygowanie czynności ruchowych z móżdżkiem, ośrodki czucia dotyku i czucia głębokiego.

Nerwy czaszkowe- 12 par nerwów czaszkowych, funkcje nerwów:

-nerwy przekazujące info z telereceptorów (odległych od organizmu) nerw węchowy, nerw wzrokowy, nerw ślimakowy

-nierwy unerwiające mięśnie gałki ocznej (okoruchowy, bloczkowy i odwodzący)

-nerw trójdzielny o przewadze funkcji czuciowych

-nerw twarzowy, ruchowy- unerwia mięśnie twarzy

-nerw pośredni-część czuciowa nerwu twarzowego, przewodzący impulsy czucia smaku

-nerw przedsionkowy, bierze udział w mechanizmach utrzymywania równowagi

-zespół nerwów : językowo-gardlowego,błędnego i dodatkowego (unerwianie narządów mowy)

-nerw podjęzykowo unerwia mięśnie języka

1	Rola mózgu w procesach nadawania i odbioru mowy

---