ISTOTA, ZAKRES I PRZEDMIOT MIĘDZYNARODOWYCH STOSUNKÓW GOSPODARCZYCH

1. Istota międzynarodowych stosunków gospodarczych

Nauka o międzynarodowych stosunkach gospodarczych należy do rzędu najbardziej

dynamicznie rozwijających się dziedzin teorii ekonomii. Jest to ściśle związane z dokonującymi się przemianami w strukturze gospodarki światowej.

Międzynarodowe stosunki gospodarcze są częścią ekonomii, czyli nauki o sposobach

i narzędziach, za pomocą których społeczeństwa decydują o alokacji środków produkcji w celu zaspokojenia potrzeb.

Podstawą do wyodrębnienia międzynarodowych stosunków gospodarczych z ekonomii stały się dwie okoliczności:

• ogromne i stale wzrastające znaczenie handlu międzynarodowego i innych form współpracy międzynarodowej,

• różnice występujące między stosunkami ekonomicznymi nawiązywanymi w granicach jednego kraju i w skali międzynarodowej.

W związku z powyższym międzynarodowe stosunki gospodarcze definiuje się jako:

„(...)część ekonomii zajmującą się transakcjami między krajami w dziedzinie

towarów i usług, przepływami finansowymi i ruchem czynników produkcji”.

interdyscyplinarna dziedzina nauki, mająca na celu wyjaśnienie prawidłowości i

mechanizmów ponadkrajowych powiązań o charakterze ekonomicznym, zwłaszcza w

zakresie handlu, przepływu kapitału i siły roboczej oraz technologii.

Międzynarodowe stosunki gospodarcze w terminologii zachodniej nazywane są „ekonomią

międzynarodową” (ang. international economics).

Międzynarodowe stosunki gospodarcze rozumiane jako dyscyplina naukowa opierają się

wyjściowo na takich samych podstawach metodologicznych jak pozostałe dziedziny teorii

ekonomii, ponieważ motywy i sposób zachowywania się ludzi i przedsiębiorstw są takie same

w sferze wymiany międzynarodowej i w sferze aktywności krajowej. Zatem to, co jest słuszne w ogólnej teorii ekonomii (economics), jest także słuszne w teorii międzynarodowych stosunków gospodarczych (international economics). Obszar badawczy międzynarodowych stosunków gospodarczych jest taki sam jak w ekonomii.

Czynnikiem wyróżniającym międzynarodowe stosunki gospodarcze jest to, że badają one

w sposób szczegółowy tą część procesu gospodarowania, która posiada wymiar międzynarodowy.

Ponadto występują również odrębności metodologiczne. Teoria międzynarodowych stosunków gospodarczych - w trakcie swego rozwoju - ukształtowała własne narzędzia analizy. Ponadto pewne idee i założenia - mające zasięg uniwersalny - rozwinęły się na gruncie badań stosunków międzynarodowych.

Wydzielenie międzynarodowych stosunków gospodarczych jako odrębnej dyscypliny nauki jest uzasadnione ściśle określonym zakresem zainteresowań badawczych. Ponieważ w odróżnieniu od mikroekonomii i makroekonomii, w międzynarodowych stosunkach gospodarczych nacisk jest położony na powiązania między przedsiębiorstwami, krajami i grupami krajów, występujących w skali międzynarodowej.

2.Zakres międzynarodowych stosunków gospodarczych

Zakres międzynarodowych stosunków gospodarczych jest bardzo szeroki. Oddziałują one współcześnie na wszystkie sfery działalności gospodarczej: na tempo i kierunki rozwoju gospodarczego, na wielkość i strukturę dochodu narodowego oraz na pozycję ekonomiczną i polityczną poszczególnych krajów na świecie.

Istniejące powiązania mogą być analizowane z dwóch punktów widzenia:

• praw ekonomicznych rządzących zachowaniami przedsiębiorstw, krajów i grup krajów w procesie kształtowania międzynarodowych powiązań gospodarczych,

• polityki ekonomicznej, którą prowadzą podmioty gospodarcze, rozwijając powiązania

międzynarodowe.

Nauka o międzynarodowych stosunkach gospodarczych obejmuje :

teorię międzynarodową i zagraniczną politykę ekonomiczną

bada prawa ekonomiczne danego kraju określa metody i środki osiągania

rządzące procesami zachodzącymi w konkretnych celów gospodarczych

gospodarce światowej przez poszczególne kraje

Schemat 1

Zakres badań międzynarodowych stosunków gospodarczych

Teoria międzynarodowych stosunków gospodarczych zajmuje się zarówno formami kierunkami powiązań pieniężnych, jak i wpływem zmiany charakteru tych powiązań na międzynarodowy podział pracy.

Zagraniczna polityka ekonomiczna zajmuje się poszukiwaniem odpowiedzi na pytanie, jakie

działania powinien podjąć kraj, aby zmaksymalizować swoje korzyści płynące z rozwoju stosunków gospodarczych z zagranicą. Ponadto przedmiotem nauki o zagranicznej polityce ekonomicznej jest określenie właściwych środków za pomocą, których, poszczególne kraje powinny osiągać cele tej polityki, tzn. w jakiej części środki te powinny pochodzić z zasobów własnych, w jakiej zaś z kredytów i innych źródeł.

Kolejną część nauki stanowią badania dotyczące narzędzi tej polityki:

1. Narzędzi wchodzących w zakres ogólnej polityki gospodarczej, a więc służących przede

wszystkim państwu do oddziaływania na gospodarkę wewnętrzną. Należy do nich zaliczyć

politykę kursu walutowego, politykę monetarną, politykę stopy procentowej, politykę

podatkową, itd. Polityka ta wchodzi w zakres makroekonomii, a także nauki o polityce

gospodarczej państwa.

2. Narzędzi kształtujących główne stosunki gospodarcze z zagranicą, które obejmują instrumenty taryfowe, parataryfowe i pozataryfowe. Jest to przedmiotem analizy wyłącznie

międzynarodowych stosunków gospodarczych.

Ponadto w jej zakres wchodzą badania na temat roli państwa w kształtowaniu powiązań

gospodarczych z zagranicą, jak zmieniała się ta rola w przeszłości w jakim kierunki zmiany te będą postępować w przyszłości. Wiążą się z tym rozważania dotyczące rodzajów zagranicznej polityki ekonomicznej, rozpatrywanych z punktu widzenia funkcji narzędzi w tej polityce.

Międzynarodowa polityka ekonomiczna umożliwia osiąganie celów różnych krajów w drodze współpracy gospodarczej, tzn. głównie przez zawieranie międzynarodowych umów gospodarczych i tworzenie wspólnych międzynarodowych instytucji organizacji gospodarczych. Szczególna uwaga jest kierowana na wymianę informacji dotyczących celów, środków i narzędzi zagranicznej polityki ekonomicznej prowadzonej przez poszczególne kraje, na uzgadnianie kierunków tej polityki oraz prowadzenie wspólnej polityki w skali międzynarodowej. Badane są różnice między poszczególnymi formami międzynarodowej polityki ekonomicznej oraz wpływu tych form na korzyści czerpane z współpracy międzynarodowej przez poszczególne kraje i grupy krajów.

3. Przedmiot międzynarodowych stosunków gospodarczych

Przedmiotem międzynarodowych stosunków gospodarczych są problemy wywołane specyfiką interakcji ekonomicznych między suwerennymi państwami. Przedmiot międzynarodowych stosunków gospodarczych charakteryzuje się różnorodnością i wielopoziomowością wątków tematycznych.

Wynika to z bogactwa problemów i zagadnień występujących w praktyce, w której przebiegają związki ekonomiczne między różnymi krajami, regionami i ugrupowaniami w ramach gospodarki światowej.

W ramach przedmiotu „międzynarodowe stosunki gospodarcze” wyróżnia się:

• korzyści z handlu,

• strukturę handlu,

• protekcjonizm,

• bilans płatniczy, czynniki określające kurs walutowy, problemy koordynacji polityki międzynarodowej

• międzynarodowy rynek kapitałowy.

Zjawiska objęte przedmiotem badań międzynarodowych stosunków gospodarczych mogą być

rozpatrywane zarówno z punktu widzenia świata jako całości, jak i z punktu widzenia określonego kraju lub grupy krajów. W pierwszym przypadku mówimy o międzynarodowych stosunkach gospodarczych, a w drugim - o zagranicznych stosunkach gospodarczych określonego kraju.

Zjawiska objęte przedmiotem międzynarodowych stosunków gospodarczych

rozpatrywane z punktu widzenia

świata jako całości kraju lub grupy krajów

międzynarodowe stosunki gospodarcze zagraniczne stosunki gospodarcze

handel międzynarodowy handel zagraniczny

Schemat 2

Różnica między pojęciami międzynarodowych a zagranicznych stosunków gospodarczych

W przypadku międzynarodowych stosunków gospodarczych najbardziej interesujące są przepływy towarów i usług, kapitału, technologii, należności pieniężnych itp. między różnymi krajami lub grupami krajów, natomiast w przypadku handlu międzynarodowego największe znaczenie mają: ogólne rozmiary eksportu i importu wszystkich krajów łącznie oraz także struktura towarowa tego handlu. Można rozpatrywać np. międzynarodowy handel żywnością, surowcami, towarami przemysłowymi itp., a także strukturę kierunkową tego handlu (przepływy towarów i usług między krajami i grupami krajów).

Jeśli mówimy o zagranicznych stosunkach międzynarodowych, to mamy na myśli powiązania

gospodarcze z zagranicą określonego kraju lub ugrupowania np. Unii Europejskiej; zaś

w przypadku handlu zagranicznego mamy na myśli - wielkość i miejsce eksportu i importu

w produkcji i dochodzie narodowym danego kraju, ich rolą w zaopatrzeniu rynku krajowego,

bilansem obrotów zagranicznych danego kraju z resztą krajów itp.

Przedmiotem badań międzynarodowych stosunków gospodarczych mogą być również badania dotyczące problemów globalnych:

• szybki ale nierównomierny w skali gospodarki światowej rozwój demograficzny,

• wyczerpywalność zasobów naturalnych,

• problem wyżywienia w skali globalnej,

• zadłużenie międzynarodowe,

• zanieczyszczenie środowiska naturalnego,

• rewolucja techniczna,

• terroryzm, itd.

Nauka o międzynarodowych stosunkach gospodarczych stara się wyjaśnić genezę i rozwój

procesów globalnych, wskazując na różnorakie czynniki determinujące te zjawiska.

4. Współczesne międzynarodowe stosunki gospodarcze

Współczesne międzynarodowe stosunki gospodarcze to stosunki między krajami o różnych

ustrojach, poziomach rozwoju gospodarczego oraz o różnych perspektywach rozwojowych.

We współczesnej gospodarce światowej wzrasta współzależność gospodarcza między krajami, grupami krajów i kontynentami. Przyrost ludności powoduje, że świat się zagęszcza - dochodzi do wielokierunkowych migracji. Jednocześnie szybki postęp techniczny i technologiczny zmniejsza koszty i czas przewozu dóbr i ludzi. Następuje szybsza i łatwiejsza komunikacja oraz przekaz informacji i decyzji. Obserwując te procesy mamy wrażenie, że świat się kurczy. Pojawiają się również nowe realne trudności i zagrożenia. Należą do nich głównie szybko postępująca urbanizacja, wzrost gęstości zaludnienia, wyczerpywanie się zasobów naturalnych, zanieczyszczenie środowiska itp.

We współczesnym świecie do głównych zjawisk oddziaływujących na międzynarodowe stosunki gospodarcze należą:

• procesy globalizacji - wpływają na poszerzenie płaszczyzny powiązań podmiotów

gospodarczych do wymiarów ogólnoświatowych oraz na zmiany regulacji powiązań

międzynarodowych dokonywanych przez państwa narodowe, organizacje międzynarodowe,

a także przez korporacje ponadnarodowe,

• zjawiska integracyjne - wpływają na regulacje powiązań międzynarodowych, są ściśle

związane z liberalizacją tych powiązań,

• zmiany w międzynarodowym podziale pracy - gospodarka światowa zmierza w stronę

przeobrażeń polegających na wielkiej industrializacji tzw. Trzeciego Świata (najpierw Chin

i Indii); kraje wysoko rozwinięte wkraczają w erę postindustrialną.

Międzynarodowa regionalna integracja gospodarcza - zarys problematyki

Pojęcie międzynarodowej integracji gospodarczej

• proces gospodarczego scalania, zarówno w skali regionalnej, lokalnej i jak i

międzynarodowej,

• to wytworzenie się w oparciu o wykształconą jednolitą strukturę ekonomiczną

nowego organizmu gospodarczego obejmującego grupę krajów,

• wynika z międzynarodowego podziału pracy, dotyczy mobilności towarów (usług)

oraz czynników produkcji.

Efekt synergii 2+2 = 5

Warunki sprzyjające procesom integracji

• Komplementarność (współpraca międzygałęziowa) lub konkurencyjność

(współpraca wewnątrzgałęziowa) struktur gospodarczych

• Zbliżony poziom rozwoju gospodarczego i przemysłowego poszczególnych

krajów

• Położenie geograficzne (bliskość)

• Niezbędne warunki techniczne (istnienie odpowiedniej infrastruktury oraz

właściwej sieci powiązań komunikacyjnych).

• Odpowiednia prointegracyjna polityka ekonomiczna Państwa.

Ponadto integracji sprzyjają:

• zbliżona kultura, język, religia, ustrój polityczny, wspólna historia.

Etapy integracji gospodarczej:

1. Wzajemne znoszenie ceł = strefa wolnego handlu

2. Wspólna zewnętrzna taryfa celna + wzajemne znoszenie ceł = unia celna

3. Swobodny przepływ czynników produkcji + wspólna zewnętrzna taryfa celna + wzajemne znoszenie ceł = wspólny rynek

4. Wspólna polityka gospodarcza i monetarna + swobodny przepływ czynników produkcji + wspólna zewnętrzna taryfa celna + wzajemne znoszenie ceł = unia gospodarcza i monetarna

KRÓTKOOKRESOWE EFEKTY EKONOMICZNE INTEGRACJI GOSPODARCZEJ

Efekt kreacji handlu

- Występuje wyłącznie w wymianie wzajemnej miedzy krajami członkowskimi strefy

- Pozostałe efekty dotyczą kontaktu krajów członkowskich z krajami

nieczłonkowskimi

- EKH pojawia się gdy partnerzy osiągają wzajemne wymierne korzyści

których podział niekoniecznie jest równy

EKH polega na powstaniu nowego strumienia obrotów międzynarodowych pod wpływem ich całkowitej liberalizacji, dzięki:

- Różnicom w kosztach produkcji

- Nowym impulsom wymiany miedzy krajami członkowskimi dzięki eliminacji

barier handlowych

- Jednoczesnym kształtowaniu barier w obrotach z krajami nieczłonkowskimi

Korzyści owe powstają przy wstępowaniu następujących przesłanek:

• Zróżnicowanie partnerów pod względem funkcji produkcji wymienianych dóbr

(na skutek różnego wyposażenia w czynniki wytwórcze oraz innym ich wykorzystywaniem w procesach produkcyjnych)

• W efekcie prowadzi to do silniejszego rozwoju między i wewnątrzgałęziowego handlu zagranicznego

• Zróżnicowanie partnerów pod względem możliwości osiągania korzyści skali w sferze produkcji i zbytu

• możliwości lepszego zaspokojenia szybko się różnicujących preferencji konsumentów i inwestorów

Efekt przesunięcia handlu

Polega na zastąpieniu dostaw z krajów nieczłonkowskich (często bardziej efektywnych i dostarczających towary wyższej jakości, przy tym tańszych) dostawami od chronionych (czasem mniej efektywnych) krajów partnerskich, których konkurencyjność cenowa wzrosła na skutek zniesienia wewnątrzstrefowych barier handlowych.

Skutki EPH

• Pogorszenie efektywności alokacyjnej w całej gospodarce światowej poprzez zmiany struktury geograficznej produkcji i handlu

• Ograniczenia możliwości eksportowych przez kraje o wysokiej efektywności (kraje trzecie), związanych z przewagą komparatywną

• Wzrostu kosztów importu ponoszonych przez konsumentów, którzy za importowane dobra muszą płacić więcej niż wynoszą ceny światowe.

Efekt netto integracji gospodarczej

Porównanie EKH z wielkością EPH daje efekt netto integracji regionalnej:

- Wlk EKH przewyższa wlk EPH utworzenie SWH/UC wywiera pozytywny wpływ na alokacje zasobów.

- Wlk EPH przewyższa EKH - straty z obniżenia obrotów między krajami strefy a krajami nieczłonkowskimi są większe niż korzyści ze wzrostu obrotów w ramach strefy, efekt negatywny alokacji zasobów.

WYBRANE UGRPOWANIA INTEGRACYJNE NA ŚWIECIE

ASEAN NAFTA MERCOSUR

ASEAN Association of South East Asian Nations

Stowarzyszenie Krajów Azji Południowo - Wschodniej

Data powstania: 1967 r. Bangkok

Państwa założycielskie:

Filipiny

Indonezja

Malezja

Singapur

Tajlandia

Pozostali członkowie:

Brunei (od 8 stycznia 1984)

Wietnam (od 28 lipca 1995)

Laos i Birma (od 23 lipca 1997)

Kambodża (od 30 kwietnia 1999)

ASEAN + 3: CHRL, Japonia, Korea PD

CELE ASEAN

• przyspieszenie wzrostu gospodarczego, postępu społecznego i kulturalnego w regionie (ASEAN Vision 2020)

• promowanie regionalnego pokoju i stabilności, zgodnie z Kartą Narodów Zjednoczonych

• zacieśnienie współpracy w dziedzinie gospodarczej ,społecznej, kulturalnej, technicznej, naukowej i administracyjnej

• poprawa efektywności rolnictwa i i przemysłu

• rozwój wzajemnego handlu oraz wspólne działania w obszarze transportu i łączności

• współpraca z innymi blokami ekonomicznymi na świecie

ZASADY ASEAN

• Zawarte w traktacie o Przyjaźni i Współpracy w regionie Azji Południowo -Wschodniej (TAC) z roku z roku 1976

• wzajemny szacunek dla niezależności, suwerenności, równości, integralności terytorialnej i tożsamości narodowej wszystkich narodów

• prawo każdego państwa do niezależności wolnej od zewnętrznej ingerencji, przewrotu lub przymusu

• nieingerencja w sprawy wewnętrzne poszczególnych krajów

• rozwiązywanie sporów na drodze pokojowej

• rezygnacja ze stosowaniem groźby i siły w rozwiązywaniu sporów

• skuteczna współpraca między sobą

Podstawy traktatowe i instytucjonalne ASEAN

Deklaracja ASEAN (8.08.1967)

Karta ASEAN (15.12.2008)

Organy ASEAN

STRUKTURA ASEAN

• Szczyty ASEAN

• Rada Koordynacyjna ASEAN

• Rady Wspólnoty ASEAN:

• Rada Wspólnoty ASEAN ds. bezpieczeństwa politycznego

• Rada Wspólnoty Gospodarczej ASEAN

• Rada Wspólnoty ASEAN ds. społeczno - kulturalnych

• Sektorowe organy ministerialne ASEAN

• Komitet Stałych Przedstawicieli ASEAN

• Sekretariaty krajowe ASEAN

• Komitety zagraniczne ASEAN

FILARY ASEAN

• ASEAN Political -Security Community (APSC)

• ASEAN Socio- Cultural Community (ASCC)

• ASEAN Economic Community (AEC)

Wspólnota Gospodarcza ASEAN (AEC)

• Celem jest utworzenie jednolitego obszaru gospodarczego do 2015 r

• Obejmuje swobodny przepływ towarów i usług, inwestycji, czynników produkcji (pracy i kapitału)

• Szczegółowe działania w tym zakresie obejmują m.in.

• Wzajemne uznawanie kwalifikacji zawodowych

• Harmonizację polityki makroekonomicznej i finansowej

• Rozwój systemu transportu i komunikacji (w tym rozwój elektronicznych transakcji poprzez ASEAN)

• Integrację przemysłu ( promowanie regionalnego zaopatrzenia)

• Zwiększanie udziału sektora prywatnego w budowie AEC

AFTA - Strefa Wolnego Handlu ASEAN,1992

Podstawą jest system preferencji taryfowych (CEPT), zakładający

redukcję stawek celnych do poziomu 0 -5% oraz eliminację ograniczeń ilościowych i innych narzędzi para i pozataryfowych

Obejmuje:

• Inclusion List (IL) -lista towarów poddanych natychmiastowej likwidacji taryf celnych (ponad 82%)

• Temporary Exclusion List (TEL) -- lista towarów czasowo wyłączonych z liberalizacji (około 15%)

• Sensitive List (SL) -- lista towarów wrażliwych (nieprzetworzone płody rolne), dla których okres liberalizacji został dodatkowo wydłużony (około 1 %)

• General Exception List (GEL) -- lista towarów trwale wyłączonych z liberalizacji tj. SWH, ze względu na ochronę bezpieczeństwa narodowego, moralności publicznej, ludzi, zwierząt lub roślin oraz zdrowia jak i wartości historycznych i kulturowych (około 2%)

NAFTA North American Free Trade Agreement Północnoamerykańskie Porozumienie o Wolnym Handlu

Data powstania: styczeń 1994 r.

Kraje członkowskie: USA Kanada Meksyk

PODSTAWOWE INFORMACJE

• NAFTA nie tworzy ponadpaństwowych ciał rządowych, a jej prawo nie jest nadrzędne w stosunku do narodowego .

• Jedynym organem wspólnym jest Sekretariat NAFTA, odpowiedzialny za rozstrzyganie sporów handlowych

• Podstawą prawną NAFTA, są trzy umowy bilateralne zawarte pomiędzy krajami członkowskimi pomiędzy krajami członkowskimi

• Kraje należące do NAFTA zniosły stawki celne w handlu wzajemnym, zachowując jednak autonomiczne stawki celne w handlu z krajami trzecimi.

• Pierwowzorem NAFTA była CFTA (U.S. CFTA (U.S. Canada Free Trade Agreement)

CELE NAFTA

• wyeliminowanie barier w handlu i ułatwienia w zakresie transgranicznego przepływu towarów i przepływu towarów i usług (zakończone w 2008), zwłaszcza w zakresie produktów rolnych,

• wspieranie warunków uczciwej konkurencji

• zwiększenie możliwości inwestycyjnych na terytoriach Stron

• zapewnienia odpowiedniej i skutecznej ochrony oraz egzekwowania praw własności intelektualnej na terytorium każdej Strony

• wspólna administracja w zakresie rozstrzygania sporów handlowych

MERCOSUR Mercado Comun del Cono Sur - Wspólny Rynek Południa

Data powstania: 1991 r. traktat z Asuncion

Kraje członkowskie: :

Argentyna

Brazylia

Paragwaj

Urugwaj

Wenezuela (od 2006)

Kraje stowarzyszone: Chile, Boliwia, Peru, Kolumbia, Ekwador

2004 r. - Mercosur + PAKT ANDYJSKI = POŁUDNIOWOAMERYKAŃSKA WSPÓLNOTA NARODÓW

CELE MERCOSUR

• Wolny przepływ towarów i usług oraz czynników produkcji

• Ustanowienie wspólnej zewnętrznej taryfy celnej (CET) i prowadzenie wspólnej polityki handlowej

• Koordynacja polityki makroekonomicznej i polityk sektorowych

• Ustanowienie wspólnego rynku

• Integracja Mercosur została oparta na modelu UE

---