R. WELLEK

POJĘCIE FORMY I STRUKTURY W KRYTYCE XX WIEKU

• Roman Ingarden napisał rozprawę, w której odosobnił 9 różnych znaczeń przeciwstawienia treści i formy

Herold Osborne:

• forma utworu poetyckiego, struktura prozodyczna, wzajemne oddziaływanie rytmiczne, specyficzne cechy języka są niczym w oddzieleniu od zawartości znaczeniowej, język jest szumem, jeśli nie wyraża znaczenia.

• Treść bez formy stanowi nierealną abstrakcję, pozbawioną konkretnego istnienia, gdyż wypowiedziana w innym języku wyraża coś innego. Aby odebrać utwór poetycki, trzeba go odebrać jako całość. Nie może być sprzeczności między formą a treścią. Żadna z nich nie istnieje bez drugiej”

• Nierozdzielność i wzajemne powiązanie formy i treści zostało potwierdzone przez niemiecką krytykę romantyczną i przez Coleridge'a, francuskich formalistów przeniknęło do krytyki dwudziestowiecznej

Renesansowe i neoklasyczne- retoryczne rozumienie, które odnosi:
a) formę składniki kompozycji słownej- rytmu, metrum, struktury stylu, obrazowania
b) treść komunikat i elementy ideowe

• zostało porzucone, bo uznaliśmy, że forma obejmuje i przenika komunikat w sposób, który tworzy głębsze i istotniejsze znaczenie niż jakikolwiek abstrakcyjny komunikat

• Wzajemne powiązanie formy i treści wydaje się mocno ugruntowane w nowoczesnej krytyce

„Estetyka” Crocego 1902

• jedność dzieła sztuki, tożsamość formy i treści jest potwierdzona z wielkim naciskiem

• Croce odrzuca myśl, że istnieje się wyabstrahować treść

• fakt estetyczny jest formą i tylko formą

• forma jest intuicją- ekspresją, co stanowi dla niego jedno z określeń dzieła sztuki

• dzieło sztuki jest zjawiskiem czysto wewnętrznym

• to, co się uzewnętrzniło nie jest już dziełem sztuki

• treść jest ujęta w formę a forma jest wypełniona treścią

• zawsze stara się określić rządzące uczucia, naczelne skłonności autora

• odróżnia osobowość empiryczną od poetyckiej i bada tylko poetycką

• forma= substancja

Valery

• uznaje współdziałanie dźwięku i znaczenia w poezji, którą uważa za rodzaj kompromisu między tymi elementami

• wartość utworu poetyckiego tkwi w nierozerwalnym związku dźwięku i znaczenia

• nie istnieje nic poza formą :]

• treść nie jest niczym więcej jak nieczystą formą- to znaczy zmąconą formą

• chwali W. Hugo, bo u niego forma panuje nad wszystkim, myśl staje się środkiem wyrazu

• sławi wartość konwencji i form konwencjonalnych- sonet, ponieważ jego celem jest idealne dzieło sztuki, jednolite, niezależne, bezczasowe

• proponuje surowy ideał czystej poezji

T.S. Eliot

• rzadko używa terminu forma

• interesuje go proces twórczy, przeżycia i uczucia, problem „wiary”, tradycja albo różnica między językiem poezji a językiem dramatu

• forma i treść są tą samą rzeczą i są to też różne rzeczy

• interesuje go model obrazowania

• prawie wcale nie korzysta z terminu ani pojęcia „formy”

A. Richards

• rzadko zajmuje się formą

• bliska współpraca formy ze znaczeniem stanowi główną tajemnicę stylu w poezji

• nie istnieją żadne wartości dźwiękowe niezależne od znaczenia

• forma jest mu całkowicie zbędna i zanika w odruchach i nastrojach

F.R. Leavis

• obojętny stosunek do formy

• technikę można badać i osądzać wyłącznie w kategoriach wrażliwości, której jest wyrazem, bo w innym wypadku stanowi bezużyteczną abstrakcję

• zastanawia się nad uczuciem czy wzorem etycznym przekazywanym przez autora

Herbert Read

• krytyk brytyjski poważnie zajmujący się „formą”

• staje w obronie formy organicznej i poza muzyką słów, obrazem i metaforą, strukturą i zamysłem widzi strukturę, która stanowi wcielenie słów w model lub w formę

„Nowa Krytyka”

• w Ameryce

• Burke, Blackumr, Ransom, Winters, Tate, Brooks, Wimsatt

K. Burke - „Nowa Krytyka”

• łączy metodę marksistowską, psychoanalityczną i antropologiczną z semantyką, poszukując systemu ludzkiego zachowania i motywacji, dla którego literatura byłaby tylko punktem wyjścia lub ilustracją

• dzieło posiada formę o tyle, o ile jedna jego część prowadzi czytelnika do przewidywania następnej, a słuszność przewidywania stanowi nagrodę

• ciężar przeniesiony na uczuciowe reakcje czytelnika

• poezja jest w praktyce aktem samooczyszczania poety

Blackmur - „Nowa Krytyka”

• ostatecznym celem formy jest wywołanie stanu wczucia się w sens życia

Ransom - „Nowa Krytyka”

• uważany za twórcę Nowej Krytyki

• odróżnia „teksturę” od „struktury” poezji

• „tekstura” to pozornie luźne szczegóły, to konkretne jednostkowe życie utworu, który poprzez własną logiczną luźność odtwarza jakościowe bogactwo świata

• „struktura” jest niezbędnym sądem logicznym, który poezja musi wydać na temat rzeczywistości

Y. Winters - „Nowa Krytyka”

• poezja formułuje racjonalnie uzasadnione sądy na temat określonego przeżycia człowieka

• forma ma charakter moralny: jest narzuceniem materii porządku

• stanowi ona decydującą część treści moralnej, która dopuszcza jakby do ostatecznego pogodzenia uczucia z techniką

C. Brooks - „Nowa Krytyka”

• formalista wśród krytyków

• odrzucił dychotomie

• przyjął organiczny punkt widzenia

• analizuje utwór poetycki jako strukturę napięć, paradoksów i ironii

• ironia= ogólna nazwa pewnego ograniczenia, które kontekst narzuca niektórym elementom

• potępia sprowadzanie utworu poetyckiego do jego zawartości prozaicznej

• obstaje przy jedności dzieła - to struktura autentycznie językowa i formalna

Coleridge

• forma organiczna, jedność w różnorodności, pogodzenie przeciwieństw

W XIX wieku formalizm Herbarta pojmujący formę jako zmysłową powierzchnię czy układ dźwiękowy, stanowił doniosły prąd w estetyce, zwłaszcza w sztukach plastycznych i muzyce, ale nieznacznie oddziałał na krytykę literacką

Oskar Walzel

• omawia teorię ewolucji stylów

• forma zmienia się w jakąś postawę wobec świata, w ludzką samowiedzę i auto-interpretację albo pozostaje wolą formy czy myślą formy

Termin „forma organiczna” został restytuowany w Niemczech przez Gunthera Mullera i Horsta Oppela

Rosjanie (formaliści rosyjscy)

• na formę składało się niemal wszystko, co składa się na dzieło sztuki

• dowodzili nierozdzielności formy i treści

• treść zakłada formę wydarzenia opowiedziane w powieści należą do treści, ale sposób, w jaki są ułożone w akcję, jest częścią formy

• forma jest tym, co czyni z wypowiedzi językowej dzieło sztuki

• forma to suma stosunków między jej składnikami

Praskie Koło Lingwistyczne

• struktura- niepodzielność dzieła sztuki

R. Ingarden

• dzieło sztuki jest całością złożoną z warstw heterogenicznych

---