Rozdział III

ZADANIA ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ

l. Zadania administracji publicznej w państwie stanowym i w państwie policyjnym

Ład, stabilizacja, bezpieczeństwo i porządek to podstawowe zadania ad­ministracji publicznej w państwach przedkonstytucyjnych, to znaczy w pań­stwie stanowym i w państwie policyjnym.

Przedmiotowy zakres zadań administracji publicznej w państwach przed­konstytucyjnych był bardzo zróżnicowany i kształtował się pod wpływem wielu czynników politycznych, gospodarczych i społecznych, właściwych danej epoce historycznej. Podstawowa funkcja zadań administracyjnych po­zostawała jednak niezmienna - uchronić państwo od chaosu, zapewnić bieżący zarząd sprawami publicznymi.

Pod wieloma względami, zadania te podobne były do późniejszych zadań administracji publicznej, realizowanych w konstytucyjnym państwie prawa. Troska o bezpieczeństwo, ład społeczny i gospodarczy, obrona przed wrogiem to wszakże takie zadania administracji publicznej, które mają charakter uni­wersalny, niezależny od typu państwa i okresu historycznego.

Istnieje jednak zasadnicza różnica pomiędzy charakterem zadań admi­nistracji w państwach przedkonstytucyjnych i zadaniami administracji realizo­wanymi w państwie prawa. W państwie prawa zadania administracji publicznej mają charakter obowiązków prawnych. W państwach przedkonstytucyjnych zadania administracji publicznej pojmowano jako uprawnienia (prerogatywy) władz administracyjnych.

O ile zadania władz administracyjnych w państwach przedkonstytucyj­nych określone były przez prawo, to trzeba pamiętać, że nie zawsze było to

132

prawo pochodzenia parlamentarnego, że nie obowiązywało dwustronnie (władzy administracyjnej i jednostki), że prawo to mogło być zmieniane przez panującego, który zarazem kierował jego stosowaniem¹, wreszcie - stosowanie tego prawa nie było kontrolowane przez sądy.

O zadaniach decydowały organy władzy wykonawczej, ujmując je w normach prawa przez siebie stanowionych. Organy władzy wykonawczej rozszerzały, ograniczały, uchylały i przekształcały zadania publiczne, stosow­nie do warunków społecznych, politycznych i ekonomicznych. Przykładowo, w monarchii absolutnej władca sprawujący władzę wykonawczą mógł od każdej normy prawnej uchylić się, zrobić od niej wyjątek, każdą sprawę rozstrzygnąć wbrew obowiązującemu prawu, naruszyć wszystkie zasady i pro­cedury, każdą normę prawa mógł zmienić lub znieść, nie zmieniając zaś wcale prawa, mógł je przełamywać kapryśnymi, jednorazowymi aktami despotycz­nej woli².

Na przełomie XVII i XVIII w. ukazują się prace pisarzy francuskich,

niemieckich, także polskich, zawierające dość szczegółowe opisy zadań admi­nistracji publicznej (rządowej i samorządowej). Niektóre z tych zadań mają charakter niezbywalny. Przyjmowano, że władza wykonawcza nie powinna się uchylać od ich wykonywania.

Francuski publicysta Delamarre w swym dziele Traite de la police (1719-1722) pisał, że administracja powinna nadzorować sprawy bezpieczeństwa i spokoju publicznego, handlu, manufaktur, opieki nad ubogimi i chorymi, także inwalidami, tworzyć domy opieki społecznej, likwidować żebractwo. Do zadań administracji należy także nadzór nad żywnością, rozbudowa i architek­tura miast, nadzór nad obyczajami, nadzór nad widowiskami, loterią, walka z prostytucją, opieka zdrowotna³.

Niemiecki filozof Christian Wolf w swym dziele Jus naturae et gentium methodo scientificapertactatum (1746) pisał, że zadaniem rządu jest zapewnić podwładnym bezpieczeństwo i pomyślność. Do zadań administracji należy w szczególności troska o zachowanie zdrowia publicznego, starania o drogi komunikacyjne, podejmowanie środków zabezpieczających los ubogich, pro­wadzenie przytułków, ochronek, szkół dla ubogich. Państwo powinno wspie­rać sztukę, rzemiosło, zakładać i utrzymywać zawodowe szkoły techniczne, ubogich kształcić bezpłatnie. Państwo powinno także dbać o upowszechnianie cnót obywatelskich, przeciwdziałać zgorszeniu publicznemu.

Niemiecki policysta Johann H. G. von Justi w swej pracy Staatswirtschaft (1755) pisał, że administracja państwa powinna dbać o spokój i bezpieczeń-

¹ F. Longchamps, s. 288.

² J. Baszkiewicz, s. 189

³ Traite de la police ou l'on trouyera Uhistoire de son etablissement lesfunctions et les prerogatives de ses magistrates, Paris 1719-1722.

133

---