Temat: Postępowanie wobec dziecka dyslektycznego i terapia zaburzeń emocjonalnych powstałych na tle trudności szkolnych.
„Nie musisz odnosić sukcesów ciągle, lecz tylko wystarczająco często. A silna wiara to podstawa wszelkich osiągnięć. Im młodsze dziecko tym większa jest zależność od zasilania energią i optymizmem rodziców”. 1
Podstawową przyczyną zaburzeń emocjonalnych dziecka jest brak poczucia bezpieczeństwa i własnej wartości dziecka. Ważne jest, aby pomóc dyslektykowi znaleźć się w trudnej dla niego roli ucznia. Aby nie dopuścić do narastania niepowodzeń, powstawania wadliwych nawyków, zmian osobowościowych, pracę reedukacyjną należy podjąć możliwie szybko. Każda trudność nie zauważona w porę oraz brak określenia właściwymi metodami diagnostycznymi jej przyczyn prowadzi do pogłębienia nieprawidłowości. Ważne są reakcje rodziców i nauczycieli na pierwsze niepowodzenia szkolne, które w znacznym stopniu decydują o emocjonalnym rozwoju dziecka. Ustalenie przyczyn trudności szkolnych poprzez badanie psychologiczne i pedagogiczne pozwoli na ustalenie programu postępowania reedukacyjnego.
Praca reedukacyjna powinna obejmować trzy rodzaje działania terapeutycznego:
- usprawnianie zaburzonych procesów psychomotorycznych odgrywających istotną rolę w opanowywaniu umiejętności czytania i pisania,
- ćwiczenia sprawności czytania i pisania,
- oddziaływanie psychoterapeutyczne, ogólnie uspokajające, a równocześnie aktywizujące dziecko do nauki. 2
Ze względu na rodzaj stosowanych działań wyodrębnia się w reedukacji dwa okresy: wstępny i właściwy. W okresie wstępnym dominuje działalność psychoterapeutyczna. Zajęcia reedukacyjne są kompilacją terapii zachowawczej i zajęciowej z zaangażowaniem w różnym zakresie funkcji percepcyjno-motorycznych oraz wyłączenie czytania i pisania. Reedukator stara się przywrócić dziecku wiarę w swoje możliwości, ośmielić je, nawiązać kontakt i poznać poprzez obserwację jego zachowanie. Działanie psychoterapeutyczne powinno być nastawione na eliminowanie i zapobieganie sytuacjom stresującym, stworzenie klimatu życzliwości i zaufania, w którym dziecko czułoby się dobrze, wyzwolenie aktywności i potrzeby współdziałania w usuwaniu własnych kłopotów. Dziecko musi mieć przekonanie, że terapeuta pomoże mu w jego problemach. Bardzo ważne jest zaspokojenie potrzeby sukcesu poprzez stwarzanie sytuacji dających okazję do zadowolenia, doświadczenia radości z osiągnięć. Realizuje się to poprzez stawianie zadań, których wykonanie leży w możliwościach dziecka (lub nieco powyżej) i poprzez wykorzystanie jego zainteresowań. Dziecko zyskuje poczucie własnej wartości, co mobilizuje je do dalszych działań, sprzyja kształtowaniu potrzeb poznawczych i motywacji do nauki. Ważne jest, aby stworzyć warunki, w których byłoby możliwie mało okazji wywołujących wzrost napięcia, a przeciwnie, w których dzieci miałyby szansę poczuć, że są bezpieczne i wartościowe.
Prawidłowy przebieg i wyniki reedukacji dziecka uzależnione są także od postawy rodziców i nauczycieli. 3
W kontaktach z rodzicami terapeuta powinien:
- wyjaśnić przyczyny trudności w czytaniu i pisaniu dziecka, podkreślić znaczenie zaburzonych i opóźnionych funkcji wzrokowych, słuchowych, kinestetyczno-ruchowych, a nie złej woli dziecka,
- wpłynąć na prawidłową postawę rodziców, na konieczność akceptacji dziecka z jego psychicznymi anomaliami, w metodach wychowawczych wykluczyć kary za brak dobrych wyników w nauce,
- ukazać dodatnie znaczenie rozwijania zainteresowań dziecka. Pomóc w doborze książek i gier dla dziecka,
- angażować rodziców do czynnego udziału w reedukacji, pokazywać odpowiedni, pełen cierpliwości i serdeczności stosunek do dziecka,
- uczyć nowych form pracy z dzieckiem,
- udzielać wskazówek dotyczących pomocy w odrabianiu prac domowych.
W pracy z dzieckiem dyslektycznym w klasie konieczne jest uwzględnienie:
- mniejszych możliwości w zakresie czytania i pisania niż możliwości przeciętnie zdolnego ucznia,
- tego, że pomimo wymienionych trudności dziecko osiąga normę intelektualną.
Nauczyciel nie powinien dopuścić, aby słabe postępy w czytaniu i pisaniu zniechęciły dziecko do nauki. Aby to osiągnąć musi ograniczyć wymagania w tym zakresie i równocześnie zachęcać do osiągania jak najlepszych wyników w zakresie innych umiejętności. Wskazane jest, aby:
- nie zmuszać takiego dziecka do głośnego czytania wobec całej klasy,
- zachęcać do pisania ołówkiem w większej niż normalna liniaturze,
- indywidualnie traktować dziecko o obniżonej sprawności motorycznej (nie oceniać za brzydkie pismo),
- posadzić dziecko blisko siebie, aby pomóc mu w razie trudności,
- dyktanda w klasach niższych zastąpić pisaniem z pamięci,
- w klasie podczas czytania i przepisywania zadawać odpowiednio krótki fragment. 4
Wśród wskazań należy zaznaczyć, że dzieci dyslektyczne nie powinny być „wyrywane” do natychmiastowej odpowiedzi, ponieważ mają trudności z szybkim przypomnieniem danych, nazw, odpowiednich słów, dat. Dzieci dyslektyczne wykazują oznaki zmęczenia po 10 minutach intensywnej koncentracji uwagi-muszą odpocząć lub zmienić rodzaj aktywności. Dyslektyk ma osłabioną funkcję pamięci, wymaga dłuższego czasu, więcej powtórzeń materiału. Ponadto nauczyciel nie powinien opierać nauczania na emocjach negatywnych: strachu, niepewności, poczuciu wstydu, winy lecz na uczuciach pozytywnych: zainteresowaniu, przeżyciu sukcesu. Unikać stwierdzeń silnie negatywnych np. źle, to nie na temat. Nauczyciel powinien dać szansę poprawy popełnionych błędów.
1 A.Rentflejsz , Kuczyk , Jak pomóc dzieciom dyslektycznym, W-wa Wyd. Juka 1999
2 T.Gąsowska, Z. Pietrzak , Stępowska , Praca wyrównawcza z dziećmi mającymi trudności w czytaniu i pisaniu, W-wa WSiP 1994
3 M.Szurmiak , Podstawy reedukacji uczniów z trudnościami w czytaniu i pisaniu, W-wa WSiP 1987
4 za Barbara Zakrzewska , Trudności w czytaniu i pisaniu, W-wa WSiP 1996
1