1. Metoda przekładu inersemiotycznego (Dyduchowa);

2. Metoda analizy pozawerbalnej  (A. Baluch): przez kształt i barwę, przez ruch, przez dźwięki asemnatyczne, przez dźwięki smenatyczne;

3. Metoda analizy przestrzennej (A. Baluch)

4. Metoda czynnościowa (W. Żuchowska)

5. Metoda układu przestrzenno-ruchowego (Katarzyna Krasoń) Jest to jedna z odmian przekładu intersemiotycznego. Jak pisze Katarzyna Krasoń, autorka tej koncepcji, polega ona na wyrażaniu ruchem treści emocjonalnych wywołanych lekturą wierszy. Dzieci jako interpretatorzy nie posługują się słowem, ale językiem własnego ciała i wypowiedzią plastyczną. Zajęcia taką metodą mogą odbywać się wtedy, gdy uczniowie poznają już inne formy przekładu intersemiotycznego oraz opanują język ciała. Katarzyna Krasoń proponuje następujące etapy pracy z tekstem:

- zorganizowanie sytuacji przdrecepcyjnej; pozwoli to na stworzenie nastroju sprzyjającego recepcji utworu literackiego, nastawienie emocjonalne, przygotuje słuchaczy na selektywny odbiór tekstu, wyciszy organizm i skieruje uwagę na tekst;

- prezentacja materiału literackiego (recytacja nauczyciela);

- słuchanie muzyki; pogłębia i precyzuje dziecięce wizje, dodaje zabarwienia emocjonalnego obrazom wyobrażonym przez uczestników;

- translacja słowa na jednostkowe gesty (twórcza ekspresja ruchowa przy muzyce, oddająca kształt świata wyobrażonego przez odbiorcę na podstawie wiersza);

- werbalizacja, słowne określenie pokazywanych wcześniej indywidualnych wizji ruchowych;

- tworzenie układu przestrzenno-ruchowego.

W tworzeniu biorą udział wszystkie dzieci i każde dziecko ma prawo do własnej interpretacji. Nad całością czuwa nauczyciel. Jak wspomniałam, małe dzieci łatwiej przekazują swoje przeżycia w działaniu, gdyż nie potrafią ich jeszcze wyrazić werbalnie. W metodzie tej dzieci bawią się ukrytymi w utworze znaczeniami, przetwarzają je na własne znaki - ruch i obraz. Wszystko to może odbywać się na tle muzyki. Wszystkie przedstawione tu metody - atrakcyjne, niekonwencjonale przybliżają uczniom sens i swoistość utworu poetyckiego.

6. Metoda słów-kluczy - Metoda słów kluczy polega na rozbudzeniu zainteresowania uczniów przed lekturą tekstu tak, by proces czytania był aktywną formą sprawdzania ich hipotez i wiedzy. Także rodzice mogą w ten sposób wciągać dzieci w czytanie np. książek. Ta mocna metoda może przełamać niechęć klasy czy pojedynczego dziecka do czytania. Jest też  skuteczna w pracy z małymi dziećmi. 

1. Wybierz z tekstu 20 30 słów, które są kluczowe.

2. Przeczytaj powoli te słowa uczniom i poproś, aby wyobrazili sobie, o czym jest tekst. Poproś uczniów, aby (w zależności od typu tekstu, wieku itp.):

• narysowali obrazek, symbol,

• stworzyli listę pytań do tekstu (Czego chcę się dowiedzieć?)

• stworzyli listę pytań do tekstu (Czego chcę się dowiedzieć?)

3. Chętni mogą przedstawić swoje pomysły

4. Poleć uczniom przeczytanie tekstu i porównane ich wstępnego wyobrażenia z tym, co znaleźli w tekście.

5. Zachęć uczniów do przedstawienia tego co przeczytali w postaci wybranej techniki (wizualizacja, odpowiedzi na pytania, przedstawienie wrażeń)

7. Hipoteza interpretacyjna

8. Elementy dramy: rzeźba, stopklatka, antycypacja/retrospekcja, telefon zaufania, w płaszczu eksperta, itp.

9. Ćwiczenia słownikowo-frazeologiczne (w poszerzaniu słownika, w wykształcaniu techniki i stylu pisania).

10. Ćwiczenia gramatyczno - stylistyczne (składniowe, dot. części mowy i fleksji, słowotwórcze, przeciwdziałające sztywności języka).

AD. 1. METODA PRZEKŁADU INTERSEMIOTYCZNEGO (DYDUCHOWA) -Metoda ta polega na interpretacji poezji najczęściej rysunkiem, ruchem, dramą lub logorytmem. Nie należy poprzedzać działań dziecka analizą i omówieniem tekstu.

W spotkaniach najmłodszych odbiorców z poezją należy uwzględnić kilka wskazówek:

• dostosować formy pracy z tekstem do poziomu recepcji małego dziecka

• każde spotkanie z poezją winna rozpocząć sytuacja przedrecepcyjna, która wycisza organizm, skupia uwagę nim jeszcze zostanie wygłoszony wiersz

• organizować atrakcyjne, angażujące wiele zmysłów spotkania dziecka z poezją, by umożliwić mu przekład intersemiotyczny na najbardziej ulubione formy ekspresji

• spotkanie musi nieść ze sobą pozytywne emocje, umożliwiające dziecku uwolnienie się od napięć

• nie należy poprzedzać działań dziecka analizą i omówieniem tekstu. Opracowanie bowiem utworu literackiego przebiega tu według modelu:

wiersz emocja ekspresja wytwór lub konstrukt

(ruchowy, plastyczny, dramowany, logorytmiczny)

AD. 2. Metoda analizy pozawerbalnej (A. Baluch)- przez kształt, barwę, ruch, dźwięki. Wypowiedź dziecka w oparciu o zabawę, poza słowne sposoby konkretyzacji utworu, wykorzystuje wyobraźnie dziecka, kształci postawę gotowości do sztuki, kształci intelekt w sposób zabawowy;

Anna Kamieńska: „Urodziny”

Urodziło się dziecko rumiane.

Powiedziała woda - misce,

Miska - ławie,

Ława - trawie,

Trawa - łące,

Łąka - słońcu,

Słońce Zajaśniało.

Pytanie: Co przypominają ci te dwa barwne krążki? (dziecko patrzy na narysowane dwa kółeczka) Uzasadnij posługując się treścią wiersza.

Polecenie: Dokończ rysunek, zgodnie z treścią utworu.

Efekt, czyli przewidywane rozwiązanie zagadki językowej w rysunku: słońce i noworodek lub tylko pucołowata twarzyczka dziecka; kolor użyty do wypełnienia rysunku - czerwień). Twarz słońca i twarz dziecka są często rozpromienione uśmiechem.

O O

Anna Kamieńska: „Śpiewanie”

Róża nie zakwitnie, jak się nie podlewa.

Dziecko nie urośnie, jak się mu nie śpiewa.

Polecenie: Dobierz odpowiednią melodię do treści wiersza

Komentarz: Dobór odpowiedniej melodii do dwuwiersza łączy się ściśle z jego ideą i sytuuje czytelnika w pozycji współtwórcy, jako muzycznego aranżera.

Anna Kamieńska: „Śniadanie”

Wojtek zjadł dzisiaj małe śniadanie:

Dziesięć bułeczek,

Dziesięć kromeczek,

Cztery serdelki,

Serek niewielki,

Kurę, indyka,

Gąskę z piecyka,

Sagan bigosu,

Garnuszek sosu,

Niewielką szynkę,

Małą słoninkę.

Polecenie: Przeczytaj wiersz głosem: przerażonym, zdziwionym, kpiącym.

Komentarz ważny dla indywidualnej interpretacji głosowej: W odniesieniu do tego tekstu ważna jest zarówno jego forma graficzna (zapis), jak i akustyczna (czytanie, recytacja). Kluczem do rozważań jest tu intonacja tj. zmiana wysokości tonu głosu w obrębie wypowiedzi językowej, pełniąca rolę ekspresywną i logiczną.

Przerwy w toku wypowiedzi, konieczne przy wyliczaniu składników śniadania sygnalizują znaki przestankowe obecne w zapisie. Wypowiedź ma zatem charakter wyliczanki. Brak znaku cudzysłów przy wyrazie małe pozwala użyć kilku kombinacji interpretacyjnych. A zatem wiersz ten można przeczytać głosem

- przerażonym (narastający strach: miało być małe śniadanie, a tu aż dziesięć bułeczek, dziesięć kromeczek…),

- zdziwionym (niedowierzanie: to ma być małe śniadanie?... Dziesięć bułeczek, dziesięć kromeczek…),

- kpiącym (ironia: ładne małe śniadanie! A dziesięć bułeczek, dziesięć kromeczek… to co?).

Taka każdorazowa aktualizacja wiersza zmienia nośność informacyjną tekstu. Układ taki przenosi problem intonacji ze sfery akustycznej w sferę semantyczną. Zatem intonację można traktować jako przejście od analizy pozawerbalnej do werbalnej.

• Przykład 3

Analiza pozawerbalna - ruch (manipulacja) i twórcza aktywność werbalna

Anna Kamieńska: „Palce”

Było braci pięcioro:

Pierwszy - tęgi i zdrowy,

Łamie w ręku podkowy.

Drugi - pełen ochoty,

Nie omija roboty.

Trzeci jak strąk wysoki,

Gapi się na obłoki.

Czwarty - bardzo nieśmiały,

Rozmyśla przez dzień cały.

Piąty - mały, malusi,

Lula w kolebusi.

Polecenie: Przyjrzyj się własnym palcom i wymyśl imiona dla pięciu braci.

Komentarz: Zabawa manipulacyjna uświadamia „namacalnie” sens utworu, mocniej angażuje w jego treść. Aktywność twórcza pozwala rozwinąć pomysł zaproponowany przez autorkę.

Jak wiadomo, najwięcej zabaw związanych jest z rączkami dziecka. „Są ruchliwe, mają pięć arcyciekawych palców […] najwcześniejszych aktorów dziecięcego teatru.” (J. Cieślikowski)

Pomysł A. Kamieńskiej wykorzystania braci palców w wierszu podsuwa jako dalszy ciąg zabawy nadanie im imion. Mogą to być palce krasnalki: Złomek - łamie podkowy, Robuś - nie omija roboty, Gapcio - gapi się na obłoki, Nieśmiałek - jest bardzo nieśmiały, Luluś - śpi przez cały dzień.

Wnioski metodyczne: utwory poetyckie należy czytać w całości w klasie; pierwsze wzorowe czytanie utworu powinno podkreślać jego odrębność konstrukcyjną, stylistyczną i emocjonalną; praca nad utworem powinna być zróżnicowana ze względu na sposób jego czytania i omawiania („sygnał jednego elementu”); uczeń ma być aktywny i twórczy w kontakcie z tekstem; nauczyciel ma unikać trudnych terminów z teorii literatury i bazować na solidnym przygotowaniu rzeczowym i metodycznym.

Przykład 4.

1.       Przeczytaj uważnie i ze zrozumieniem fragment bajki pod tytułem Czerwony Kapturek. Następnie narysuj jak wygląda Wilk przebrany za Babcię, gdy chce pożreć Czerwonego Kapturka. Zwróć szczególną uwagę na duże oczy, uszy, ręce oraz na zęby Wilka.

AD. 3. Metoda analizy przestrzennej (A. Baluch)-

Polega ona na określeniu granicy góra-dół, zewnątrz-wewnątrz, otwarte-zamknięte.

Dzięki tej analizie uczeń rozpoznaje typologię przestrzeni i projektuje reguły granic dobra i zła.

     Polecenie:  Po przeczytaniu wiersza pt. Jest taka bajka, wykonajcie następujące polecenia: na kartce z bloku rysunkowego napiszcie gdzie znajduje się góra, dół strona prawa i lewa. Następnie na górze umieśćcie naklejkę z księżycem, wróżką i elfami, na dole naklejkę z magikiem z cylindrem królikiem i wiewiórka, z prawej strony naklejkę z barankami, dziewczynka kangurami  z lewej z kolei strony naklejkę z żabami i z ptaszkami.

„Jest taka bajka”

Jest taka bajka, nie każdy ją zna.

Zaczyna się nocą, a kończy za dnia.

Gdy światła pogasną, a księżyc zaświeci,

I grzecznie już pójdą do łóżek swych dzieci.

Otwiera się księga, największa na świecie,

Pisana przez Elfy w bajkowym powiecie,

Przez wróżki magicznym pyłem zroszona,

Kolorów tysiące, za stroną strona.

Na ścianie tęcza, na oknie kwiaty,

Właśnie przyleciał konik skrzydlaty.

Zabiera wszystkich na występ magika.

Magik z cylindra wyciąga królika,

Królik ze strachu pod ziemię dał nurka,

Zbiera orzechy ruda wiewiórka.

Po łące chodzą białe baranki,

Dziewczynka robi kwieciste wianki.

Kangury skaczą, ptaki ćwierkają,

Żaby rechoczą albo kumkają.

Wokoło wiosna, po wiośnie lato.

Niebieskie niebo, -a co ty na to?

Może dokończysz naszą bajeczkę?

Albo wymyślisz swoją książeczkę.

Bo to jest bajka, bajka i tyle,

Która się kończy właśnie za chwilę.

AD. 4. Metoda czynnościowa (W. Żuchowska)- Metoda ta polega na aktywnym odbiorze. dziecko ma możliwość manipulowania symbolami i rzeczami. Działania uczniów powinny poruszać wyobraźnię i prowadzić do odkrywania sensów, poszerzając ich dotychczasowe doznania. Praca nad utworem wymaga od nauczyciela podania zestawu pytań i poleceń dla ucznia, które wskazują główne punkty zaczepienia np. wskazują na określone zjawiska, ukierunkowują obserwację, sugerują sposób odczytania utworu.

Praca z wierszem przebiegała następująco:

     Rozmowa z dziećmi na temat deszczu, ściślej dźwięków towarzyszących opadom  (odwołanie się do ich doświadczeń)

     Wyodrębnienie obrazów przyrody, nazwanie ich, próba „malowania słowami”

     Ekspresja plastyczna (dzieci przedstawiły kolejne trzy obrazy na kartce formatu A5)

     Rozmowa na temat treści prac plastycznych: co przedstawiają, czym się różnią.

      (na wszystkich widniał las, a różnice dotyczyły zjawisk pogodowych)

     Wyodrębnienie wyrazów określających deszcz, ulewę: Czym różni się deszcz od ulewy?

     Próba uzasadnienia:

Dlaczego do określenia  „deszczyku” użyte zostały wyrazy będące zdrobnieniami?

     Wyszukiwanie w wierszu wyrazów, które możemy usłyszeć

Dzieci odczytywały wyrazy, a następnie przedstawiały je „muzykując na sobie”

     Ilustracja muzyczna wiersza

(uczniowie, odpowiednio kierowani pytaniami nauczyciela sami zaproponują zaprezentowanie utworu za pomocą efektów akustycznych)

     Przedstaw charakter (nastrój) poszczególnych zwrotek za pomocą znaków graficznych: kropek, kresek, linii falistych itp.

Uczniowie pracowali samodzielnie, nanosząc różnorodne znaki w ramkę pod przyklejonymi na karcie pracy wyrazami

     Zabawa w kompozytorów

Letnia ulewa - Stefania Szuchowa

Drobniutko,

leciutko i cichutko

po gałązkach brzozowych

po lesie wzdłuż i wszerz -

zaszeptał deszcz…

A potem… w jednej chwili

wiatr czuby drzew pochylił

i w chmurach szumią drzewa.

Ulew! straszna ulewa!

i nagle…wszystko ścicha.

Las błyszczy i oddycha.

Nad najbliższą sosenką

już błękitu okienko.

Ptak jak o świcie śpiewa…

Skończyła się ulewa.

2

---