Wykład dr Marcin Szulc

Agresja i przemoc wśród dzieci i młodzieży

Teorie agresji, agresja i media,

przemoc w szkole, profilaktyka

1. Definicja i teorie agresji

Agresją nazywamy każde zamierzone działanie w formie otwartej lub symbolicznej mające na celu wyrządzenie komuś lub czemuś szkody, straty lub bólu (Wojciszke 2002). Jednym z podziałów jest podział na agresję wrogą (gniewną) i instrumentalną. Istnieją różne koncepcje agresji: teoria genetyczna agresji, teoria instynktu agresji (obie traktujące agresje jako wrodzoną), teoria popędu agresji, teoria uczenia się agresji.

1. Teoria genetyczna agresji

2. Teoria instynktu agresji

3. Teoria popędu agresji

4. Teoria uczenia się agresji

Opis powyższych koncepcji znajduje się w rozdziale autorstwa B. Wojciszke pt. „Relacje interpersonalne” na stronie od 147 - 164 w III tomie podręcznika akademickiego „Psychologia” pod red. J. Strelaua.

2. Płeć a agresja

Nie ma różnic w nasileniu zachowań agresywnych między mężczyznami i kobietami (wszystko zależy od typu agresji) (Bjorkvist, 1994). Niektóre badania sugerują nawet, że kobiety częściej niż mężczyźni stosują przemoc fizyczną wobec partnera (Stets, Straus, 1990). )Dziewczęta częściej niż chłopcy posługują się agresją pośrednią (plotki, izolacja społeczna osoby, stawianie kogoś w złym świetle). Różnice w postrzeganiu agresywności pomiędzy płciami zależą jednak od przyjętego punktu widzenia... Kobiety traktują agresję jako formę wyładowania złości

Mężczyźni jako narzędzie podporządkowania sobie innych (Campbell, Muncer, 1994)

Pomimo przedstawionych danych mężczyźni częściej niż kobiety zabijają i dokonują napaści

Agresja mężczyzn jest z reguły fizyczna („gorąca”)

Kobiety stosują „zimną” przemoc....

2.1. Kwestia testosteronu

Poziom testosteronu jest siedmiokrotnie wyższy u mężczyzn niż kobiet (Kenrick, Neuberg, Cialdini, 2002).

Holenderskie badania nad grupą 50 osób poddanych zabiegowi zmiany płci - jednej grupie transseksualistów podawano testosteron by upodobnić ich do mężczyzn, drugiej grupie środki zmniejszające jego zawartość by upodobnić ich do kobiet

• Kobiety otrzymujące testosteron stawały się bardziej agresywne i łatwiej podniecały się seksualnie

• Mężczyźni u których zmniejszono poziom testosteronu łagodnieli i stawali się mniej pobudliwi seksualnie (Van Goozen, 1995)

Wysoki testosteron nie wyzwala automatycznie agresji, sprzyja jednak zachowaniom mającym na celu dominowanie nad innymi ludźmi i podnoszeniu pozycji społecznej (Mazur, Booth, 1998). Nie wpływa on bezpośrednio lecz pośrednio poprzez nasilenie chęci dominowania.

Z perspektywy teorii doboru płciowego męska skłonność do walki o wysoką pozycję jest jedynie drogą do osiągnięcia udanej reprodukcji

Agresja powiązana z walką o wysoką pozycję pojawi się wtedy, gdy bezpieczniejsze sposoby osiągania tej pozycji zostaną zablokowane oraz są kłopoty z dostępnością partnerki

Kto najczęściej stosuje agresję i przemoc?

Ubodzy mężczyźni u progu dorosłości cechujący się niskim ilorazem inteligencji oraz przejawiający wczesne zachowania seksualne (Rove, 1996)

Testosteron u wszystkich mężczyzn wyzwala taką samą skłonność do dominacji i rywalizacji

Mężczyźni lepiej sytuowani nie muszą bić innych by dać upust tej skłonności (grają na korcie, na giełdzie itp.)

Mężczyźni z niższych klas społecznych (bezrobotnych, wykonujących podrzędne prace) walczą o pozycję i uznanie w oczach innych w jedyny sposób jaki potrafią (Dabs, Morris, 1990)

3. Czynniki zewnętrzne

Ból zwiększa ryzyko wystąpienia zachowań agresywnych

Badania Berkovitza - „Zwierzchnicy” trzymający ręce w lodowatej wodzie byli bardziej agresywni, częściej karali i rzadziej nagradzali swoich podwładnych (Berkovitz, Cochran, Embree, 1981).

Upał zwiększa ryzyko wystąpienia zachowań agresywnych

(Anderson, Bushman, Groom, 1997)

Liczba graczy trafionych piłeczką przez przeciwnika podczas zawodów ligi bejsbolowej w zależności od temperatury powietrza (Reifman, Larrick, Fein, 1991)

Sprawdzono rangę meczy oraz liczbę wszystkich błędnych zagrań w upalnym sezonie....

Ubóstwo - zwiększa ryzyko wystąpienia zachowań agresywnych

Nie jest ważny bezwzględny poziom ubóstwa, ważne jest pogorszenie się warunków życia. Niespełnione nadzieje (załamanie się społecznych oczekiwań) wywołuje szczególną frustrację, której konsekwencją jest agresja. Rewolucje są bardziej prawdopodobne w krajach biednych, które jednocześnie posmakowały lepszych warunki życia.

4. Związek przykrych uczuć z agresją - teoria poznawczo - neoasocjacyjna L. Berkowitza

5. Teoria przesunięcia pobudzenia emocjonalnego Dolfa Zillmanna

Złość objawia się tak samo jak inne stany pobudzenia: przyśpieszone tętno, spocone dłonie, podwyższone ciśnienie krwi. Jeśli człowiek z jakichkolwiek przyczyn jest pobudzony emocjonalnie a następnie zostanie zdenerwowany to pobudzenie to można pomylić ze złością (Zillmann, 1983, 1984)

6. Zniewagi a agresja

Agresja może wynikać z chęci podwyższenia własnej samooceny, albo z obrony przed jej utratą. Powód ten jest bardziej charakterystyczny dla mężczyzn.

Większy % popełnianych przez mężczyzn morderstw wynika z chęci odwetu za doznaną zniewagę lub próbę poniżenia (Daly, Wilson, 1988).

6.1. Badania laboratoryjne

1. Poniżani uczestnicy eksperymentów aplikowali swoim „prześladowcom” o wiele więcej wstrząsów elektrycznych (lub innych „kar”), niż ci którzy byli traktowani z szacunkiem (Buss, 1963; Carver, Glass, 1978)

2. Nastolatkowie pytani o to, co ich najbardziej złości często wymieniali zniewagi i kpiny (Torestad, 1990)

3. Zbrodnicze fantazje studentów często następują po wydarzeniach w których zostają oni w jakiś sposób upokorzeni przez drugiego człowieka (Kenrick, Sheets, 1994)

4. Walki między gangami ulicznymi wynikają głównie z tego, że członkowie jednego gangu znieważają swoich rywali (Archer, 1994; Chin, Lee, 1993)

6.2. Drobne zwady

Marvin Wolfgang (1958, studium nad zbrodniami w Filadelfii): 37% morderstw było konsekwencją jakiejś „drobnej zwady”.

Zabójstwa w wyniku drobnych sprzeczek popełniają wyłącznie mężczyźni (zachowanie twarzy, pozycji społecznej itp.)

Nie każdy mężczyzna reaguje na zniewagę wyciągnięciem broni,to czy tak się dzieje zależy od kultury która ukształtowała danego człowieka.

6.2.1. Kultura honoru

Kultura honoru to zespół norm, w którym centralne miejsce zajmuje pogląd, że ludzie (zwłaszcza mężczyźni) powinni bronić swego honoru, nawet uciekając się do krwawego odwetu (Cohen, Nisbett, 1997)

Najbardziej charakterystycznymi przedstawicielami kultury honoru są ludzie zamieszkujący południowe i zachodnie stany USA.

Prawo w USA odzwierciedla kulturę

Przepisy nakazujące wycofanie z konfliktu zanim użyje się broni

• obowiązują w 9 z 10 stanów północnych

• tylko w połowie stanów południowych

mniej niż jednym na pięć stanów zachodnich Cohen, 1996).

Pomijając temperaturę, różnice rasowe, wielkość miasta itp. biali mężczyźni na Południu Stanów popełniają średnio ponad dwukrotnie więcej zbrodni, niż biali mieszkający w innych regionach kraju (Nisbett i in., 1995). 65% ludzi z Północy reaguje na zniewagę rozbawieniem. Poczuciem humoru reaguje 15% badanych z Południa

6.3. Obrona siebie lub innych

Obronny styl atrybucji - skłonność do spostrzegania wszędzie zagrożenia i interpretowania zachowań innych ludzi jako nieprzyjaznych (Dodge, Coie, 1987)

Osoby takie cechuje:

• Duża emocjonalność

• Skłonność do spostrzegania innych ludzi jako źródło zagrożenia

Niektóre dzieci bija inne nie z przyjemności tylko w reakcji na poczucie zagrożenia (Dodge, 1990)

7.Przeciwdziałanie przemocy

1. Stworzenie warunków, w których agresja nie przynosi korzyści, a na jej miejsce pojawiają się inne sposoby osiągania pożądanych celów (nagradzanie akceptowanych społecznie zachowań) - metodą jest ekonomia punktowa

2. Opanowywanie złości za pomocą myśli (stosuje się wraz z relaksacją)

Zillmann(1994): Złość narasta w 3 etapach w obszarze: myśli, emocji i zachowania

Opanowywanie złości za pomocą myśli

Emocje:

Etap1 pobudzenie fizjologiczne niskie lub umiarkowane np.

Akcja:

„- Przepraszam, byłby Pan uprzejmy ściszyć muzykę, jest już po północy”

Reakcja:

„- Wyluzuj się, mamy właśnie środową imprezę”

Etap2 pobudzenie umiarkowane

Akcja:

„-Proszę wyłączyć muzykę bo zadzwonię na policję, żeby zabrała stąd Pana i tych wszystkich ćpunów!”

Reakcja:

trzaśnięcie drzwiami przed nosem i nastawienie muzyki jeszcze głośniej

Etap 3 wysoki poziom pobudzenia

Reakcja:

Agresja

Metoda Raymonda Novaco (1975, 1995) myśli blokujących negatywne pobudzenie emocjonalne polega na uczeniu ludzi modyfikowania myśli i uczuć za pomocą starannie opracowanej „mowy wewnętrznej”

Ludzi uczy się mówienia do siebie (w myślach) podczas jednoczesnego wyobrażenia sobie szczególnie irytujących sytuacji

Treść tej mowy wiąże się z 4 etapami prowokacji:

• Przygotowanie do prowokacji - „Wiem jak radzić sobie z własną złością”, „Jeśli się zdenerwuję to wiem co powinienem robić” itp.

• Stawianie czoła prowokacji - „Nie muszę sobie niczego udowadniać”, „To wstyd że ten człowiek się tak zachowuje”

• Opanowywanie zdenerwowania - „Trzeba się uspokoić”, „Nie dam sobą pomiatać, ale nie pozwolę się zdenerwować”

• Refleksja po czasie - „Mogło być o wiele gorzej”

4. Sankcje karne - kontrowersyjne i niekoniecznie skuteczne np. karane dzieci reagują często frustracja i gniewem

Jeśli karanie jest natychmiastowe, silne i konsekwentne, może hamować zachowania agresywne (Berkowitz, 1993)

Nie ma różnic w ilości morderstw między stanami stosującymi karę śmierci a niestosującymi (istnieje nawet tendencja, że w krajach stosujących karę śmierci zbrodni jest nieco więcej)

Tygodniowa częstość zabójstw przed i po 22 przypadkach publicznych egzekucji opisywanych w prasie

Odsetek osób notowanych

w statystykach policyjnych

Poziom testosteronu

Status socjoekonomiczny mężczyzny

Wysoki

Niski

wysoki

normalny

30

20

10

0

Temperatura (°C)

Powyżej 32

27 - 32

21 - 26

Poniżej 21

0,6

0,5

0,4

0,3

agresja

=

długotrwała frustracja

+

ubóstwo

week after

Efekt broni - obecność pistoletów wzmaga agresywne myśli i uczucia

Szczególnie nasila agresję, gdy osoba jest rozzłoszczona

Przedmioty lub zdarzenia

oznaczające agresję

(broń itd.)

Ucieczka

lub

Walka

lub

Lękowe myśli

i skojarzenia

Gniewne myśli

i skojarzenia

Nieprzyjemne doznania

(frustracja, ból , upał)

Negatywne uczucia

week of execution

weeks before

+6

+5

+4

+3

+2

+1

0

-1

-2

-3

-4

40

30

20

10

Analiza egzekucji 1858 - 1921 (Philips, 1985)

---