Rozdział 7- Jednostka w grupie
Podstawowe pojęcia
Mała grupa wg Homansa- podzbiór jednostek w zbiorze ludzi, które pozytywnie kontaktują się ze sobą częściej niż z innymi i jest on względnie trwały. Ta definicja informuje, że grupę można określić na tle większego zbioru, zakłada więc podział przestrzeni społecznej.
Rzeczywistość grupowa rozpatrywana od strony:
-struktury społecznej grupy-grupa musi dostosowywać się do zewnętrznych i wewnętrznych zadań. Musi radzić sobie z tendencjami ośrodkowymi, które rodzą się wewnątrz niej. Znaleźć sposób na rozładowanie napięć emocjonalnych, Hamować nadmierne apetyty jednostek, dostarczać ośrodków integracji.
Specjalizacja członków grupy- każdy ma swoją rolę, występuje społeczny podział funkcji
Struktura grupy- układ sprzężonych funkcji przypisanych poszczególnym członkom grupy działającym zbiorowo w celu wykonania pewnego zadania.
Proces strukturacji jest obiektywny i spontaniczny.
Stopniowa strukturacja- proces polegający na zmniejszeniu się różnorodności czynności wykonywanych przez każdego członka grupy w stosunku do różnorodności tych czynności w całej grupie.
Istnienie i działanie wszystkich jest warunkiem zaspokojenia potrzeb każdego z osobna.
To analiza modelowa rzeczywiście może być trudniej ponieważ mogą istnieć róznice co do celu zadania lub strukturacja nie jest spontaniczna, lecz określona przez kulturę społecznego otoczenia grupy lub kulturę tejże grupy.
-kultury grupy- kultura grupy to podzielane pojęcie grupy o samej sobie zawiera pytania (o to kim jesteśmy, skąd przyszliśmy, dokąd zmierzamy) zawarte w tekstach językowych (kodeksach) lub w ustalonych obyczajach dające się przekazać kolejnym pokoleniom. Jednak strukturalnie podobne grupy rozwijają odmienne kultury, a także kultura może głęboko przeobrazić strukturę.
Źródła kultury małej grupy:
-wynalazek grupy społecznej wyznaczający wyższy etap rozwoju, potrafiący stworzyć wspólny model poznawczy struktury.
-kultury innych grup.
Dyfuzja kulturowa-proces przejmowania element ów kultury swojego otoczenia.
Funkcje kultury wobec grupy- trwałość i zachowanie podstawowej tożsamości mimo zmian członków.
Odniesienie porównawcze:
Grupa jako zbiór jednostek, z których każda posiada określone cechy i w pewien sposób ustosunkowuje się do wspólnego świata jest dla jednostki układem odniesienia porównawczego.
Istnieją dowody że odniesienie porównawcze może wpływać na:
kształtowanie się pojecia samego siebie
definiowanie bieżącej sytuacji
określanie wewnętrznego stanu podmiotu.
Dzięki odniesieniu porównawczemu jednostka może łatwiej znaleźć odpowiedź na dwa ważne pytania:
Jaki jest mój status społeczny?
Jakie są moje możliwości jako jednostki?
Samookreślenie- dostarcza jednostce wizji stanu normalnego w różnorodnych dziedzinach życia, dzięki której może ona ocenić własne położenie.
AD. a):
„Każdy ma swoją żabę, co przed nim ucieka,/ i swojego zająca, którego się boi” (A.Mickiewicz). Dzieki temu jednostka może określić czy jest tchórzem, czy jest odważna. Może dowiedzieć się czy jest inteligentna czy nie itp. itd.
AD. b):
przykład z wojskiem: żandarmeria- awanse zdarzają się bardzo rzadko, więc kiedy już jednostka została awansowana odbierała to jak prawdziwy laur, czuła się dumna
natomiast w lotnictwie- awanse są na porządku dziennym, więc kiedy jednostka zostaje awansowana nie odbiera tego jako coś szczególnego i jest niezadowolona.
Albo trafienie do klasy super matematyków: zachowanie się grupy wyznacza ambitnym jej członkom pewien pkt orientacyjny na skali trudności zadań, poniżej którego odniesiony sukces nie miał dla nich istotnej wartości.
AD. c):
Gdy treść doświadczanej przez jednostkę emocji jest dla niej niejasna, może korzystać ona z informacji o zachowaniu się innych ludzi znajdujących się w identycznej sytuacji zewnętrznej.
np. gdy w grupie chłopców ukaranych za jakieś wykroczenie jeden zacznie przejawiać wstyd zamiast, powiedzmy, gniewu, reszta „niezdecydowanych” prawdopodobnie pójdzie w jego ślady.
Ważne! Festinger twierdził że wówczas gdy dostępne są obiektywne, pozastołeczne przesłanki szacowania tych sytuacji lub stanów, ludzie nie będą korzystać z porównań z innymi ludźmi.
np. Żołnierz na froncie nie będzie korzystał z odczuć kolegów żeby określić swój stan psychiczny, będzie wspierał się informacjami na temat terenu, uzbrojenia itp. przeciwnika by określić np. swój strach.
By powiedzieć czy dana grupa stanie się dla jednostki układem odniesienia, potrzebna jest, jak widać, dość dokładna wiedza o jej systemie poznawczym, o którą, jak wiadomo, dość trudno.
Ważne jest też podkreślenie wagi charakteru jednostki. Im słabszy jednostka ma charakter tym bardziej podatna jest na wpływy otoczenia, natomiast osoby niezależne lepiej zdają sobie sprawę z własnych potrzeb, uczuć i cech oraz ujmują je jako odrębne od potrzeb, uczuć i cech innych osób.
Co jeszcze jest ważne: by móc korzystać z informacji pozastołecznych, trzeba najpierw umieć wyodrębnić je ze społecznego tła.
Nacisk grupowy.
Rozważamy tu grupę jako zbiór jednostek działających razem w celu urzeczywistnienia wspólnie pożądanego stanu rzeczy. Członkowie grupy kontrolują swoje postępowanie za pomocą karania i nagradzania. Ten wpływ nosi nazwę nacisku grupowego. Bierze w nim udział- aktywnie bądź w formie milczącego poparcia- wielu członków grupy. Nacisk grupowy pochodzi od jednostek sprzęgniętych z adresatem wspólnym zadaniem, od którego realizacji zależy pomyślność wszystkich. Nacisk jest zatem dla jednostki częścią świata, w którym właśnie żyje. Ten rodzaj wpływu występuje w grupach posiadających kulturę i wtedy będzie stanowił reakcję na odstępstwo jednostki od podzielanych reguł, norm czy wzorów życia a w grupach nieposiadających kultury nacisk grupowy to reakcja na takie zachowanie, które bezpośrednio zagraża osiągnięcie wspólnego celu i wyraża się w różnorodnych i zmiennych formach.
Środki nacisku grupowego mogą być bardzo różne. Oprócz jawnych środków nacisku w rodzaju nadawania i odbierania różnych korzyści i przywilejów wraz z przywilejem nietykalności osobistej włącznie wyróżniamy również subtelne środki tj. akceptacja i odrzucenie członka. Grupa dezaprobuje zwłaszcza tych członków, którzy wyłamują się z przyjętego kierunku działania. Dezaprobacie tej towarzyszy wzrost aktów komunikowania się z nim, co pełni rolę groźby, czyli zapowiedzi odrzucenia. Gdy ten członek nie zmieni swojego postępowania, groźba zostanie zrealizowana.
Odniesienie porównawcze a nacisk grupowy
W odniesieniu porównawczym jednostka odbiera informacje emitowane przez grupę i używa ich do określenia otaczającej rzeczywistości w podobny sposób jak człowiek, który spogląda na termometr i na jego podstawie wnioskuje o pogodzie. Natomiast w nacisk grupowy jest zawsze intencjonalny. Jednostka poddana naciskowi wie, że grupa chce, by zachowała się ona w określony sposób.
Jednym ze skutków nacisku grupowego jest konformizm. Wielkość konformizmu zależy od wielu czynników, jednak wyróżniamy 3 kategorie:
czynniki związane z grupą wywierającą nacisk
związane z jednostką podlegająca naciskowi
związane z wymaganą zmianą zachowania
Jednak by grupa mogła efektywnie użyć tego środka musi być spójna.
Czynniki konformizmu:
środki nacisku (kary, nagrody)
możliwość, w jakim stopniu grupa jest skłonna wykorzystywać dane środki nacisku ( skłonność jest większa, im cel jest bardziej jasny a sposób działania określony; będzie również wzrastać im bliżej do etapu decyzji)
Jednak środki te będą skuteczne, gdy jednostka będzie na nie wrażliwa. Dittes i Kelley stwierdzili, że największy konformizm jest u osób przekonanych że grupa ich nie akceptuje, najmniejszy u tych, którzy są pewni swojej popularności. Ważne jest tez kto jest w grupie, jeśli to przyjaciele, to nacisk będzie większy jeśli obce osoby to mniejszy.
Lecz bezpośrednim kosztem konformistycznego czynu jest dysonans poznawczy.
Tak więc w im większym stopniu wymagane postępowanie nie zgadza się z przekonaniem jednostki i im silniejsze jest to przekonanie, tym mniejsze prawdopodobieństwo , ze jednostka ulegnie naciskowi grupy.
Wpływ ról społecznych.
Wraz z pojawieniem się kultury grupowej członkowie członkowie grupy posiadają uzgodnione wyobrażenie tego jak powinien zachowywać się przywódca, a jak najniższy z podwładnych. Taki podzielony wzorzec zachowania się nazywamy rolą społeczną. Rola ta jest podstawą oczekiwań żywionych wobec siebie partnerów interakcji. Rola wywiera swoisty wpływ na jednostkę.
W latach '60 wykonano w Yale przez Miligrama eksperyment: polegał na wymierzeniu innej osobie badanej szoków elektrycznych o rosnącym napięciu w ramach badania wpływu kar na uczenie się (psychiatrzy twierdzili, że 1% dojdzie do końca skali ` niebezpieczeństwo porażenia') Na 40 uczestników 26 zaaplikowało maksymalne uderzenie (450wolt) Zaskakujący wynik tłumaczono podatnością na nacisk społeczny. Spotykamy tu wpływ wymagań roli społ. Człowiek przychodzący do laboratorium przyjmuje jako podstawę działania rolę osoby badanej. Gdyby przeniesiono laboratorium poza teren uniwersytetu zauważono znaczny spadek posłuszeństwa.
Skłonność ludzi do podporządkowywania się wymaganiom ról jest często niedoceniana. Rola może głęboko przeobrazić myślenie działanie człowieka nawet wtedy, gdy nie jest oparta na rzeczywistym miejscu jednostki w strukturze społ.
Zimbardo i inni przeprowadzili znany eksperyment: odtworzono warunki panujące w więzieniu; grupę 21 głównie studentów zrównoważonych emocjonalnie i przestrzegających prawa podzielono na grupy: więźniów i strażników. Mimo świadomości, że sytuacja jest fikcyjna obie strony łatwo weszły w swoje role.
Rola może wpływać na poziom twórczości myślenia. Duże znaczenie mają czynniki związane z samą rolą: przede wszystkim stopień jasności wymagań roli (członkowie danej kultury wiedzą jakie przekonania i działania są wymagane przez daną rolę oraz, że wiedzą o tym też inni )
Pewne role przyjmujemy łatwiej niż inne. Wielkość udziału czynnika osobowościowego w wypełnieniu ról nie powinna być przeceniona. Nowa rola często pozwala ujawniać nowe możliwości jednostki. Na pewno udział składnika roli i osobowości jest b. ważny w zachowaniu się człowieka
Wpływ kulturowego wzoru życia.
Rola społeczna formuje zachowanie się jednostki w pewnej sytuacji czy klasie sytuacji, ale nie we wszystkich. "Kultura jest dla jednostki czymś w rodzaju szafy z ubraniami na każda okazje: tak jak wkładamy inny strój na przyjęcie towarzyskie, a inny do pracy, tak jak przyjmujemy inna role podczas tego przyjęcia, a inna przy warsztacie."
Jeżeli uznamy wiec, że role, reguły, normy i obyczaje łączy pewne transsytuacyjne podobieństwo, możemy uznać, ze składają się one na kulturowy wzór życia.
Wzory życia, mogą być oczywiście mniej lub bardziej całościowe, to jest obejmujące szerszy lub węższy zakres sytuacji życiowych jednostki.
Najprościej, ale tez najbardziej powierzchownie odbija się wzór w kodeksach, czyli w zbiorach reguł określających postępowanie człowieka. Głębszy, ale trudniejszy do analizy związek łączy wzór z tekstami mitycznymi, do których zaliczamy różnorodne anegdoty i opowieści znane wszystkim i przywoływane w momentach decyzji. Na uwagę zasługują także rytuały, czyli sposoby wykonywania doniosłych aktów zbiorowych. Należą do nich rytuały np. nadawania członkostwa (inicjacji), jak ślubowanie w harcerstwie, studenckie otrzęsiny czy przysięga wojskowa oraz obchody różnych ważnych momentów w życiu grupy.
Warto wspomnieć o grach jako mediach wzoru kultury. Jak dowodzą badania istnieje wiele intrygujących związków miedzy rodzajami gier preferowanych w danej społeczności a jej struktura i kultura. Dziecko, które oddaje się grom uczy się w danej kulturze sposobu życia: śmiałego, frontalnego atakowania przeszkód, zdania się na los lub kalkulowania swych posunięć na podstawie przewidywanych skutków.
Wpływ wzoru kultury ma szczególny charakter: przyjęcie go w pewien sposób uodparnia człowieka na inne rodzaje wpływów. Uwewnętrznienie go względnie uzależnia jednostkę szczególnie od nacisków grupowych i odniesień porównawczych, a także od oddziaływań, które analizowałyśmy wcześniej w kontekście indywidualnych metod wychowania.