Sposoby rozwijania mowy i myślenia u dzieci:
Historyjki obrazkowe:
1 - Obraz
Rozwijanie mowy kilkulatka wiąże się ściśle z działaniem. Nauczyciel mając stały kontakt z dziećmi przysłuchując się ich wypowiedziom - zachęca do pytań, do artykułowania własnych spostrzeżeń, doznań i przeżyć. Oczywistościom jest, że szczególną zachętą do wypowiedzi są dla dziecka rzeczy konkretne, zgromadzone w najbliższym otoczeniu. Bezpośredni kontakt jest w pewnej mierze ograniczony warunkami, ponadto nie zawsze obserwacja rzeczywistości wywołuje wypowiedzi dłuższe wielozdaniowe. Są także obiekty i sytuacje niedostępne oglądowi w naturalnym środowisku. Dlatego też często wykorzystujemy ilustracje, obrazy lub inne środki wizualne. „ Ilustracja winna być dostosowana do możliwości i pragnień odbiorców. Winna być równocześnie dobrym utworem graficznym. W obrazowaniu powinna iść dalej niż tekst, gdyż to ona uplastycznia wyobrażenia nim wywołane. Jej zadaniem jest uczyć i bawić, dążyć do prostoty, a unikać wszystkiego, co powoduje gmatwanie jej przejrzystości. ” 1
Dzieci są bardzo zainteresowane ilustracjami, obrazkami, które przez swą nieruchomość pozwalają dłużej, dokładniej przyglądać się. I. Słońska stwierdza : „ Aby zrozumieć ilustrację trzeba zobaczyć wiele rzeczy, których w niej nie ma. Ilustracja jest jakby fragmentem życia ( lub opowieści fantastycznej ) unieruchomionym w jakimś momencie jego trwania. Trzeba wyobrazić sobie ruchy, czynności postaci nieruchomych na obrazie, domyślić się, co poprzedziło moment przedstawiony, aby wysunąć właściwe wnioski dotyczące tematu, treści i „myśli” obrazu. Zrozumienie jest więc rezultatem spostrzegania, dopełniania treści przez wyobraźnię, abstrahowania i wnioskowania.” 2
Już od dawna wykorzystywano obrazek do sprawdzania stopnia rozwoju mowy i myślenia dzieci. „ Określone ilustracje spełniają w tym przypadku rolę języka plastycznego, za pomocą którego możemy nawiązać z dzieckiem dialog ... ” 3 Wyniki tych badań mogą w pracy z dziećmi służyć dwu zadaniom :
sprawdzeniu stopnia rozwoju myślenia dzieci,
rozwijaniu podstawowych procesów myślenia i mowy.
„Ilustracje bajkowe i groteskowe pełnią niekiedy bardzo doniosłą rolę terapeutyczną, gdy dziecku zabraknie jednej z podstawowych potrzeb, jak chociażby dostatecznej miłości rodziców, zrozumienia dorosłych dla jego marzeń, rodzinnego domu, zaradności życiowej, powodzenia w nauce. Trzeba tu jeszcze wspomnieć o braku dostatecznej ilości zabawek, rodzeństwa, o niemożności objęcia przez umysł dziecka całej rzeczywistości, o nie rozróżnianiu prawdy od kłamstwa, o niemożności urzeczywistnienia oglądanych ilustracji bajkowych.” 4
Praca z obrazkiem ma wiele wartości wychowawczych i poznawczych. Oto one :
Obrazek ułatwia wyodrębnianie przedmiotów, czynności, sytuacji oraz nazywanie ich.
Obrazek wpływa na rozwijanie pojęć nie tylko elementarnych, ale częściowo uogólnionych.
Obrazek wdraża do planowej obserwacji, rozwija podstawowe procesy myślowe, jak porównywanie, syntezę, wnioskowanie.
Obrazek rozwija wyobraźnię przez komponowanie brakujących elementów, uzupełnianie treści na zasadzie związków przyczynowo - skutkowych.
Powyżej wymienione zostały tylko te wartości wynikające z pracy z obrazkiem, które mają szczególne znaczenie dla rozwoju myślenia. Bo przecież „ celem ilustracji jest nie tylko odzwierciedlanie rzeczywistości, ale także jej interpretacja.” 5
W rozwoju mowy, który dokonuje się przy okazji pracy z obrazkiem można wyodrębnić kilka faz. Fazy te są następujące :
Dziecko wylicza nazwy przedmiotów, osób, zwierząt, roślin. Są to nazwy uprzednio już przyswojone przez dzieci.
Dziecko wymienia nazwy czynności i stanów, w jakich się przedmioty, osoby znajdują. Dziecko 6 - letnie dostrzega już coś więcej aniżeli sam przedmiot, gdyż potrafi określić jego stan lub sposób zachowania się.
Dziecko dostrzega już związki między przedmiotami i istotami, przyczyny ich sposobu zachowania się, dostrzega całą sytuację. 6
2 - Kompozycja obrazów
Historyjka obrazkowa „ wdraża dzieci do układania faktów w kolejności, uczy je tego, co było najpierw, co potem, co w końcu się stało. ” 7 Umożliwia nauczycielowi realizację wszystkich zadań dotyczących rozwijania myślenia 6 - latka, ponieważ układanie i omawianie treści obrazków tworzących historyjkę obrazkową wymaga doskonalenia różnych operacji umysłowych. „Opowiadanie historyjek w kolejności przedstawionych obrazków pozwala ćwiczyć zdyscyplinowane przedstawianie faktów. Trzeba te fakty zauważyć, opracować myślowo i sformułować językowo, nie mając w tym wypadku wzoru wypowiedzi na dany temat.” 8
Aby w sposób poprawny ułożyć dwa, trzy lub więcej obrazków, dziecko winno dobrze zrozumieć treść każdego z nich, zauważyć różnice między nimi, ale także podobieństwa. Musi uchwycić związki przyczynowo - skutkowe, gdyż one to właśnie decydują o tym, że obrazki tworzą całość fabularną. Analizując treść poszczególnych obrazków obserwator powinien wykryć zależności między nimi, a więc zrozumieć przyczynę i skutki przedstawionej na kilku obrazkach sytuacji. 9
Różnie może przebiegać formuła kontaktu z zebranymi według powyższego klucza znakami wizualnymi. „Będzie to zarówno samodzielne oglądanie obrazków, jak i wspólne z kolegami i z nauczycielką, I tu (...) rola nauczycielki polega na kierowaniu spostrzegawczości dziecka, zachęcaniu go do analizowania i oceny sytuacji. Bardzo ważna jest przy tym atmosfera. Brak zaangażowania emocjonalnego nie działa mobilizująco na procesy myślenia i wypowiadania się dziecka.” 10 Podstawą zrozumienia historyjki obrazkowej jest ustalenie kolejności zdarzeń w czasie, przyczyn i skutków faktów przedstawionych na obrazkach. Tak więc służy ona rozwojowi takich czynności rozwojowych, jak : analiza i synteza, spostrzeganie, porównywanie, wnioskowanie, globalne ujmowanie całości treści.
„Opisywanie historyjek obrazkowych, to specyficzna forma rozwijająca język dziecka. Odpowiednio ukierunkowany obserwator widzi zależności przyczynowo - skutkowe i przekazuje swoje sądy w formie zdań stopniowo coraz lepiej rozwiniętych i rozbudowanych, tj. złożonych.” 11
O trudności w prawidłowym rozwiązywaniu historyjki obrazkowej decyduje nie liczba obrazków, lecz sposób przedstawienia faktów : oczywistość ich następstwa, kolejności. Biorąc to pod uwagę rozmowa na temat historyjki obrazkowej może być prowadzona w różny sposób, zależnie od celu, jaki sobie postawimy. Ważne jest jednak przestrzeganie stopnia trudności przy pracy z historyjką : „ Stopniowanie trudności może dotyczyć nie jednej lecz kilku spraw :
liczby obrazków, z których składa się historyjka
jakości treściowej
sposobu zastosowania ” 12
Łatwe jest zastosowanie stopniowania trudności w odniesieniu do liczby obrazków, gdyż jest oczywiste, że im mniejsza ich liczba w historyjce, tym łatwiejsze odczytywanie treści. Należy więc zacząć od dwu, następnie korzystać z trzech, czterech a nawet większej ilości obrazków.
Określenie trudności w zakresie rozumienia treści historyjki sprawia nieco więcej kłopotu. Orientację w tym zakresie wyznacza głównie znajomość zasobu umysłowego, doświadczeń dzieci oraz środowiska, w którym znajduje się przedszkole.
Dla osiągnięcia zadowalających wyników w rozwoju mowy i myślenia poprzez stosowanie historyjki obrazkowej istotna okazuje się jej procedura wykorzystania. Zadanie, jakie stawiamy sobie na początku tej pracy - to doprowadzenie dzieci do zrozumienia, że dwa obrazki wiążą się ze sobą i można z nich jak z bajki odczytać jedno opowiadanie. Początek opowiadania jest na pierwszym obrazku, a zakończenie na ostatnim. Przy zastosowaniu jednego obrazka kierujemy wyobraźnię dziecka na to, co działo się przed sytuacją na nim przedstawioną, względnie na to co może się stać potem. „Umiejętność odczytywania obrazka przez młodsze przedszkolaki ograniczała się na ogół do wyliczania przedstawionych przedmiotów, czynności, potem cech. Teraz dziecko zdolne jest już uchwycić zachodzące między nimi związki. A więc właściwie określić całą sytuację ukazaną na ilustracji.” 13 Po tego typu ćwiczeniach 6 - latki będą znacznie łatwiej dostrzegały związki i relacje między jedną i drugą ilustracją.
Gdy jesteśmy przekonani, że dzieci rozumieją istotę historyjki, dodajemy do omawiania trzy, cztery, a nawet więcej obrazków. „ Powodzeniem parolatków cieszą się różne historyjki obrazkowe, w których można śledzić rozwijające się od ilustracji do ilustracji losy bohaterów. I tu zaczyna się literatura. Ilustracja budzi potrzebę fikcji fabularnej i przygotowuje grunt do jej oddziaływania.” 14 Po przeprowadzeniu kilku tego typu zajęć można wprowadzić różnego rodzaju utrudnienia takie jak:
Podanie obrazków obejmujących jedną historyjkę obrazkową w nie ustalonej kolejności, w celu zmuszenia dzieci do ich uporządkowania przez wykrycie istotnych związków. Sześciolatkom można postawić też zadanie trudniejsze, zwiększając liczbę obrazków do czterech ( i więcej ) oraz stosując bardziej skomplikowaną treść wizualną. „Opowiadamy dzieciom bajkę na temat historyjki obrazkowej, następnie wykładamy wszystkie obrazki i proponujemy ułożyć je według kolejności, prowadząc w związku z tym rozmowę. Pracę tę wykonuje jedno dziecko, inne - poprawiają, motywując układ treści. Dzieciom 6 - letnim polecamy ułożyć ( zespołowo ) historyjkę obrazkową bez uprzedniego wysłuchania opowiadania. Następnie dzieci motywują w rozmowie układ.” 15 Zadanie tak utrudnione na skutek zmiany kolejności sytuacji zachodzących w historyjce obrazkowej wywołuje ożywioną dyskusję. Chcąc aktywizować myślenie dzieci w sposób wszechstronny, należy im stawiać takie pytania, które skłonią je do ukierunkowanej analizy treści obrazków. Dzieci porównują, ukazują różnice i łączą wszystko w logiczną całość. W zadaniu, którym jest porządkowanie kolejności obrazków historyjki należy zawsze pokazywać wszystkie obrazki historyjki jednocześnie.
Pominięcie lub zasłonięcie jednego z obrazków po to, aby dzieci domyśliły się i same uzupełniły tę treść. Pominięcie ostatniego obrazka - dzieci same tworzą zakończenie, a po jego odsłonięciu porównują z nim swoje wypowiedzi. 16 Moment oczekiwania na sprawdzenie trafności tego, co zostało przez dzieci opowiedziane jest źródłem dodatkowych emocji. Przy pominięciu obrazka pierwszego, dzieci szukają przyczyny obserwowanych skutków zdarzeń przedstawionych na następnych ilustracjach. Dokonywanie oceny stopnia trudności zastosowanego przy omawianiu historyjki obrazkowej zależy od sposobu przedstawienia jej treści. Ocena taka ma charakter indywidualny, inny dla każdej historyjki lub też dziecka.
Korzystnym ćwiczeniem wdrażającym do tworzenia uogólnień stanowiących syntezę całej historyjki jest nadanie jej przez dzieci odpowiedniego tytułu. Po wielokrotnym zastosowaniu tego ćwiczenia dzieci zrozumieją, że tytuł historyjki nie dotyczy treści jednego obrazka. Zaś nadawanie tytułu poszczególnym częściom historyjki jest ćwiczeniem przygotowującym do późniejszego syntezowania i uogólniania.
Próba rysowania przez dzieci, ułożonej przez nie same historyjki obrazkowej to inny sposób na zajęcie wyzwalające myślenie. Nieodzowne jest tu opowiedzenie historyjki przez autora rysunku.
Inną możliwością jest : omawianie historyjki obrazkowej, poczynając od ostatniego fragmentu. „ W tym wypadku wykładamy wszystkie obrazki - bez uporządkowanego układu. Jeden ( ostatni ) przedstawiający zakończenie wydarzenia, omawiamy wspólnie z dziećmi. Proponujemy im wybrać odpowiedni obrazek, stanowiący bezpośrednią przyczynę omawianego faktu. Jedno z dzieci wybiera, motywuje słuszność, a koledzy sprawdzają, dyskutują, aprobują lub nie. Na zakończenie opowiadają całość historyjki od początku do końca. Jest to ćwiczenie trudne ale aktywizuje procesy umysłowe zachodzące u dzieci.” 17
3 - Rola i znaczenie ikoniczności
Historyjki w sposób naturalny skłaniają dzieci do wypowiedzi wielozdaniowych, muszą bowiem przedstawić to co widzą, przewidywać co będzie dalej i uzasadnić, dlaczego tak, a nie inaczej uważają. „Historyjki obrazkowe - szczególnie wówczas, gdy celowo zabraknie w nich jakiegoś obrazu lub jego fragmentu, stanowią doskonały materiał dydaktyczny, który przez samą swą budowę skłania dzieci do przewidywania i formułowania wypowiedzi równocześnie z uzasadnieniem.” 18
Nauczyciel organizuje wiele sytuacji, które pobudzają do wypowiedzi. Mowa, wzbogacenie słownika, rozwijanie umiejętności ładnego komunikatywnego wypowiadania się ułatwia dzieciom opanowanie nawyków, poznanie świata - stanowi więc ważną umiejętność determinującą ich kontakt z otoczeniem.
Bezpośredni ogląd obrazków, z których skomponowana jest historyjka, stwarza naturalne warunki do wypowiadania się. Treść obrazków daje możliwość wyrażania określonego stosunku do przedstawionych postaci i sytuacji, a wzajemna wymiana myśli wpływa na kształtowanie stosunku dziecka do otoczenia, oddziałuje na jego postawę. Historyjka obrazkowa spełnia więc wiele funkcji : „ Nie tylko zachęca do mówienia, uczy ustalania kolejności faktów i samorzutnego układania opowiadań, rozwija umiejętność wypowiedzi wielozdaniowych i logicznie uporządkowanych, ale jej treść wywołuje pożądane uczucia, wpływa na kształtowanie postaw koleżeńskich”. 19
Wszystkie zajęcia oparte na środkach wizualnych, w szczególności na historyjce obrazkowej, podporządkowujemy określonym celom: kształcącym, wychowawczym i poznawczym. Znajomość poziomu rozwoju mowy i myślenia dzieci 6 - letnich pozwala nauczycielowi dobierać takie pomoce, takie formy organizacyjne, które służą kształceniu określonych funkcji. Jest to niezmiernie istotne, zwłaszcza u dzieci wykazujących deficyty, służy także ogólnemu rozwojowi wszystkich wychowanków, ważna jest tu też rola osoby dorosłej, będącej pośrednikiem między obrazem a odbiorcą.
„Od nauczycielki zależy, czy dzieci podczas pracy z obrazkami rozwijają słownik, czy nie ( ... ). Trzeba w sposób przemyślany i planowy organizować dziecku jego warsztat poznawczy, aktywizować je, rozszerzać horyzonty”. 20
Literatura dziecięca:
Literatura dla dzieci w wieku przedszkolnym jest rodzajem sztuki przekazywanej odbiorcom przede wszystkim za pośrednictwem rodziców, nauczycieli. Przedszkole stwarza swoim wychowankom różnorodne możliwości obcowania z literaturą piękną. W tej sytuacji rola nauczyciela w doborze literatury dla dzieci jest szczególnie odpowiedzialna. Wybierając książki dla swoich wychowanków, powinien on brać pod uwagę: właściwości i potrzeby dzieci oraz wartości artystyczne i wychowawcze utworów.
Nauczyciel przedszkola powinien przekazywać tekst literacki posługując się metodami dostosowanymi do poziomu dzieci. Przede wszystkim musi sam dobrze zapoznać się z treścią utworu. Zastanowić się nad tym, jak przedstawić przebieg akcji, postacie, nastrój, objaśnić niezrozumiałe dla dzieci zwroty i słowa. W przekazywaniu tekstu jedną z podstawowych ról odgrywa żywe słowo narratora, odpowiednie stosowanie tempa, siły głosu, jego wysokości, barwy, pauzy, akcentu. Stwarzanie obrazu treści środkami żywego słowa oddziałuje na wyobraźnię dziecka, pozwala na głębsze przeżycie utworu.
Podstawowym sposobem przekazywania dzieciom w przedszkolu treści utworów literackich jest opowiadanie. Ta forma przekazywania tekstu literackiego ułatwia dzieciom odbiór utworu dzięki możliwościom przystosowania opowiadania do ich właściwości psychicznych. Niezbyt obszerną treść książki można opowiadać w całości. Jeżeli książka zawiera kilka oddzielnych opowiadań, wtedy należy każdorazowo wybierać jedno lub dwa pod warunkiem, że dotyczą tego samego zagadnienia. Dzieciom młodszym można opowiadać po 2-3 rozdziały książki jednocześnie, ale tylko wtedy, gdy są one bardzo krótkie i wszystkie dotyczą tego samego problemu. Opowiadanie treści książki może być zachętą do swobodnych wypowiedzi na jej temat dla dzieci młodszych lub ustosunkowanie się do problemów wysuniętych przez nauczycielkę dla dzieci starszych.
Opowiadanie dzieciom treści książek posiada duże wartości wychowawcze. Wpływa ono na doskonalenie mowy dzieci, gdyż stanowi wzór języka literackiego, wzbogaca słownictwo, wpływa na wyrazistość mowy dziecięcej. Poza tym opowiadania przyczyniają się do rozwoju wyobraźni oraz skupiania uwagi. Cechą charakterystyczną opowiadań jest również to, że utrwalają i wzbogacają wiadomości dzieci i wywierają duży wpływ na kształtowanie się uczuć i postaw społeczno- moralnych, estetycznych i intelektualnych. Wartości wychowawcze opowiadania wyrażają się również w tym, że rozwijają one zainteresowania czytelnicze dzieci oraz dostarczają im dużo radości i wyzwalają poczucie humoru.
Opowiadanie ma również duży wpływ na zabawę dzieci. Będzie on większy, gdy dostarczymy odpowiednich pomocy. Dzieci starsze mogą pewne akcesoria i ilustracje do zabawy wykonać same, gdyż treść opowiadania stanowi cenne źródło wzbogacania działalności plastyczno- konstrukcyjnej i wyzwalania ekspresji twórczej.
Obok opowiadania, wiele miejsca w pracy z dziećmi przedszkolnymi zajmuje czytanie książek. Nie może ono trwać długo. Czas lektury u dzieci młodszych powinien wynosić 3-10 minut- razem z oglądaniem ilustracji. Dzieci starsze mogą słuchać lektury przez dłuższy czas, a pokazywanie ilustracji nie jest konieczne.
W grupach młodszych ( 3-4 latkach) odczytuje się tekst małym zespołom , by każde dziecko mogło, jeśli zechce, spoglądać na ilustracje. Czytanie książek dzieciom starszym ( 5-6 latkom) może mieć miejsce podczas zajęć z całą grupą, w różnych porach dnia, poza czasem przeznaczonym na zajęcia organizowane dla wszystkich dzieci. Dzieci 6-letnie bardzo lubią teksty dłuższe, które czyta się fragmentami, przez pewien okres czasu. Czytając książkę odcinkami trzeba dbać o to, aby każdy z nich stanowił zamkniętą całość. Wracając do książki w celu przeczytania następnego fragmentu trzeba koniecznie dzieciom przypomnieć, na czym czytanie zostało zakończone. Może to zrobić zarówno nauczyciel, jak i dzieci. Będą one wtedy mogły lepiej zapamiętać treść opowiadania.
Poważne miejsce w literaturze dziecięcej zajmuje poezja. Wiersze w przedszkolu mają duże zastosowanie w pracy wychowawczej. Jedną z form przekazywania wierszy jest ich czytanie. Wiersze można dzieciom czytać przy różnych okazjach, zarówno całej grupie, jak i małym zespołom, a nawet jednemu dziecku. Utwory przeznaczone do przeczytania dzieciom mogą być dłuższe i trudniejsze od tych, których uczą się na pamięć. Wiersz przewidziany do nauki musi natomiast odpowiadać możliwościom percepcyjnym dziecka, czyli być krótki, o treści bliskiej dziecku, w pełni dla niego zrozumiały.
Aby nauczyć wiersza na pamięć nauczycielka sama musi go dobrze znać. Nie należy uczyć dzieci wiersza czytając go z książki czy z kartki. Wiersz do nauki powinien być utrwalany przy różnych okazjach, aby dzieci mogły dobrze go przyswoić. Utrwalanie wiersza wprowadzonego podczas zajęcia z całą grupą należy kontynuować już tylko indywidualnie i w małych zespołach. Pozwala to każdemu dziecku na zastosowanie własnej interpretacji utworu. Deklamację zespołową można stosować dopiero wtedy, gdy większość dzieci zna już wiersz dobrze i ładnie go wypowiada.
Odrębny rodzaj działalności dzieci związany z przekazywaniem treści stanowią zabawy inscenizowane. Inscenizacje utworów literackich wzbogacają przeżycia dzieci poprzez wiązanie słowa z działaniem. Sposób odtwarzania treści przez dzieci jest zróżnicowany w zależności od ich wieku. Dzieci 3-letnie mogą jedynie naśladować ruchem zachowanie się niektórych postaci lub niektóre dźwięki. Dzieci 4-letnie mogą już odtwarzać małe fragmenty akcji, głównie rozmowy dwóch bohaterów. Dzieci 5-6 letnie mogą inscenizować treść całych utworów, a w zabawie może brać udział kilkoro dzieci.
Inscenizowanie utworów literatury dziecięcej posiada duże wartości wychowawcze. Główne z nich to przede wszystkim zdobywanie umiejętności analizowania treści utworu: wyodrębnianie poszczególnych scen, charakteryzowanie bohaterów, określanie nastroju i miejsca akcji, ponadto rozwijanie pamięci logicznej i wyobraźni twórczej oraz kształcenie wyrazistej mowy w toku naśladowania odtwarzanych postaci i umiejętności naśladowania ich stanów emocjonalnych: radości, smutku, strachu lub grozy. Inscenizacja utworów przez dzieci wpływa także pozytywnie na nabieranie śmiałości, pewności siebie, wiary we własne możliwości oraz na nabywanie umiejętności współdziałania społecznego. Do inscenizacji wybiera się utwory o żywej i prostej akcji. W toku przygotowywania inscenizacji dzieci uczą się organizować pracę zespołową, rozumieć wartości zbiorowego wysiłku.
Czytanie, opowiadanie, recytacja i inscenizacja utworu są metodami zapoznania z treścią tekstu literackiego. Powiązane z analizą i interpretacją skłaniają do działania, oddziałują na sferę doznań i przeżyć dzieci.
Przekazywanie dzieciom utworów literackich jest jednym ze sposobów doskonalenia procesów myślowych: rozwijanie umiejętności analizy treści utworu, wyciąganie wniosków dotyczących postępowania bohaterów.
Sposobem rozwijania u dzieci zainteresowania książką, przyzwyczajanie do właściwego korzystania z niej i oddziaływania na rozwój osobowości przez kontakt z literaturą jest umożliwienie dzieciom korzystania z książek. W przedszkolu rolę tę spełnia ,, kącik książki”, do którego dzieci mają dostęp w każdej chwili. Aby ,, kącik” dobrze spełniał swoją rolę, powinien być interesujący, zaopatrzony we właściwe pozycje. U starszych przedszkolaków rola ,, kącika książki” nabiera większego znaczenia, ponieważ krąg działalności tych dzieci znacznie się rozszerza. Występuje już zainteresowanie słowem pisanym.
,,Kącik książki” w przedszkolu ma na celu rozbudzenie zaciekawienia dzieci utworami literackimi, umożliwienie powtórnego przeżywania ich treści oraz przyzwyczajanie do samodzielnego poszukiwania kontaktu z książką. Powinien on także rozwijać aktywność dzieci i chęć swobodnego wypowiadania się.
Opowiadanie:
Mowa i myślenie to procesy ściśle powiązane ze sobą i wzajemnie się warunkujące. Dobry poziom rozwoju mowy dziecka ułatwia mu wypowiadanie swoich myśli, a opanowanie umiejętności dokonywania prostych operacji umysłowych, umożliwia mu swobodne posługiwanie się mową, formułowanie poprawnych i zrozumiałych dla otoczenia wypowiedzi.
Dlatego też w pracy dydaktyczno-wychowawczej z dziećmi w wieku przedszkolnym sześciolatków zadania dotyczące rozwijania mowy i myślenia dzieci realizowane są zawsze łącznie, chociaż istnieją określone rodzaje działalności dzieci, w których aktywizowanie mowy lub myślenia ma charakter aktywizujący.
Dzieci słuchając bajek wyobrażają sobie nakreśloną za pomocą słowa sytuację, kojarzą poszczególne fakty, tworząc logiczną całość, ustosunkowują się do przedstawionych faktów lub bohaterów, dokonują oceny ich postępowania.
Jednocześnie, słuchając pięknej, literackiej mowy czytanej przez nauczyciela, mają wzór do naśladowania, wzbogacają swój słownik, zarówno bierny jak i czynny. Ponieważ po wysłuchaniu utworu stawiają pytania, formułują oceny, często jeżeli treść opowiadania była interesująca, odtwarzają ją w zabawie.
Bajka wnosi nowe, często jeszcze nie poznane przez dzieci słownictwo, dziecko słuchając nowych słów po pewnym czasie zaczyna ich używać.
Książka dla dzieci w wieku przedszkolnym powinna zawierać dobry tekst, jak i artystyczną ilustrację. Oglądanie przez dzieci ilustracji w książkach stanowi ważny czynnik w pracy nad rozwojem mowy i myślenia. Dzieci zainteresowane ilustracją opowiadają jej treść, nazywają oglądane przedmioty lub sytuacje, pytają o treści mniej zrozumiałe, a tym samym wzbogacają swój słownik.
Książka dla dzieci to nie tylko ilustracje, lecz także interesujące i piękne teksty, których dzieci bardzo lubią słuchać: "Najbardziej odpowiednim sposobem przekazywania sześciolatkom treści utworów jest opowiadanie. Oceniając znaczenie przekazywania dzieciom treści książek można wskazać, że:
opowiadanie utworów literatury dziecięcej wpływa na doskonalenie mowy, ponieważ stanowią one wzór języka literackiego, wzbogacają słownictwo, wpływają na wyrazistość mowy,
przyczynia się wydatnie do rozwoju wyobraźni, skupiania uwagi,
wzbogaca wiadomości dziecięce,
wpływa na kształtowanie uczuć i postaw społeczno-moralnych, estetycznych i intelektualnych"
Zagadki:
Ogromną rolę w aktywizowaniu myślenia dzieci spełniają zagadki. Charakterystyczną cecha zagadki jest odpowiednie zadanie umysłowe. Przy jej rozwiązywaniu konieczne jest przypominanie, porównywanie, dopasowywanie cech do przedmiotów.
Dzięki temu rozwija się pamięć, uwaga, myślenie, wyobraźnia, spostrzegawczość.
Jak stwierdza S. Lipina rozwiązywanie zagadek jest zabawą, która systematycznie prowadzona rozwija i kształci umysł dziecka.
Każda zagadka wykorzystywana w pracy z dziećmi powinna spełniać następujące warunki:
Tekst zagadki powinien być w pełni zrozumiały.
Zagadka powinna być nie za łatwa i nie za trudna.
Powinna dotyczyć treści poznawczych wskazanych do utrwalenia przez dzieci.
Zagadka powinna być poprawna pod względem logicznym.
Zagadka powinna być sformułowana w sposób interesujący i ładnie przekazana.
Jak w każdej działalności wychowawczo- dydaktycznej, tak i przy stosowaniu zagadek obowiązuje przestrzeganie zasady stopniowania trudności.
Rozpoczynamy, więc od zagadek najłatwiejszych przechodząc stopniowo do coraz trudniejszych.
Wyróżnia się następujące typy zagadek:
Zagadki- opisy o przedmiotach znajdujących się w zasięgu wzroku i ręki dziecka.
Zagadki- opisy o przedmiotach przedstawionych na obrazkach.
Zagadki- opisy o przedmiotach aktualnie nie spostrzeganych przez dzieci.
Zagadki- wierszyki.
Metodyka wychowania przedszkolnego zakłada, że dobrze dobrane zagadki spełniają ważną rolę w rozwijaniu myślenia dzieci, a w szczególności:
wdrażają do wysiłku umysłowego i chęci pokonywania trudności w tej dziedzinie,
rozwijają procesy myślowe: zdolność do analizy i syntezy, porównywania, dokonywania uogólnień, pobudzają wyobraźnię, rozwijają pamięć i spostrzegawczość,
uczą rozumienia porównań i przenośni,
wdrażają dzieci do rozumowania poprzez domyślanie się czegoś, kontrolowania własnych wypowiedzi i krytycznego stosunku wobec wypowiedzi kolegów,
utrwalają wiadomości, uściślają pojęcia i przygotowują do ich definiowania.