CHEMIOTEREPEUTYKI

Leki chemioterapeutyczne - to związki chemiczne które wprowadzone do organizmu zakażonego w dawkach dla niego nie toksycznych doprowadzają do zniszczenia drobnoustrojów chorobotwórczych ich cechą charakterystyczną jest ich większa toksyczność w stosunku do drobnoustrojów niż do tkanek organizmów wyższych. Im większa różnica pomiędzy tymi dwoma zmiennymi tym wyższa skuteczność leku i jego bezpieczeństwo

Leki chemioterapeutyczne to dość duża grupa leków która skupia między innymi:

• Leki przeciwpierwotniakowe gdzie największe znaczenie chorobotwórcze mają pełzaki (pełzak czerwonik) wiciowce (rzęsistek pochowy wielokuściec jelitowy) świdrowce (Trypanosoma brucei) lejszmanie (Leishmania donovani) sporowce (szparkosz okrężnicy Toxoplasma gondii)

• Leki przeciw lambliozie Lamblia intestinalis (wielkouściec jelitowy) rozpowszechniony pasożyt jelitowy zwłaszcza u dzieci podstawowymi lekami są metronidazol tynidazol oraz furazolidon

• Leki przeciwrzęsistkowe głównie Rzęsistek pochwowy (Trichomonas vaginalis) leczenie bardzo trudne i nie zawsze skuteczne obowiązuje równocześnie leczenie partnerów współżycia płciowego największe znaczenie ma metronidazol pochodne imidazolu (tynidazol) są to związki dość toksyczne wywołujące wiele zaburzeń czynności układu pokarmowego OUN (bóle zawroty głowy pobudzenie bezsenność), szpiku kostnego (leukopenia) w czasie zażywania tych leków nie wolno używać alkoholu, która nasila objawy toksyczne neurologiczne

• Leki przeciw toksoplazmozie głównie przeciwko Toxoplasma gondii podstawowymi lekami są pirymetamina i sulfonamidy (sulfadiazyna) oraz kotrimoksazol (przy nietolerancji na sulfonamidy stosuję się klindamycynę) w zmianach ocznych stosuję się zwykle łączenie z sulfonamidami (sultadiazyna) czasem w postaci wstrzyknięć do ciała szklistego lub okołogałkowo również stosuję się makrolid - spiramycynę

• Leki przeciwgruźlicze jest to tak zwane leczenie skojarzone (stosowanie równocześnie kilku leków przeciwgruźliczych jednocześnie) w ten sposób nie tylko zwiększa się ich efektywność ale również zmniejsza bezpieczeństwo powstawania oporności na prądki

Z chemicznego punktu widzenia leki przeciwgruźlicze należą do różnych leków:

• Antybiotyki - ryfampicyna, streptomycyna, cykloseryna, kapreomycyna kanamycyna

• Hydrazydy i amidy - izoniazyd, pirazynamid, etionamid

• Pochodne etenobutamolu - etambutamol

Można je podzielić na:

• Leki pierwszego wyboru - ryfampicyna, izoniazyd, etambutol,

• Leki drugiego wyboru - streptomycyna, wiomycyna, cykloseryna, kapreomycyna, kanamycyna, etionamid

Najczęstsze zestawienie: izoniazyd + pirazynamid + ryfampicyna + etambutol

Leczenie polega na terapii ciągłej (polega ona na podawaniu leku przeciwgrużlicznych pierwszego wyboru na oddziale szpitalnym przez 8 tygodni a następnie faza kontynuacji izoniazyd + ryfampicyna przez 4 tygodnie lub izoniazyd + etambutol przez 6 miesięcy

LEKI:

I.Hydrazyd kwasu izonikotynowego:

1.Izoniazyd

Działanie: wyłącznie na prądki gruźlicy oraz promienice wywołuje szybką, a niekiedy uderzającą wprost poprawę kliniczną chorych - spadek gorączki, zniknięcie prądków z płwociny, poprawę samopoczucia (jest ona uzależniona w pewnej mierze od działania euforyzującego działania leku) po dłuższym leczeniu wytwarza się oporność lecz równocześnie zmniejsza się „zjadliwość” prądków

Zastosowanie: należy pamiętać że siła i czas działania jest uzależniony od tego czy chory jest „szybkim” czy „wolnym” acetylatorem

Działania niepożądane: stosunkowo często zaparcia, suchość w ustach rzadziej niepokój drżenie i niezborność ruchowa, czasem nieznacznie uszkadza wątrobę i szpik kostny może wywołać przyzwyczajenie i reakcje alergiczne znacznie uszkadza nerki i to jest przeciwskazanie.

Preparaty: Isoniazidum tab.

2.Pirazynamid

Działanie: stosuję się go razem z izoniazydem i ryfampicyną

Działania niepożądane: może powodować gorączkę, skórne reakcje alergiczne, nadwrażliwość skóry na światło oraz bóle stawowe (zwiększa stężenie kwasu moczowego we krwi)

Preparaty: Pirazynamid tabl.

II.Etambutol

Zastosowanie: wyłacznie z innymi lekami przeciwgruźlicowymi (np. ryfampicyną)

Działania niepożądane: jest dość toksyczne - wywołuje zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego, bóle głowy, uszkodzenia nerwu wzrokowego w czasie przyjmowanie tego leku nie wolno prowadzić pojazdów mechanicznych (zaburzenia rozpoznawania barw)

Preparaty: Ethambutol kaps.

III.Ryfampicyna

Półsynetyczny antybiotyk o działaniu PRZECIWBAKTERYJNYM działa na G(-) i G(+) również na prądki gruźlicy eliminacje tego leku zwiększają induktory enzymatyczne np. balbiturany jednak jest ona silnym induktorem - zmniejsza i skraca działanie innych leków(np. preparatów antykoncepcyjnych)

Działania niepożądane: mało toksyczna niekiedy wywołuje objawy ze strony przewodu pokarmowego(nudności, biegunki, wymioty) skórne reakcje oraz bóle i zawroty głowy, senność zmęczenie zaburzenia widzenia

Preparaty: Rifampicin Rifamazid kaps.

IV.Kapreomycyna

Działanie: antybiotyk polipeptydowy o działaniu przeciwgruźliczym

Działania niepożądane: ototoksyczne, nefrotoksyczne, hepatotoksyczne mogą wystąpić odczyny uczuleniowe

Preparaty: Capreomycinum

V.Cykloseryna

Działanie: antybiotyk o działaniu BAKTERIOSTATYCZNYM na różne drobnoustroje(bakterie, rikecje bedsonie) jednak ma znacznie wyłącznie przeciwprądkowe podaje się ją wyłącznie z innymi lekami przeciwgruźliczymi w ciężkich przypadkach gruźlicy płuc gdy inne leki zawodzą lub wytwarza się na nie oporność niekiedy również zastosowanie w zakażeniach dróg moczowych

Działania niepożądane: najbardziej toksyczna często wywołuje bóle i zawroty głowy, drżenia mięśniowe, drgawki, sen letargiczny, a nawet psychozę nie można jej podawać chorym z uszkodzonymi nerkami wywołuje nie tolerancję alkoholu etylowego

Preparaty: Cycloserinum tab.

VI.Etionamid

Działanie: substancja podobna do izoniazydu stosowana głównie w różnych rodzajach gruźlicy w połączeniu z cykloseryną pirazynamidem lub wiomycyną

Działania niepożądane: średnio toksyczne - może niekiedy wywoływać zaburzenia żołądkowo - jelitowe, skórne reakcje oraz zaburzenia neurologiczne(bóle zawroty głowy depresje drgawki) jego podstawową wadą jest łatwość uodporniania się prądków

Preparaty: Etionamid draż.

SULFONAMIDY

Są to związki trudno rozpuszczalne w wodzie(z metalami tworzą rozpuszczalne sole) mało toksyczne wywierają silne działania BAKTERIOSTATYCZNE w stosunku do wielu drobnoustrojów niektóre z nich mają właściwości i przeciwcukrzycowe inne wykazują działania moczopędne i przeciwpadaczkowe

Działają one na następujące drobnoustroje:

• Ziarniaki G(+)[paciorkowce dwoinki zapalenia płuc] i G(-)[dwoinka rzeżączki dwoinka zapalenia opon mózgowych]

• Pałeczki - czerwonik, dżumy

• Laseczki - zgorzeli gazowej, wąglika, tężca, przeciwnkowca cholery

• Bedsonie(neoriketsje) - ziarninaka wenerycznego, choroby papuziej

• Promieniowce

Mechanizmy działania:

Sulfonamidy wywierają silne działanie przeciwbakteryjne w stężeniach nie toksycznych dla organizmu. Działanie to występuje szybciej dużo szybciej in vivo niż in vitro. Stan zahamowania jest przejściowy - w okresie tym albo zostają one zniszczone przez siły odpornościowe albo uodparniają się i stają się nie wrażliwe na dalsze działanie sulfonamidów. Mechanizm ich działania opiera się na tym, iż zajmują w bakteriach miejsce witaminy bakteryjnej - kwasu paraaminobenozoesowego, które staje się wówczas nieprzyswajalny pozatym zmniejszą one przepuszczalność otoczki komórek bakterii dla kwasu glutaminowego który jest niezbędny do syntezy kwasu nukleinowych.

Wydalanie:

Wydalane wraz z moczem w stężeniach wielokrotnie większym niż ich stężeniach we krwi dzięki temu wydalane w postaci nie zmienionej działają silnie w zakażeniach dróg moczowych nawet na drobnoustroje na które te leki nie działają w stężeniach osiąganych we krwi

Toksyczność:

Niekiedy mogą one wywołać nudności, wymioty i bóle głowy oraz uczulenia(wysypki skórne, zapalenia skóry) niekiedy uszkodzenia szpiku a także wątroby

Przeciwwskazania:

Nie można ich stosować u osób uczulonych, z uszkodzoną wątrobą i nerkami u wcześniaków i noworodków(do 3 miesiąca życia). Podaje się je po jedzeniu, ponieważ drażnią śluzówkę żołądka można je również stosować w postaci kremów oraz w postaci kropli i roztworów(obecnie rzadko)

Wartość kliniczna:

Uważa się je obecnie za leki drugiego wyboru tzw. leki, które stosuję wówczas, gdy inne leki nie działają. Stosują się je przede wszystkim je w ostrych niepowikłanych zakażeniach dróg moczowych , żółciowych, niekiedy w zapaleniach stercza. Salazopiryna jest stosowana we wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego oraz w reumatoidalnym zapaleniu stawów(RZS) można je wykorzystać w zakażeniach pierwotniakowych również można je wykorzystywać w okulistyce - Sulfacetamidum, Sulfanizolum i maści sulfadikramidu(Irgamid) oraz sól srebrowa sulfadiazyny(Dermazin) w postaci kremu na oparzenia

LEKI:

I.Kotrimoksazol

Mechanizm działania: jest to mieszanina sulfonamidów: sulfametoksazolu z leki antymitotycznym - trimetoprymem oba te składniki hamują syntezę kwasów nukleinowych każdy z nich na innym etapie jego powstawania w rezultacie otrzymujemy synergizm działania przeciwbakteryjnego i rzadziej występującą lekoodporność

Wartość kliniczna: działa na większość G(+) i G(-) w tym również na w pewnym stopniu na pałeczki ropy błękitnej

Zastosowanie: szczególnie w zakażeniach dróg moczowych(łącznie z rzeżączką) drogi oddechowe(zapalenie oskrzeli i płuc) zakażeniach przewodu pokarmowego(dur i paradur)

Działania niepożądane: może wywołać uszkodzenie wątroby

Zaletą jest stosowanie 2 razy dziennie co 12 godzin

Preparaty: Biseptol 120 amp. Sulfasalazin EN tabl. Sulfacetamidum Natrium krop. Do oczu 10% Dermazin 1% krem Argosulfan 2% krem

II.Pochodne nitrofuranu:

Działają BAKTERIOSTATYCZNIE(częściowo również BAKTERIOBÓJCZO) w stosunku do G(+) i G(-) pozatym na pierwotniaki i grzyby

Mechanizm działania: Nitaty ulegają redukcji w komórce bakteryjnej do cytotoksycznych metabolitów które prowadzą do zniszczenia DNA

Zastosowanie: szczególnie zastosowanie w zakażeniach drogach moczowych, w rzęsistkowicy i kandydiozie pochwy w lambiozie i zakażeniach skóry

Nie można ich stosować z lekami sympatykomimetycznymi i probenecydem(hamuje wydalanie) nie wolno używać alkoholu

Działania niepożądane: są to leki toksyczne(opisane wypadki śmiertelne) Nie wolno stosować u kobiet w ciąży u niemowląt i osób z uszkodzoną wątrobą

1.Nitrofurantoina

Działanie: dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego i szybko eliminowana przez nerki i wątrobę działa najsilniej w środowisku kwaśnym(pH 5,5) obecnie w zakażeniach dróg moczowych

Preparaty: Furaginum tabl.

2.Nifuroksazyd

Działanie: Nie wchłania się z przewodu pokarmowego(jego największa zaleta) stosowany głównie w leczeniu ostrych zakażeń jelitowych biegunek po antybiotykach oraz profilaktycznie przeciw zagrażającym zakażeniom jelitowych

Preparaty: Niforoksazyd tabl.

3.Nitrofural

Działanie: wyłącznie stosowany miejscowo w zakażeniach bakteryjnych i grzybiczych skóry i błony śluzowej jamy ustnej w postaci maści(jednak jest to leczenie ograniczone)

Preparaty: Nitrofurazon maść 0,2%

III.Pochodne nitroimidazolu:

Działanie: stosowanie w zakażeniach rzęsistkiem pochwowym i jelitowej, w czerwonce pełzakowatej ich działanie PRZECIWBAKTERYJNE zostało stwierdzone po dłuższym czasie(uszkodzenie DNA bakteryjnego) działa głównie na G(-) bakterie beztlenowe dobrze wchłaniają się z przewodu pokarmowego gorzej z odbytnicy i źle z pochwy

1.Metronidazol i Timidazol

Działanie: jako lek przeciwbakteryjny w zakażeniach beztlenowcami jest stosowany najczęściej dożylnie łatwo przenika do tkanek

Działania niepożądane: dość toksyczne wywołują zaburzenia gastryczne, zaburzenia czynności OUN i nerwów obwodowych(ataksje, parestezje, niekiedy drgawki) wywołuje nietolerancje alkoholu nie należy stosować u kobiet w ciąży i u noworodków

Preparaty: Metronidazol tab. Maść 10% i żel 1% Tymidazolum

IV.Chinolony

Działanie: przede wszystkim w zakażeniach dróg moczowych mają unikatowy mechanizm działania PRZECIWBAKTERYJNEGO - hamują aktywność gyrazy odgrywający istotną rolę w procesie transkrypcji i rekombinacji DNA

Podział:

1.I generacja(kw. nalidyksowy kw. pipemidowy)

Działanie: wykazują one aktywność BAKTERIOSTATYCZNĄ wykorzystywaną w terapii zakażeń dróg moczowych

Działania niepożądane: powodują zaburzenia czynności przewodu pokarmowego(nudności wymioty), OUN(bóle i zawroty głowy) niekiedy skórne odczyny alergiczne

Preparaty: Nevigramon(kw. nalidyksowy) kaps. Palin(kw.pipemidowy) kaps. i czop. do pochwowe

2.II generacja(norfloksacyna, cyprofloksacyna, pefloksacyna)

Działanie: w zakażeniach bakteriami G(-) działają na patogenny atypowe(Chlamydie, Mycoplasama Legionella) są bardzo cenionymi lekami w zakażeniach dróg moczowych

Cyklofloksacyna oraz ofloksacyna mogą być stosowane także do leczenia ciężkich zakażeń płuc i zakażeń pooperacyjnych

Preparaty: Tarivid 200(ofloksaycna) tab. Cipronex(ciprofloksacyna) tabl. Pefloksacyna(pefloksacyna) tabl. Nolicin(norfloksacyna) tabl.

3.III generacja(fleroksacyna, lewofloksacyna tosufloksacyna)

Działanie: wyższa aktywność wobec bakterii G(+) lecz mniejsza aktywność wobec bakterii G(-) działają na atypowe silniej niż II genracji

4.IV generacja(lomefloksacyna, moksyfloksacyna, kinofloksacyna, trowafloksacyna)

Działanie: wykazują aktywność wobec bakterii beztlenowych i G(+) oraz atypowych patogenów oddechowych

Preparaty: Avelox(moksyfloksacyna) tabl. Okacin(lomefloksacyna) krople do oczu 0,3%

Ocena krytyczna: zwłaszcza dla leczenia pozaszpitalne są względnie bezpiecznie stosuję się doustnie i to 2 razy dziennie a III i IV generacji tylko raz dziennie wykazują chondrotoksyczność co uniemożliwia je stosowanie u dzieci i młodzieży łatwość wytwarzania oporności wśród Pseudomonas aeruginosa(oprócz sparfloksacyna i tosulofloksacyna)

V.Pochodne chinoliny

Działanie: działają BAKTERIOBÓJCZE zwłaszcza G(+) grzybów i pierwotniaków(rzęsistek i pełzak) stosowane w zakażeniach przewodu pokarmowego, górnych dróg oddechowych oraz zakażeń pochwy bakteryjne grzybicze i rzęsistkowe

Działania niepożądane: stosowane w dużych dawkach i przez dłuższy czas wywołują poza zawrotami głowy i bólami głowy , zapalenie nerwów obwodowych(zwłaszcza uszkodzenie nerwu wzrokowego)

Preparaty: Chlorochinaldin tabl do ssania Viosept(preparat złożony kliochinol, tripelenamina, domifen) miejscowo w grzybicach skóry

---