Dół formularza

Gustaw Flaubert, Pani Bovary

GUSTAW FLAUBERT
Gustaw Flaubert (1821-80), pisarz francuski. Do jego najwybitniejszych powieści należą: Pani Bovary (1857), Salambo (1862), Szkoła uczuć (1869), Bouvard i Pécuchet (1881) oraz tom nowel Trzy opowieści (1877) i Słownik komunałów (1911). 

TREŚĆ

CZĘŚĆ PIERWSZA

1.
W szkole pojawia się nowy, Karol Bovary: „Był to chłopiec ze wsi, lat około piętnastu, wyższy od każdego z nas. Miał włosy obcięte równo nad czołem, jak wiejski ministrant, minę roztropną i bardzo zakłopotaną. Choć barczysty nie był, jego zielona sukienna kurtka z czarnymi guzikami wpijała mu się mocno w ramiona, a spod mankietów wyzierały, nienawykłe do odzieży, czerwone przeguby. Z żółtawych, wysoko na szelkach podciągniętych spodni wysuwały się nogi w niebieskich pończochach. Grube, źle oczyszczone buty podbite były gwoździami”.
Rodzicami Karola byli: eks-chirurg wojskowy (dymisjonowany za nadużycia) i zamożna córka czapnika. Starszy pan Bovary szybko roztrwonił posag żony i zmuszony był osiąść na wsi, w maleńkim majątku. Karol przez kilka lat uczył się dla oszczędności w domu - ojciec lekceważył naukę, chciał wychować syna na pewnego siebie mężczyznę, kazał mu sypiać na ziemi, pić rum i wyśmiewać się z kościoła. Karol nie miał jednak duszy buntownika. Dzięki samozaparciu matki chłopak skończył szkołę, a później studia medyczne. Także dzięki matce otrzymał dobrą praktykę w Tostes. Pani Bovary wyszukała mu także odpowiednią małżonkę - zamożną wdowę po komorniku z Dieppe, panią Heloizę Dubuc.
2.
Pewnej nocy Karol otrzymuje niespodziewane wezwanie - jeden z najbogatszych rolników w okolicy, pan Rouault, złamał nogę. Złamanie nie jest skomplikowane i Bovary szybko składa nogę. Jego zainteresowanie budzi córka Rouaulta, Emma. Jest bardzo piękna i wytworna. Wykształciła się na pensji klasztornej w Rouen i właśnie powróciła do ojca. Do żony Karola szybko dociera wiadomość, że nowy pacjent ma młodą córkę. Zabrania więc mężowi częstych wizyt u Rouault. W tym samym czasie okazuje się, że Heloiza Bovary jest bankrutką. Wzbudza to niezadowolenie rodziców Karola, zwłaszcza ojca. Znieważona przez niego Heloiza zaczyna chorować z nerwów i wkrótce umiera. Karol niespodziewanie zostaje wdowcem.
3.
Bovary postanawia oświadczyć się Emmie. Stary Rouault sprzyja temu zamiarowi. Już od dawna pragnie pozbyć się córki, jego majątek podupada, a Karol najwyraźniej nie liczy na posag. Namawia więc córkę na to małżeństwo, Emma zgadza się.
4.
Ślub Karola i Emmy jest bardzo wystawny. Matka pana młodego obraża się, gdyż nie zasięgnięto jej rady w sprawie sukni ślubnej synowej. Karol jest bardzo szczęśliwy i zakochany w Emmie. Żona przyjmuje wybuchy jego uczuć dość obojętnie. „Miodowe dni” nie trwają długo - Bovary musi wracać do pacjentów. Oboje przenoszą się do Tostes.

5.
Małżeństwo rozczarowuje Emmę. Choć mąż spełnia wszystkie jej kaprysy, ona czuje się samotna i nieszczęśliwa. Karol drażni ją, zwłaszcza jego złe maniery i gminne zachowanie. Oczekiwane przed ślubem szczęście nie nadchodzi, Emma dochodzi do wniosku, że pomyliła się, wychodząc za mąż.
6.
W klasztorze Emma czytywała mnóstwo książek, które przynosiła stara panna reperująca ubrania uczennic. Były to romanse w rodzaju Pawła i Wirginii. Emma zaczęła marzyć o miłości takiej, jaką opisywały te książki - śniła o książętach i hrabiach, idealnych uczuciach. Po powrocie do domu ojca bawiła się rozkazywaniem służbie, ale szybko jej to zbrzydło i zaczęła tęsknić za klasztorem. W takim stanie ducha poznał ją Karol. Emma miała nadzieję, że małżeństwo zmieni coś w jej życiu.
7.
Emma jest bardzo dobrą gospodynią: utalentowaną i wymagającą. Oprócz tego rysuje i gra na fortepianie. Bovary jest dumny z takiej żony.
Dni płyną powoli, Emma jest coraz nieszczęśliwsza. Jej jedyną towarzyszką jest charciczka Dżali, z którą chodzi na długie spacery. Coraz bardziej rozczarowuje się małżeństwem - Karol ją nudzi i denerwuje.
W październiku ma miejsce niepodziewana przyjemność - oboje zostają zaproszeni na bal do markiza d'Andervilliers do Vaubeyssard. Emma nie może uwierzyć w swoje szczęście.
8.
Dwa dni na dworze markiza upajają Emmę. Chłonie wszystkie rozmowy, podziwia urządzenie domu. Tylko Karol nieodmiennie ją drażni, cały czas obawia się, że mąż popełni jakąś gafę. Podczas balu Emma tańczy z wicehrabią, mężczyzna ten wydaje jej się przeniesiony ze stron powieści, które tak lubiła czytać w klasztorze. W nocy Emma stara się nie spać, by nie stracić ani jednej chwili z pobytu u markiza. Rano oboje wyjeżdżają. Podczas krótkiego postoju Karol znajduje papierośnicę - Emma wyobraża sobie, że przedmiot ten należy do wicehrabiego. W domu chowa papierośnicę do swej komody. Ciągle wspomina bal i żałuje, że nie może być w Vaubeyssard.
9.
Emma wciąż myśli o balu i wicehrabim. Kupuje plan Paryża i uczy się nazw ulic - jest pewna, że wicehrabia jest w tym mieście. Stolica wydaje jej się miastem wielkich możliwości, gdzie i ona mogłaby zabłysnąć. Abonuje kilka pism i śledzi w nich wszystkie paryskie wydarzenia i plotki. Emma staje się też bardzo kapryśna - dysponuje potrawy, których potem nie je. Jest zła, smutna i niezadowolona. Karol jest przerażony jej stanem. Lekarze zalecają zmianę klimatu. Bovary postanawia wystarać się o nową praktykę w Yonville. Gdy wyjeżdżają, Emma jest w ciąży.

CZĘŚĆ DRUGA

1.
W Yonville najważniejszą osobą jest aptekarz Homais. Homais boi się nowego lekarza, dlatego ze wszystkich sił próbuje mu schlebiać. Aptekarz miał kiedyś sprawę sądową o nielegalne udzielanie porad lekarskich, a ponieważ robi to nadal, nie chce mieć w Bovarym wroga. Podczas podróży ucieka charciczka Emmy.
2.
W oberży, gdzie się zatrzymują po podróży, Emma poznaje młodego Leona Dupuis, praktykanta notarialnego. Oboje mają podobne zainteresowania (muzyka i książki) i od razu przypadają sobie do gustu.

3.
Emma zaczyna gospodarować w nowym domu. Poprzedni lekarz, Polak, uciekł bez słowa pożegnania. Niezwykle przyjacielski i użyteczny okazuje się aptekarz Homais. Pani Bovary rodzi córkę, Bertę, którą po porodzie oddaje do mamki na wieś. W jednej z wizyt u dziecka towarzyszy jej Leon, którego szokuje kontrast pomiędzy nędzną chatą i wulgarną mamką a piękną i elegancką Emmą.
4.
W niedzielne wieczory śmietanka towarzyska Yonville zbiera się u aptekarza. Gra się w karty i domino, a Leon i Emma rozmawiają o muzyce i literaturze. Ich wzajemna sympatia zwraca uwagę, a gdy Emma daje Leonowi własnoręcznie wykonaną kapę, sąsiedzi zaczynają podejrzewać, że jest jego kochanką. Leon tymczasem ciągle dręczy się, w jaki sposób wyznać Emmie miłość, a ona nie jest pewna, czy go kocha.
5.
Podczas wspólnego spaceru Emma porównuje Leona z mężem. Karol wydaje się jej prostacki, ma gminne maniery (nosi w kieszeni nóż jak chłopi). Leon to wcielenie doskonałości.
U Emmy pojawia się stary lichwiarz Lheureux, który proponuje jej pożyczkę. Emma odmawia - nie potrzebuje pieniędzy.
Uczucie pani Bovary i Leona przeżywa wzloty i upadki. Emma raz jest łaskawa, raz nieustępliwa. Leon zyskuje i traci nieustannie nadzieję. Pani Bovary coraz bardziej nienawidzi męża.
6.
Emma próbuje znaleźć pocieszenie u księdza, który nie ma czasu jej wysłuchać. W domu wszystko ją denerwuje, nie może znieść nawet swej córeczki. Odpycha Bertę i dziecko uderza się w głowę. Zaniepokojonemu Karolowi Emma kłamie, że mała uderzyła się przy zabawie.
Leon zniechęcony beznadziejną miłością postanawia przenieść się do Paryża. Nie może jednak wyjechać bez pożegnania z panią Bovary - jest to bardzo dramatyczna chwila i młody człowiek wciąż się waha, czy nie zostać. W końcu odjeżdża, przynaglany przez aptekarza i notariusza.
7.
Emma rozpacza po jego wyjeździe, cierpi na melancholię. Czuje się równie nieszczęśliwa, jak kiedyś w Tostes. Pomagając mężowi przy prostym zabiegu, poznaje Rudolfa Boulanger z Huchette, zamożnego dziedzica. Rudolf jest oczarowany Emmą, postanawia ją zdobyć.
8.
Okazją do zbliżenia się do pani Bovary staje się dla Rudolfa Zjazd Rolny. Emma i on spędzają razem wiele czasu na Zjeździe, panią Bovary nudzą długie przemowy i natrętne towarzystwo znajomych. Rudolf zabiera ją do pustej sali posiedzeń merostwa, skąd można wygodnie obserwować rynek. Pani Bovary dochodzi do wniosku, że Rudolf przypomina jej wicehrabiego. Pan Boulanger bierze ją za rękę - Emma jest bardzo wzruszona.
9.
Przez kolejnych sześć tygodni Rudolf nie zjawia się u Emmy, chce wypróbować jej uczucia. Gdy wreszcie przychodzi, pani Bovary blednie, co dlań jest dowodem, że dopiął swego. Podczas konnej wycieczki Emma mu się oddaje. Od tej chwili ciągle wymyka się do kochanka.
10.
Pewnego ranka, podczas jednej ze swych eskapad, Emma spotyka sąsiada pana Binet, który poluje. Postanawia być ostrożniejsza, Rudolf także boi się kompromitacji. Jest już znużony kłopotliwą kochanką, pani Bovary dostrzega jego chłód. Im bardziej Emma jest czuła, tym bardziej obojętny staje się Rudolf.
11.
Aptekarz namawia Karola, by zoperował krzywą stopę posługaczowi z oberży, Hipolitowi. Operacja polegająca na przecięciu ścięgna jest prosta. Dumny Homais pisze o tym wydarzeniu notkę do gazety. Niestety, sprawy przybierają zły obrót. Noga puchnie i w końcu konieczna jest amputacja. Karol rozpacza, jest załamany, Emma coraz bardziej nim pogardza.
12.
Pani Bovary staje się coraz bardziej zaborcza wobec Rudolfa. Namawia go na wspólny wyjazd. Rudolf, widząc, jak daleko zaszły sprawy, decyduje się na ucieczkę. Pisze do niej pożegnalny list, a potem wyjeżdża.
13.
Wstrząśnięta zdradą kochanka, Emma zapada na poważną chorobę. W gorączce majaczy o liście. Po 43 dniach stan chorej poprawia się. Razem z Karolem idą na spacer do ogrodu. Emma jednak ciągle cierpi na rozmaite przypadłości. Karol ma kłopoty finansowe.
14.
Lichwiarz Lheureux przedstawia Karolowi rachunki za płaszcz i kufry podróżne, które zamówiła jego żona. Bovary pożycza od niego dodatkowo tysiąc franków. Podczas choroby Emma bardzo się zmieniła: stała się religijna, dobra i wyrozumiała, zaczęła opiekować się dzieckiem. Na wiosnę pani Bovary przestaje tak często chodzić do kościoła, ogranicza też swoją dobroczynność, co bardzo aprobuje Homais. Pan Binet namawia Karola, by zabrał żonę do Rouen do teatru. Pani Bovary zapala się do tej myśli.
15.
Spektakl Łucja z Lamermoor zachwyca Emmę. Podczas przerwy w ich loży zjawia się Leon - okazuje się, że już dawno jest w Rouen. Leon i Karol namawiają Emmę, by została na kilka dni w mieście. Pani Bovary zgadza się.

CZĘŚĆ TRZECIA

1.
W dzień swego wyjazdu Emma umawia się z Leonem w katedrze. Wynajmują karetę i przez cały dzień jeżdżą ulicami miasta. W karecie pani Bovary oddaje się Leonowi.
2.
Emma spóźnia się na dyliżans. Aby nie zostać zdemaskowaną, wynajmuje fiakra i dogania dyliżans na rogatkach Yonville. W domu aptekarza wybucha awantura - pomocnik pana Homais młody Justyn wszedł do laboratorium, gdzie przechowywany jest arszenik. Homais informuje Emmę o śmierci jej teścia - Karol bał się przekazać żonie złą wiadomość osobiście. Podczas żałoby do domu przychodzi Lheureux. Pani Bovary prolonguje stare weksle i od razu zaciąga nowy dług. Po ojcu należy im się spadek, Emma namawia Karola, by poradził się notariusza, podsuwa kandydaturę Leona. Karol wysyła ją do Rouen.
3.
Trzy dni z Leonem mijają Emmie jak sen. Pani Bovary załatwia wszystkie sprawy urzędowe i uzgadnia z kochankiem, że listy do niej ma kierować do mamki małej Berty.
4.
Leon czuje wyższość wobec kolegów z biura - ma kochankę, mężatkę, czuje się lepszy. Pani Bovary wymyśla nowy podstęp: pragnie uczyć się muzyki. Karol zgadza się i odtąd co czwartek Emma jest w Rouen.
5.
Pani Bovary upaja się miłością. Co czwartek spotyka się z Leonem w tym samym hotelowym pokoju. Ciągle jednak boi się, że sprawa się wyda. Karol przypadkiem spotyka nauczycielkę muzyki, która Emmy wcale nie zna. Pani Bovary zaczyna brakować pieniędzy. Lheureux namawia ją na sprzedaż nieruchomości w Barneville. Pieniądze szybko się rozchodzą, a Emma zadłuża się na cztery tysiące franków. W Rouen pani Bovary cudem unika zdemaskowania - gdy nie wraca do domu na noc, mąż jedzie jej szukać. Spotykają się pod domem panny Lempereur, nauczycielki muzyki - Emma wraca od Leona.
6.
Leon zaprasza pana Homais do Rouen. Ten chętnie przyjmuje zaproszenie. Jedzie razem z Emmą, we czwartek. Przez cały dzień aptekarz tak absorbuje Leona, że kochankowie nie mogą się spotkać. Oburzona pani Bovary, nie mogąc się na niego doczekać w hotelu, wyjeżdża. Ich miłość przeżywa kryzys - znają się już za dobrze, ich związek nie ma dla Emmy takiej atrakcyjności, jak na początku. W Yonville czeka na nią weksel, który musi spłacić. Pan Lheureux po długich prośbach Emmy prolonguje go. Pani Bovary podpisuje kilka weksli na bardzo wysokie sumy. Emma stara się zdobywać pieniądze ze wszystkich możliwych źródeł: handluje, zastawia łyżki. W domu Bovarych dzieje się źle. Matka Leona otrzymuje anonim. Nadawca informuje ją o romansie syna z mężatką.
Ostatnia wizyta Emmy w Rouen wypada pod koniec karnawału. Pani Bovary bierze udział w zabawie na ulicy. W Yonville czeka na nią wyrok sądowy w sprawie zajęcia majątku za długi. Emma jest winna Lheureux osiem tysięcy franków.
7.
Zaczyna się sekwestracja majątku. Emma szuka pomocy u znajomych bankierów, prosi o pożyczkę Leona. Wszyscy jej odmawiają. Pani Bovary robi nawet awanse Binetowi, ale i on nie chce jej pomóc. Dowiedziawszy się o powrocie Rudolfa, decyduje się iść do niego.
8.
Rudolf także nie chce dać jej pieniędzy. Emma jest w rozpaczy, mówi bez ładu i składu, sprawia wrażenie szalonej. Po powrocie do miasteczka idzie do apteki Homais. Od służącego Justyna bierze klucz od laboratorium i zażywa tam arszenik. Pisze pożegnalny list do męża. W nocy zaczynają się wymioty. Pani Bovary umiera w strasznych męczarniach.
9.
Na życzenie Karola Emma zostaje pochowana w ślubnej sukni i welonie. Karol prosi, by odcięto trochę włosów zmarłej. Przybyły na pogrzeb ojciec Rouault mdleje, widząc drzwi okryte kirem.
10.
Po pogrzebie w domu Karola zbiera się cała rodzina: Bovary, jego matka i ojciec Emmy. Wspominają zmarłą, potem załamany Rouault odjeżdża. Karol prosi matkę, by przeprowadziła się do niego.
11.
Berta szybko zapomina o matce, co boleśnie rani Karola. Wraca sprawa niezapłaconego długu. Leon żeni się, o czym zawiadamia Karola jego matka. W tym czasie Karol odkrywa listy Leona, a potem Rudolfa. Uświadamia sobie, że żona go zdradzała. Rodzinie aptekarza powodzi się tymczasem coraz lepiej. Pan Homais marzy o Legii Honorowej. Karol zaniedbuje się, nie zwraca uwagi na Bertę. Pewnego dnia córka znajduje go nieżywego. Po licytacji majątku zostaje 12 franków. Berta wyjeżdża do babki, która w ciągu roku umiera. Ojciec Emmy nie może przyjąć małej, gdyż jest sparaliżowany. Berta trafia do ubogiej ciotki, która posyła ją do pracy do przędzalni bawełny. W Yonville najważniejszą osobą staje się Homais.

---