FIZJOLOGIA UKŁADU ODDECHOWEGO
Oddychaniem nazywamy wymianę gazów: tlenu i CO2 pomiędzy żywym organizmem a otaczającym środowiskiem
Funkcje układu oddechowego:
Dostarczanie tlenu do organizmu i odprowadzanie CO2 -podstawowa funkcja
Regulacja równowagi kwasowo-zasadowej poprzez usuwanie CO2
Udział w gospodarce wodnej organizmu poprzez usuwanie pary wodnej
Regulacja temperatury poprzez wydychanie ogrzanego powietrza
Mobilizacja makrofagów, komórek tucznych i granulocytów w drogach oddechowych i pęcherzykach płucnych
(początek odpowiedzi immunologicznej organizmu na zetknięcie się z antygenami z powietrza)
Miejsce metabolizmu związków aktywnych działających poza płucami: angiotensyna, prostoglandyny
Miejsce metabolizmu związków aktywnych powstałych w płucach: substancja P, leukotrieny, neuropeptydy,
surfaktant
Wpływ na powrót żylny i czynność serca poprzez zmiany wdechowo-wydechowe ciśnienia w klatce piersiowej
3. Drogi oddechowe
Podział czynnościowy:
- Strefa przewodząca: to drogi oddechowe do 16 rozgałęzienia oskrzeli, gdzie
dochodzi do ogrzania, nawilgocenia, oczyszczenia powietrza atmosferycznego
Strefa przejściowa : to odcinki oskrzeli od 17 do 19 rozgałęzienia oskrzeli, gdzie dochodzi do ogrzania, nawilgocenia powietrza, a także możliwa jest pewna wymiana gazowa
Strefa wymiany gazowej : to odcinki oskrzeli od 20 rozgałęzienia, gdzie rozpoczynają się przewody pęcherzykowe do których uchodzą pęcherzyki płucne
4. Przekrój dróg oddechowych na różnych poziomach pozwala określić ich funkcje.
Ściana dróg oddechowych przechodzi stopniowo od budowy wielowarstwowej
(z osłoną chrzęstną i nabłonkiem wielowarstwowym, z komórkami rzęskowymi, owalnymi produkującymi śluz i gruczołami podśluzówkowymi)
do nabłonka jednowarstwowego (oddechowego) w pęcherzykach płucnych.
5. Nerwowa i humoralna regulacja czynności mięśni gładkich dróg oddechowych
Aktywność włókien dooskrzelowych n. błędnego (przywspółczulnych)
maleje w czasie wdechu -światło dróg oddechowych zwiększa się
Narasta w czasie wydechu- światło dróg oddechowych zmniejsza się.
Pobudzenie ukł.współczulnego rozszerza oskrzela aktywując receptory β-adrenergiczne
Kurcząco na oskrzela działają : substancja P, płytkowy czynnik aktywujący (PAF), histamina, tromboksan A2, prostoglandyny F, leukotrieny
Rozkurczająco: adrenalina, noradrenalina,VIP, niektóre tachykininy.
6. Przestrzeń martwa anatomiczna (anatomiczna przestrzeń nieużyteczna apn)
Jest to przestrzeń dróg oddechowych aż do strefy przejściowej nie służąca wymianie gazowej
Wynosi ona ok. 150 ml powietrza z każdego spokojnego oddechu
- zmniejszenia przestrzeni martwej anatomicznej w napadzie astmy oskrzelowej
- zwiększenie przestrzeni martwej anatomicznej podczas głębokich oddechów,
przy oddychaniu przez usta, podczas oddychania przez dodatkową rurę np. aparatów do
sztucznego oddychania (jeśli ta dodatkowa przestrzeń jest większa od objętości
nasilonego wdechu nie dochodzi do wentylacji pęcherzyków płucnych)
7. Wentylacja płuc : jest to przepływ powietrza między otaczającą atmosferą a przestrzenią pęcherzykową. Jej rolą jest dostarczenie do pęcherzyków powietrza i uzupełnienie zawartości O2 oraz usuwanie z gazu pęcherzykowego nadmiaru wytworzonego przez organizm CO2
Wentylacja całkowita minutowa: całkowita objętość powietrza przepływającego przez płuca w ciągu minuty. Wynosi ona 500ml x 12
Składa się ona z:
Wentylacja pęcherzykowa minutowa: 350ml x 12
Wentylacja przestrzeni martwej minutowa: 150ml x 12
8. Mięśnie wdechowe podstawowe:
przepona
mm.międzyżebrowe zewnętrzne
Mięśnie wydechowe:
mm. międzyżebrowe wewnętrzne
Mięśnie oddechowe dodatkowe:
mm. szyi, obręczy barkowej, klatki piersiowej i brzucha
9. Podatność płuc
Mięśnie oddechowe muszą pokonać opór: przepływu powietrza (opór niesprężysty), tkanki płucnej i ścian klatki piersiowej (opór sprężysty), tarcia tkanek i bezwładność powietrza- te parametry określają podatność płuc
Jest to zdolność płuc do rozciągania się
Określamy ją stosunkiem przyrostu objętości do ciśnienia rozciągającego płuca
Wynosi ona ok. 0,1 kPa
Niska podatność nie pozwala na upowietrznienie wszystkich pęcherzyków (płytkie oddechy, obrzęk, zwłóknienie, niedodma, nacieki zapalne i nowotworowe)
Stanem chorobowym przebiegającym ze zwiększoną podatnością płuc jest rozedma (zanik elementów sprężystych tkanki płucnej) powodująca zaleganie powietrza w płucach
10. Pęcherzyk płucny
Jest to właściwe miejsce dyfuzji tlenu i CO2 do krwi
Powierzchnia pęcherzyków płucnych wynosi ok. 80 m2
Przekrój pęcherzyka (ok. 0,2 mm) utrzymywany jest dzięki odpowiedniej budowie (odpowiednie rozłożenie elementów sprężystych tkanki płucnej), równowadze dynamicznej ciśnień wewnątrz i zewnątrz pęcherzyka, ścianie klatki piersiowej
Powierzchnia pęcherzyków płucnych zmniejsza się wskutek rozedmy płuc, zwłóknień, bloków pęcherzykowo -włośniczkowych, zatorów tętnic płucnych, zamknięcia oskrzelików
11. Surfaktant- czynnik powierzchniowy
Pozwala na współistnienie pęcherzyków o zróżnicowanej średnicy zapobiegając wytwarzaniu gradientu ciśnień między pęcherzykami o różnej wielkości. Obniża napięcie powierzchniowe pęcherzyków zapobiegając zapadaniu się pęcherzyków płucnych . Jego ilość w pęcherzyku jest stała, a zmienia się tylko jego grubość podczas wdechu i wydechu ( podczas wydechu jego grubsza warstwa silnie zmniejsza napięcie powierzchniowe zapobiegając zapadaniu się pęcherzyków, a podczas wdechu cienka warstwa zmniejsza je słabo zapobiegając pękaniu)
Jest lipoproteiną produkowaną przez pneumocyty II typu
Regulacja jego produkcji odbywa się poprzez n. błędny, włókna współczulne,
glikokortykoidy
Ulega destabilizacji pod wpływem tlenu (wolne rodniki), gazów bojowych i innych
czynników toksycznych.
12. Krążenie płucne (Krążenie małe)
Krew płynie od prawej komory do lewego przedsionka
Ciśnienie krwi w krążeniu małym jest
6 -krotnie niższe niż w krążeniu dużym
Ściany naczyń płucnych są 70% cieńsze niż w krążeniu dużym
Brak tętnic oporowych
Przepływ krwi nie jest równomierny w poszczególnych częściach płuc
Wpływ ciśnienia hydrostatycznego powoduje że przepływ krwi w dolnych partiach płuc
jest wyższy niż w górnych .Dlatego część powietrza w górnych partiach płuc pozostaje
niewykorzystana - jest to tzw. przestrzeń martwa fizjologiczna.
13. Regulacja oddychania
Czynniki wpływające na wielkość wentylacji i rytmikę oddychania:
Dostosowanie wentylacji do nasilonego metabolizmu ustrojowego
Stres
Dostosowanie ruchów oddechowych do mowy, połykania
Kaszel, kichanie, ziewanie
Ból, temperatura
14. Nerwowa regulacja oddychania
Oddychanie regulują dwa niezależne układy:
Odpowiedzialny za kontrolę dowolną zlokalizowany w korze mózgowej i wysyłający impulsy do motoneuronów oddechowych poprzez drogi korowo-rdzeniowe
Odpowiedzialny za kontrolę automatyczną znajdujący się w rdzeniu przedłużonym
tzw. ośrodek oddechowy
15. Ośrodek oddechowy
obejmuje 2 grupy neuronów:
grzebietowe neurony wdechowe - z wyładowaniami narastającymi w czasie wdechu, znajdują się w rdzeniu przedłużonym (w okolicy pasma jądra samotnego)
brzuszne neurony wydechowe - z wyładowaniami narastającymi w czasie wydechu, znajdują się w rdzeniu przedłużonym (podłużnie od górnej do dolnej granicy)
Ośrodek pneumotaksyczny :
znajduje się w moście, jego neurony hamują wdech w miarę otrzymywania pobudzeń z neuronów wdechowych na zasadzie sprzężenia zwrotnego ujemnego
Uszkodzenie Ośrodka oddechowego zaburza automatyczną regulację oddychania ( zespół Odyny- upośledzenie automatycznej kontroli oddychania przy zachowaniu kontroli dowolnej)
16. Receptory płucne (czuciowe zakończenia nerwu błędnego):
Receptory powoli adaptujące SAR - znajdują się w obrębie mięśni gładkich tchawicy i oskrzeli, wrażliwe na rozciąganie płuc. Pobudzane są rozciągnięciem płuc w czasie wdechu, w wyniku czego następuje odruchowe zahamowanie wdechu tzn. przyspieszenie rytmu oddechowego. Odruch z tych mechanoreceptorów zwany jest odruchem Heringa-Breuera
Receptory szybko adaptujące RAR - znajdują się pod błoną śluzową tchawicy i oskrzeli, wrażliwe na bodźce chemiczne w drogach oddechowych ( pyły, zanieczyszczenie powietrza, a także substancje powstające w stanach zapalnych - histamina, prostoglandyny). Pobudzenie tych receptorów pobudza aktywność oddechową (przyspieszenie i pogłębienie oddychania) , wyzwala odruch kaszlu a także ziewnięcie
Receptory okołokapilarne typu J - znajdują się pomiędzy pneumocytami a naczyniami włosowatymi, pobudzane są odkształceniem śródmiąższu przez nagromadzenie płynu w przestrzeni okołokapilarnej płuc i obrzęk płuc. Przyspieszają rytm oddechowy
Receptory oskrzelowe typu C - znajdują się w całym drzewie oskrzelowym, wrażliwe na substancje powstające w stanach zapalnych i ataku astmy (histamina, leukotrieny, tachykininy). Pobudzenie ich przyspiesza rytm oddechowy i zwęża oskrzela
17. Chemiczna regulacja oddychania
Strefy chemiowrażliwe mózgu
Znajdują się one na brzusznej powierzchni rdzenia przedłużonego. Wrażliwe są na zmianę wartości pH płynu mózgowo-rdzeniowego. Zwiększona dyfuzja CO2 z krwi do płynu mózgowo-rdzeniowego powoduje zwiększenie w nim stężenia H2CO3 i zwiększenie koncentracji jonów wodorowych w bezpośrednim otoczeniu chemoreceptorów. Powoduje to ich podrażnienie pobudzając wdech. CO2 jest najsilniej działającym ośrodkowo czynnikiem pobudzającym oddychanie. Jego wypłukanie z krwi ( hipokapnia) hamuje oscylacje oddechowe, utrzymując pobudzenie toniczne wydechowe, a więc bezdech
18. Chemoreceptory obwodowe
Umiejscowione są w rozwidleniu tętnicy szyjnej wspólnej kłębki szyjne oraz w łuku aorty kłębki aortalne - są to zakończenia czuciowe: nerwu zatokowego (odgałęzienie n. IX) i nerwu aortalnego (odgałęzienie n. X)
Głównymi czynnikami pobudzającymi kłębki szyjne i aortalne są : obniżenie PO2 we krwi tętniczej (hipoksemia) lub zmniejszenie przepływu krwi przez kłębki. Działanie pobudzające mają także wzrost PCO2 (hiperkapnia) i obniżenie pH (kwasica) we krwi tętniczej
Pobudzenie receptorów obwodowych powoduje hiperwentylację (oddechy stają się przyspieszone i pogłębione)
19. Czynniki regulujące wentylację płuc
ośrodki wyższe: kora mózgu, układ limbiczny, twór siatkowaty
napęd ośrodkowy: PCO2
chemoreceptory obwodowe: PO2, zmniejszenie przepływu krwi przez kłębki
mechanoreceptory płucne: SAR, RAR
receptory bólowe
hormony
termoreceptory (skóra)
baroreceptory
mechanoreceptory mięśni