Podejście obiektywne i subiektywne do ubóstwa

Podejście obiektywne - sięga do „zewnętrznych” eksperckich opinii na temat racjonalnych zachowań konsumpcyjnych osób, którym brakuje środków na zaspokojenie potrzeb.

W ramach tego podejścia wyróżniamy dwa nurty badań:

- Ubóstwa bezwzględnego (absolutnego)

W Polsce istnieją dwa podstawowe poziomy ubóstwa absolutnego: minimum socjalne i egzystencji

- Ubóstwo względne (relatywne)

Miarą służącą do mierzenia tego poziomu ubóstwa jest relatywna linia ubóstwa, wyznacza się je jako średni poziom wydatków (ewentualnie dochodów) gospodarstwa domowego. Wartość tej linii zmienia się wraz z przeciętnym poziomem życia ludności w danym kraju.

Podejście subiektywne

uwzględnia aspiracje członków danego społeczeństwa dotyczące poziomu zaspokojenia potrzeb uważanego za minimalny. Miarą służącą do mierzenia tego poziomu ubóstwa są subiektywne linie ubóstwa, wyznacza się na podstawie badań ankietowych.

Przyczyny ubóstwa

• Podejście absolutne. Ubóstwo jest wynikiem: 1) niewłaściwych zachowań samych ubogich; 2) niedostateczna produkcyjność ubogich; 3) patologii życia rodzinnego (rozwody, samotne macierzyństwo, brak pomocy ze strony dorosłych dzieci), a także uchylania się od pracy, uzależnień.

Przyczyny te uważane są za zjawisko natury psychologicznej i społecznej (możliwe do wyeliminowania przez zmianę postaw).

• Podejście względne. Przyczyn ubóstwa szukają przede wszystkim w funkcjonowaniu systemu społeczno-ekonomicznego (bezrobocie, zbyt niskie płace)

Rozwiązywanie problemu ubóstwa

Podejście absolutne: 1) podniesienie intensywności pracy, 2) kształcenie i podnoszenie kwalifikacji zawodowych; 3) przezwyciężanie patologii społecznych i stabilizacja życia rodzinnego.

Podejście względne: 1) wysokie i silnie progresywne podatki; 2) rozbudowany system świadczeń społecznych; 3) zagwarantowanie płacy minimalnej, 4) dążenie do pełnego zatrudnienia; 5) dotowanie przez państwo oświaty, służby zdrowia, mieszkalnictwa.

Kultura

To ogół wytworów działalności ludzkiej, na które składają się:

• materialne i niematerialne wartości

• uznawane sposoby postępowania

które są zobiektywizowane i przyjęte w zbiorowości, przekazywane następnym pokoleniom w procesie transmisji społecznej.

Podstawowe założenia kultury ubóstwa

Styl życia ludzi ubogich, ich wartości i przekonania różnią się od reszty społeczeństwa. Sytuacja materialnej deprywacji powoduje zbliżone warunki egzystencji, a tym samym podobne problemy. Podobieństwo sytuacji i ograniczeń, powoduje, że reakcje ludzi żyjących w enklawach ubóstwa są zbliżone, a te utrwalają się, obiektywizują i przeobrażają w normy i wzory kształtujące kulturę, która przekazywana jest z pokolenia na pokolenie i wpływa na życie i zachowanie tej zbiorowości.

Kultura ubóstwa „rodzi się” na określonym podłożu:

• w izolacji jej członków względem głównego nurtu społecznego;

• braku kontaktów z instytucjami

• pozostawaniu poza rynkiem pracy

• przy braku motywacji do włączenia się w rytm życia ogółu pojawia się postawa bezradności i wyczekiwania na pomoc

• szkoła nie jest ośrodkiem socjalizacji (nauka nie jest też kapitałem do budowania przyszłości)

• minimalna orientacja na przetrwanie

• adaptacja do warunków nędzy

• „zadowolenie” z tego co się ma przy minimalnym wysiłku i walki o poprawę losu

• Życie w zamkniętej przestrzeni, ograniczenie kontaktów ze środowiskiem zewnętrznym daje poczucie bezpieczeństwa

Sytuacyjna teoria ubóstwa

Tłumaczy zjawisko ubóstwa miejscem jednostki w strukturze społecznej.

Ubodzy są upośledzeni przez fakty związane z ich sytuacją życiową:

• niski dochód

• Bezrobocie

To te fakty determinują sposób życia ludzi i postrzeganie rzeczywistości.

Ludzi żyjący w ubóstwie nie mają zatem odmiennych norm i wartości. Jednak ich sytuacja życiowa czyni niektóre z nich nieadekwatnymi, czy też trudnymi do zastosowania. Stąd wynika pozorna zgodność systemów aksjonormatywnych w środowisku ubóstwa i reszty społeczeństwa.

Kręgi ubóstwa cechuje:

• brak zaangażowania

• trwałe bezrobocie

• Zamieszkiwanie w zdegradowanych dzielnicach

• Utrudniony dostęp do oświaty i rekreacji

• Proste i mało zmienne w czasie środowisko

• Mały prestiż społeczny

• Trudności w realizowaniu przypisanych ról społecznych (zgodnie z przyjętymi powszechnie normami)

• Osobowość ukształtowana pod wpływem silnego poczucia niezrozumienia i niższości

• „Zaetykietowanie” (co ma wpływ na ich samoświadomość)

• Niewrażliwość na upływ czasu

• Koncentracja na sprawach bieżących

• Wiara w ślepy los (fatalizm)

Kultura ubóstwa wiąże się z:

• patologią rodziny, rozpadem rodziny

(samotne macierzyństwo, bezrobocie, uzależnienia, niskie dochody, brak autorytetów)

• brakiem czynnika stymulującego do kształcenia

• ograniczonym wyborem młodych ludzi

Rodzina w warunkach skrajnej biedy

• Brak pracy odbija się na całej rodzinie

• Następuje inwersja ról (odwrócenie ról związanych z płcią). Dominuje system „matriarchalny”.

a) zapewnia byt i niezbędne środki

b) podejmuje sezonową pracę, zbiera jagody, grzyby, zioła na sprzedaż

c) pożycza pieniądze (i negocjuje termin spłaty długu)

d) kupuje na kredyt

e) zwraca się o pomoc do ośrodków pomocy społecznej

f) gospodaruje ograniczonymi zasobami

• Nadużywanie alkoholu, przemoc, złe stosunki rodzinne

• Brak pieniędzy jest źródłem kłótni i konfliktów rodzinnych

• Zmiana relacji między pokoleniami, starsi ludzie:

a) ze swoich rent i emerytur utrzymują niekiedy całe rodziny dorosłych już dzieci

b) świadczą pomoc finansową niepracującym krewnym nie mogąc liczyć na wzajemność w jakiejkolwiek postaci

• Przewartościowaniu ulegają takie zasady jak pomoc starszym i słabszym

• Rodzina rozszerzona, rozbudowane sieci powiązań rodzinny są podstawowym, nieraz jedynym środowiskiem życia ludzi ubogich

Najważniejsze cechy polskiej biedy

• Zjawisko masowe

• Zjawisko determinowane złą pozycją na rynku pracy

• Juwenilizacja, tzn. występuje nadreprezentacja dzieci wśród biednych

• Nierówno rozproszona przestrzennie

• Bardziej wiejska niż miejska

Miejskie enklawy biedy w porównaniu do innych fragmentów miasta wyróżnia:

• Znaczna izolacja wewnętrzna i zewnętrzna

• Większy odsetek osób bezrobotnych i wykonujących niskopłatne zawody

• Większy odsetek osób z niskim poziomem wykształcenia

• Większy odsetek rodzin niepełnych i konkubinatów

• Większy odsetek osób w wieku przedprodukcyjnym

• Większe nasilenie zjawisk patologicznych

• Mała ruchliwość społeczna i przestrzenna mieszkańców

Koncepcja kultury warstw niższych Waltera Millera

Centralne punkty zainteresowania warstw niższych:

1. Kłopoty; 2) Twardość; 3) Spryt

4. Emocje; 5) Przeznaczenie; 6) Niezależność

Gang przestępczy jest szczególnego rodzaju grupą pierwotną (wysoki stopień solidarności i konformizmu). Centralne punkty zainteresowania: przynależność i status

Dewiacyjny charakter zachowań w grupach młodzieży z warstw niższych wynika z 2 przesłanek:

• Konkurencji

• Potrzeby uczenia się męskich ról społecznych (męskiej identyfikacji)

Enklawy ubóstwa wrośnięte w struktury społeczne - dotknięte dezorganizacją i patologią rodziny, analfabetyzmem, alkoholizmem, złymi warunkami mieszkaniowymi lub bezdomnością, bezrobociem itp. okazały się szczególnie oporne zarówno na działania administracyjne instytucji państwowych i międzynarodowych, jak i charytatywne licznych organizacji pozarządowych.

Czynniki skorelowane z przestępczością (badania B. Wootton'a)

• Ubóstwo

• Pochodzenie z warstw niższych

• Rodziny liczniejsze (wielodzietność)

• Rozbicie rodziny

• Przewlekłe choroby fizyczne matki

• Oderwanie dziecka od matki w dzieciństwie (lub odrzucenie przez matkę)

• Przestępca w rodzinie

• Osoby nie chodzące do kościoła

• Osoby nie będące członkami stowarzyszeń

• Częsta zmiana pracy (przestępcy są złymi pracownikami)

• Absencja szkolna, słabe postępy w nauce

---