1. Krew i jej funkcje w organizmie
KREW jest to rodzaj płynnej tkanki łącznej, krążącej w łożysku naczyń krwionośnych. Zawiera płynne osocze (plazma) i stanowi ono ok. 55-60% zawartości krwi oraz elementy upostaciowione (morfologiczne), czyli krwinki czerwone (erytrocyty) i białe (leukocyty) oraz płytki krwi (trombocyty). Ilość krwi w organizmie człowieka wynosi 5 - 5,5 l.
2. Krew pełni następujące funkcje:
rozprowadza po organizmie tlen, a odprowadza do płuc dwutlenek węgla.
rozprowadza po organizmie substancje odżywcze oraz witaminy i hormony
odprowadza do narządów wydalniczych (nerki, płuca, gruczoły potowe) substancje zbędne bądź szkodliwe
bierze udział w obronie organizmu
zapewnia możliwość regulacji termicznej
buforuje (zapewnia w pewnych granicach stałe pH)
3. Badanie krwi - znaczenie diagnostyczne
Morfologia krwi należy do podstawowych i najpowszechniej wykonywanych badań.
Pozwala ocenić:
- stan zdrowia badanego - czynność układu krwiotwórczego (niedokrwistości, białaczki) - czynność wybranych narządów (np. wątroby, nerek, gruczołów dokrewnych) - stosowane diety - wykryć: zapalenia, zatrucia i wiele innych procesów chorobowych zachodzących w organizmie
Dzięki badaniom biochemicznym krwi dowiadujemy się, jaki jest poziom: enzymów, hormonów, białek, elektrolitów oraz pierwiastków śladowych w naszym organizmie.
4. Profile oznaczeń:
- profil ogólny - sód, potas, chlorki, mocznik, kreatynina, bilirubina, transaminazy, fosfataza alkaliczna, gamma-glutamylotransferaza, albumina, białko całkowite, wapń, fosfor, kwas moczowy; - profil nerkowy - sód, potas, mocznik, kreatynina; - profil wątrobowy - transaminazy, gamma-glutamylotransferaza, fosfataza alkaliczna, bilirubina, albumina; - profil kostny - białko całkowite, albumina, wapń, fosfor, fosfataza alkaliczna; - profil sercowy - transaminazy, kinaza kreatynowa, dehydrogenaza mleczanowa, potas; - profil lipidowy - cholesterol, triglicerydy, cholesterol HDL; - profil tarczycowy - tyreotropina, tyroksyna
Na wyniki niektórych badań mogą mieć wpływ takie czynniki jak: wiek, płeć, ciąża, choroby gorączkowe, pora dnia, alkohol, leki.
5. Przygotowanie pacjenta
6. Pobieranie materiału biologicznego
Krew pełna - pobierana jest z dużych naczyń żylnych, najczęściej z żyły łokciowej, do probówki zawierającej antykoagulant. Pobraną krew, należy natychmiast wymieszać, aby uniknąć tworzenia się skrzepów.
Krew włośniczkowa - pobierana jest przez nakłucie opuszka palca serdecznego lewej ręki jednorazowym nożykiem. Krew z drugiej kropli po delikatnym naciśnięciu wprowadza się do heparynizowanej kapilary a następnie delikatnie i dokładnie miesza za pomocą magnezu i wprowadzonych do kapilary metalowych pręcików.
7. Antykoagulanty
Wersenian dwusodowy, dwupotasowy (15%) 1 ml krwi na 1-2 mg suchego wersenianu. Nie można zwiększać stężenia wersenianu, ponieważ dochodzi do zmniejszenia objętości erytrocytów i hematokrytu
Cytrynian sodowy (3,8%) 1 część cytrynianu + 9 części krwi. Stosuje się głównie do badań koagulologicznych
Heparyna 10-25 U suchej heparyny w 1 ml krwi
8. Morfologia krwi obwodowej
Badanie morfologii krwi obwodowej wykonuje się prawie u wszystkich pacjentów, ze względu na duże znaczenie wykrycia niedokrwistości i zmian w obrębie krwinek białych. Morfologia jest zestawem badań jakościowych i ilościowych opisujących morfologiczne cechy komórek krwi. Jest więc podstawowym badaniem hematologicznym. Składa się na nią pomiar stężenia hemoglobiny, określenie hematokrytu oraz zmierzenie liczby krwinek białych, czerwonych i płytkowych. Badanie to może być wykonane manualnie bądź za pomocą aparatu służącego do oznaczeń hematologicznych.
9. Hemoglobina
Jest to czerwony barwnik krwi, białko zawarte w erytrocytach, którego zasadniczą funkcją jest przenoszenie tlenu - przyłączanie go w płucach i uwalnianie w tkankach. Mutacje genu hemoglobiny prowadzą do chorób dziedzicznych: anemii sierpowatej, talasemii lub rzadkich chorób zwanych hemoglobinopatiami.
10. WARTOŚCI REFERENCYJNE:
Kobiety: 11,5 - 16,0 g/dl (7,2 - 10,0 mmol/l)
Mężczyźni: 12,5 - 18,0 g/dl (7,8 - 11,3 mmol/l)
Noworodki: 14,2 - 19,6 g/dl (8,8 - 12,2 mmol/l)
< niedokrwistość, stany przewodnienia organizmu
> nadkrwistość, zaburzenia gospodarki wodno - elektrolitowej (odwodnienie)
11. Hematokryt (HCT)
Stanowi on frakcję objętościową erytrocytów w pełnej krwi i zależy od ich ilości i objętości. Wyrażany zwykle w procentach lub w tzw. frakcji objętości.
12. WARTOŚCI REFERENCYJNE:
Kobiety: 37 - 47%
Mężczyźni: 40 - 50%
> nadkrwistości pierwotne (czerwienica prawdziwa) i wtórne (przebywanie na dużych wysokościach, przewlekłe choroby płuc, nowotwory nerek), odwodnienie - obfite biegunki, uporczywe wymioty, moczówka prosta, nadmierne pocenie, zmniejszona objętość osocza - zapalenie otrzewnej, rozległe oparzenia
< zmniejszenie liczby krwinek czerwonych - niedokrwistości, utrata krwi (krwawienia), hemoliza wewnątrznaczyniowa związaną z reakcją potransfuzyjną, choroby szpiku kostnego (choroba popromienna, fibrowa, guzy), przewodnienia.
13. Erytrocyty - krwinki czerwone
Głównym zadaniem erytrocytów jest przenoszenie tlenu i dwutlenku węgla, co jest możliwe dzięki obecności w nich hemoglobiny, która ma zdolność do nietrwałego wiązania tlenu i przechodzenia w oksyhemoglobinę.
14. WARTOŚCI REFERENCYJNE:
Kobiety: 4,2 - 5,4×1012/l
Mężczyźni: 4,7 - 6,1×1012/l
> nowotworowy rozrost krwinek czerwonych, niedotlenienie, zwiększona produkcja erytropoetyny, która pobudza wytwarzanie krwinek czerwonych we krwi
< utrata krwi, niedobór witaminy B12 lub kwasu foliowego (tzw. niedokrwistość megaloblastyczna), oddziaływania różnorodnych czynników powodujących rozpad erytrocytów (niedokrwistość hemolityczna), niedobór żelaza, przyczyny wtórne (ciąża, choroby nerek, nowotwory, choroby przewlekłe)
15. MCV
Jest to wskaźnik średniej objętości krwinki czerwonej. Pozwala dokonać podziału niedokrwistości w zależności od czynników patogenetycznych.
16. WARTOŚCI REFERENCYJNE:
Kobiety: 81 - 99 fl
Mężczyźni 80 - 94 fl
Wartość poniżej 80 fl świadczy o niedokrwistości mikrocytowej (przebiegającej ze zmniejszeniem rozmiaru krwinki czerwonej). Jest ona charakterystyczna dla stanu niedoboru żelaza.
Wynik powyżej 110 fl może być najczęściej sygnałem niedokrwistości megaloblastycznej, związanej z niedoborem witaminy B12 i/lub kwasu foliowego.
Nieznaczne podwyższenie MCV bywa spowodowane wzrostem ilości retikulocytów (młodych postaci erytrocytów, które mają większą objętość).
17. RDW
Jest to wskaźnik zmienności krwinek czerwonych - różnicuje wielkość i rozpiętość rozkładu objętości erytrocytów. Wyraża się go w %.
18. WARTOŚCI REFERENCYJNE:
11,5 - 14,5%
> niedokrwistość z niedoboru żelaza, utrata krwi, leczenie witaminą B12 i/lub kwasem foliowym
19. MCH
Jest to wskaźnik średniej masy hemoglobiny w krwince czerwonej. Mówi o masie hemoglobiny w pojedynczym erytrocycie.
20. WARTOŚCI REFERENCYJNE:
27 - 31 pg
> niedokrwistości makrocytowe
< zaburzenia wodno - elektrolitowe typu przewodnienia hipotonicznego, niedokrwistości niedobarwliwe.
21. MCHC
Jest to wskaźnik średniego stężenia hemoglobiny w objętości krwinek czerwonych.
22. WARTOŚCI REFERENCYJNE:
32 - 36 g/dl
> może wystąpić we wrodzonej sferocytozie i w stanach hipertonicznego odwodnienia.
< może być spowodowane przez zaburzenia wodno - elektrolitowe typu hipertonicznej hiperhydracji i niedokrwistości z niedoboru żelaza.
23. Leukocyty (WBC) - krwinki białe
Ich zadaniem jest ochrona organizmu przed patogenami takimi jak: wirusy i bakterie. Na wynik może wpływać wysiłek fizyczny a także rodzaj stosowanej diety.
24. WARTOŚCI REFERENCYJNE:
4,0 - 10,0 g/l
> przyczyny fizjologiczne (wysoka temperatura otoczenia, opalanie się, ciąża, wysiłek fizyczny, stres), przyczyny patologiczne (stany zapalne narządów, uszkodzenia tkanek, zakażenia, zatrucia, nowotwory)
< niektóre choroby zakaźne, zwłaszcza wirusowe - WZW, grypa, zakażenie HIV, odra, różyczka, ospa wietrzna, uszkodzenie szpiku kostnego przez środki chemiczne, promienie jonizujące, aplazja i hipoplazja szpiku, wyniszczenie, kolagenozy, przerzuty nowotworowe do szpiku, niektóre białaczki, ciężkie zakażenia bakteryjne - posocznice, dury i paradury oraz wstrząs anafilaktyczny
25. Leukocytoza
Zwiększona liczba leukocytów we krwi obwodowej.
W zależności od tego, który z rodzajów leukocytów występuje we krwi obwodowej w zwiększonej ilości (parametry uzyskiwane poprzez wykonanie rozmazu krwi obwodowej) mówimy o neutrofilii, eozynofilii, bazofilii, limfocytozie lub monocytozie.
26. Leukopenia
Jest definiowana jako całkowita liczba krwinek białych niższa niż 3,5 g/l.
27. Monocyty (MONO)
Grupa leukocytów stanowiąca 5-8% wszystkich krwinek białych. Dojrzałe monocyty nazywa się makrofagami.
Są to komórki żerne, które oczyszczają krew ze skrawków obumarłych tkanek oraz bakterii. Żyją około 4 dni. Produkują interferon, który hamuje namnażanie się wirusów.
28. WARTOŚCI REFERENCYJNE:
0 - 0,8×109/l
> gruźlica, kiła, bruceloza, zapalenie wsierdzia, dur, mononukleoza zakaźna, zakażenia pierwotniakowe, urazy chirurgiczne, kolagenozy, choroba Crohna, nowotwory.
< infekcje, stosowanie glikosterydów
29. Bazocyty (BASO) - granulocyty zasadochłonne
Stanowią ok. 0,5% wszystkich krwinek białych. Magazynują histaminę, którą wydzielają, kiedy zostają pobudzone do reakcji co ma znaczenie w reakcji alergicznej.
30. WARTOŚCI REFERENCYJNE:
0 - 0,2×109/l
> stany alergiczne, przewlekła białaczka szpikowa, przewlekłe stany zapalne przewodu pokarmowego, wrzodziejące zapalenie jelit, niedoczynność tarczycy, choroba Hodgkina
< ostre infekcje, ostra gorączka reumatyczna, ostre zapalenie płuc, stres
31. Eozynocyty (EOS) - granulocyty kwasochłonne
Należą one do komórek układu odpornościowego, które odgrywają zasadniczą rolę w zwalczaniu pasożytów oraz reakcjach alergicznych.
32. Podstawową funkcją tych krwinek jest niszczenie obcych białek (np. alergennych), są także intensywnie wytwarzane w okresie zakaźnych chorób bakteryjnych i wirusowych.
Ich liczba wzrasta w czasie zarażeń pasożytniczych. Natomiast ich zupełny brak obserwuje się w niektórych ciężkich infekcjach bakteryjnych. W okresie rekonwalescencji następuje podwyższenie poziomu. Wytwarzają histaminazę i fagocytazę.
Wykazują słabe właściwości żerne .
33. WARTOŚCI REFERENCYJNE:
0 - 0,45×109/l
> choroby alergiczne, zakaźne, hematologiczne, pasożytnicze, astma oskrzelowa, katar sienny, łuszczyca, zażywanie niektórych leków (np. penicylina)
< zakażenia, dur brzuszny, czerwonka, posocznica, urazy, oparzenia, wysiłek fizyczny oraz działanie hormonów nadnerczowych
34. Neutrocyty (NEUT) - granulocyty obojętnochłonne
Pełnią zasadniczą rolę w odpowiedzi odpornościowej przeciwko bakteriom, ale również nie pozostają obojętne względem innych patogenów. Ich znaczenie wynika głównie z faktu szybkiego reagowania na obce organizmowi substancje. Jest ono możliwe dzięki obecności odpowiednich receptorów na powierzchni komórki oraz dzięki możliwości wytwarzania wolnych rodników a także użycia całej gamy białek o właściwościach bakteriobójczych i bakteriostatycznych
35. WARTOŚCI REFERENCYJNE:
1,8 - 7,7×109/l
> zakażenia miejscowe i ogólne, choroby nowotworowe, hematologiczne. Urazy, krwotoki, zawały, choroby metaboliczne, palenie tytoniu, trzeci trymestr ciąży
< zakażenia grzybicze, wirusowe (grypa, różyczka), bakteryjne (gruźlica, dur, bruceloza), pierwotniakowe (np. malaria), toksyczne uszkodzenia szpiku kostnego, leczenie cystostatykami
36. Limfocyty (LYMPH)
Komórki układu odpornościowego zdolne do swoistego rozpoznawania antygenów.
37. WARTOŚCI REFERENCYJNE:
0,8 - 4,0 g/l
> krztusiec, chłoniaki, przewlekła białaczka limfatyczna, szpiczak mnogi, odra, świnka, gruźlica, kiła, różyczka, choroby immunologiczne
< stosowanie kortykosterydów, ciężkie zakażenia wirusowe
38. Limfocytoza
Zwiększenie liczby krwinek białych (limfocytów) we krwi obwodowej.
Bardzo duża limfocytoza jest objawem białaczek limfatycznych.
39. Limfopenia
Stan zmniejszenia ilości limfocytów we krwi obwodowej.
40. Trombocyty (PLT) - płytki krwi
Odgrywają istotną rolę w procesach krzepnięcia krwi. Zawierają szereg ziarnistości odpowiedzialnych za proces inicjacji krzepnięcia, fibrynolizy i skurczu naczyń krwionośnych.
41. WARTOŚCI REFERENCYJNE:
130 - 450 g/l
42. Trombocytemia - nadpłytkowość
Pierwotna
nadpłytkowość samoistna
zespoły mieloproliferacyjne (czerwienica, przewlekła białaczka szpikowa, mielofibroza)
Wtórna
zapalenia ostre i przewlekłe
choroby nowotworowe
splenektomia
krwotoki
urazy
polekowe
powysiłkowe
niedokrwistość hemolityczna
niedokrwistość z niedoboru żelaza
43. Trombocytopenia - małopłytkowość
Zmniejszone wytwarzanie - wrodzone i nabyte
niedokrwistość megaloblastyczna
niedokrwistość aplastyczna
wynik działania leków, promieniowania
infekcje wirusowe
zespoły mielodysplastyczne
Nadmierne niszczenie - wrodzone i nabyte
immunologiczne (poprzetoczeniowe, polekowe, samoistne w chorobach układowych)
nieimmunologiczne (posocznice, zespół DIC, zespół hemolityczno - mocznicowy, polekowe, hipersplemizm)
Utrata płytek
masywne przetoczenia, krążenie pozaustrojowe
44. Płytki krwi i krzepliwość
Przy zwiększeniu się liczby płytek powyżej normy fizjologicznej pojawia się skłonność do zakrzepów żylnych. Jednak trzeba pamiętać, że pewna liczba płytek krwi jest nam stale niezbędna, gdyż zapewnia krzepliwość umożliwiającą zatamowanie krwawienia. Ważna jest w tym również zdolność płytek do przylegania do uszkodzonej ściany żylnej oraz sklejania się ze sobą (agregacji).
45. Wskaźniki krzepliwości krwi
Czas krzepnięcia
Czas krwawienia
Liczba płytek krwi (trombocytoza)
Czas kaolinowo-kefalinowy (APTT)
Czas protrombinowy (tromboplastynowy, PT)
Czas trombinowy (TT)
Stężenie fibrynogenu i D-dimerów
46. D - DIMERY
Są to substancje wchodzące w skład grupy produktów trawienia fibrynogenu i fibryny. Dimer - D powstaje w wyniku degradacji tzw. fibryny stabilizowanej, czyli zawierającej utworzone przez aktywny czynnik XIII wiązanie krzyżowe w trakcie ostatniego etapu powstawania skrzepu.
47. Cel wykonania badania
Podejrzenie występowania zakrzepicy żył głębokich, zatorowości płucnej oraz w diagnostyce i monitorowaniu zespołu wewnątrznaczyniowego wykrzpiania (DIC) a także w innych zaburzeniach krzepnięcia.
48. Procesy zachodzące w wyniku uszkodzenia żyły lub tętnicy
W wyniku uszkodzenia żyły lub tętnicy dochodzi do wycieku krwi poza naczynie i następuje aktywacja czynników we krwi zwanych kaskadą krzepnięcia. Ma to na celu ograniczenie krwawienia i powstanie skrzepu, który blokuje miejsce wypływu krwi. W tym procesie powstają nitki białka zwanego fibryną, które łączą się ze sobą, by w końcu uformować sieć fibrynową zatrzymującą płytki krwi. Tak powstaje zakrzep krwi w miejscu uszkodzenia naczynia.
49. Następnie w organizmie zostaje uruchomiony odwrotny proces - fibrynoliza tj. rozpuszczenie zakrzepu, w którym powstaje białko zwane plazminą. Białko to tnie skrzeplinę na mniejsze fragmenty, a te następnie dostają się do krwiobiegu. Struktury te nazywane są produktami rozpadu fibryny, a jednym z nich jest D-dimer, składający się z różnej wielkości cząstek siatki fibryny. W warunkach fizjologicznych nie wykrywa się D-dimeru we krwi, bowiem powstaje on jedynie w wyniku rozpadu wcześniej utworzonego zakrzepu.
Dodatni wynik D-dimeru wskazuje na aktywację procesów krzepnięcia i fibrynolizy, czyli na powstające w organizmie zakrzepy i zatory lub inne uszkodzenia układu krążenia.
50. W jakich przypadkach jest zlecane badanie
Badanie stężenia D-dimerów powinno się wykonywać u pacjentów z objawami zakrzepicy żył głębokich, takich jak obrzęk, ból, zaczerwienienie a także u chorych z objawami zatoru tętnicy płucnej, czyli duszność, kaszel, ból, krwioplucie.
U osób z objawami DIC, oprócz badania poziomu D-dimeru, powinno się wykonać również oznaczenie: czasu protrombinowego, czasu kaolinowo-kefalinowego, fibrynogenu i liczby płytek.
51. Co oznacza wynik
Dodatni wynik badania stężenia D-dimeru wskazuje na występowanie nieprawidłowo wysokiego poziomu produktów rozpadu fibryny w organizmie. Jest to informacja dla lekarza, że doszło do powstania skrzepliny i jej rozpadu, ale nie określa miejsca jej powstania czy przyczyny. Poziom D-dimeru rośnie na skutek powstawania zakrzepicy żylnej bądź tętniczej oraz zatorowości płucnej a dodatkowo wartości mogą być podwyższone po niedawno przebytej operacji, na skutek urazu lub podczas infekcji. Podwyższone wartości D-dimeru obserwuje się również w chorobach wątroby, w ciąży, stanach rzucawkowych, w chorobach serca i niektórych nowotworach
52. Metoda oznaczania
Produkty rozpadu fibryny i fibrynogenu można oznaczać różnymi metodami. Są to: met. immunoenzymatyczne (ELISA), lateksowe, immunofiltracyjne i turbidymetryczne.
Jednak w praktyce laboratoryjnej najczęściej stosuje się met. ELISA i lateksową.
Są to metody, które pozwalają nam odróżnić produkty fibrynolizy (D-dimery przy użyciu p/ciał monoklonalnych) od produktów fibrynogenolizy (FDP przy użyciu p/ciał poliklonalnych).
Metoda lateksowa jest metodą półilościową i oparta jest na aglutynacji cząstek lateksu opłaszczonych monoklonalnymi p/ciałami anty D-D.
Do badań można stosować jedynie ludzkie osocze. Nie jest wymagane specjalne przygotowanie pacjenta. Krew nie musi być pobrana na czczo.
PCT - objętość płytek w pełnej krwi 0,1-0,4% (analogia z hematokrytem)
MPV - objętość płytek 7,2-11.1 fl
PDW - odchylenie standardowe 25-65% (wskaźnik zróżnicowania objętości płytek krwi)
FDP - produkt rozpadu fibrynogenu
D-Dimer - produkt rozpadu fibryny
Fibryna - włóknik, substancja białkowa powodująca zestalenie się krwi w procesie krzepnięcia. Uwalniana jest z fibrynogenu pod wpływem trombiny (enzym) tworząc zrąb tzw. skrzepu włóknikowego.
Fibrynoliza - enzymatyczny rozpad fibryny prowadzący do jej upłynnienia. Kluczowym enzymem dla fibrynolizy jest plazmina powstająca z plazminogenu.