Style języka to zespół środków językowych wybieranych przez nadawcę lub nadawców tekstu jako najbardziej przydatne ze względu na cel wypowiedzi. Styl rozumiany jest więc w potocznym ujęciu jako sposób wyrażania określonej treści. W języku polskim wyodrębniały się stopniowo różne odmiany stylistyczne określane jako style funkcjonalne.
Style funkcjonalne- stylistyczne odmiany polszczyzny charakteryzujące się doborem takich środków językowych, które uznane są za szczególnie przydatne ze względu na określony typ wypowiedzi i pełnione przez nie funkcje społeczne. Odmiany: styl artystyczny, naukowy, popularno-naukowy, potoczny, publicystyczny, urzędowy, przemówień i indywidualny. Stosowanie któregoś z nich wiąże się z celem, dla którego tworzona jest dana wypowiedź.
Typy stylów:
Styl potoczny (mówiony):
Charakterystyczne słownictwo (dużo wyrazów dosadnych, nacechowanych uczuciowo, zabarwionych humorem, metaforycznych, niekiedy rubasznych) oraz składnia (zdania krótkie, raczej współrzędne, powiązane często na zasadzie skojarzeń, a nie związków przyczynowo- skutkowych), rezygnacja z wyrazów o funkcji nawiązującej: następnie, wtem, jak powiedziano itp., rozmaite dygresje, odbiegające od głównego tematu wypowiedzi Jest naturalnym środkiem porozumiewania się ludzi. Słownictwo ekspresywne; duża obrazowość; bogata synonimika potoczna; przewaga zdań pojedynczych nad złożonymi, współrzędnie złożonych nad złożonymi podrzędnie; zdania niepełne, występują równoważniki zdań; powtarzanie wyrazów; dosadne porównania. Występuje dużo słów i wyrażeń ordynarnych, ale i dowcipnych, żartobliwych, przedrostki -uś, -ik, -ka, które służą zwykle do tworzenia zdrobnień, w stylu potocznym nadają zabarwienie pejoratywne (negatywne) lub ironiczne.
Przykłady stylu potocznego:
Wielka mi przyjemność - mieszkanie w sąsiedztwie parku. Nóż mi się w kieszeni otwiera kiedy sobie przypomnę jak łatwo dałam się namówić na zamianę temu oszustowi. Miało być tak miło - cisza, spokój, śpiew ptaków, zapach kwiatów wiosną i inne takie duperele - a tu, proszę bardzo, nic ino się powiesić. Z domu wyjść nie można, żeby nie wleźć w jaki psi placek; od piątej rano te przeklęte wroniska nad uchem człowiekowi skrzeczą, jakby im kto pióra wyrywał. I jeszcze te cholerne bandy pijaczków. Siedzą całymi dniami w krzakach, rozbijają butelki i, jakby tego było mało, sikają mi na klatce.
Wiosną to jest nawet jako-tako. Słoneczko świeci i czasem na spacer wyjść można, ale wystarczy, że przyjdzie jesień i znów to samo. Wszędzie pełno błota i brudnych liści. Nie ma dnia, żeby jakaś zgraja dzieciaków nie przyszła zbierać kasztanów. Toż to istne bydło! Latają w kółko, drą się i rzucają tymi liśćmi i patykami jakby ich kto dopiero z buszu wypuścił. No i jak się ściemni to aż strach przechodzić, żeby jakiś bandzior czy inny zboczeniec torebki nie złapał. Teraz to nawet w telewizji gadają, że najbardziej niebezpiecznie jest właśnie w parkach. A ja, głupia, dałam się namówić...
Styl naukowy:
Występuje w pracach z zakresu nauki i techniki, przeznaczonych dla specjalistów, charakterystyczne jest występowanie wielu terminów naukowych mających ściśle określone znaczenie (przeważnie wyrazy zapożyczone, a także wyrazy powszechne, ale mające inne znaczenie), przewaga rozbudowanych zdań złożonych o charakterze logicznym i precyzyjnym (zdania wynikowe, przyczynowe, warunkowe), dominuje funkcja informatywna; rzeczowość, obiektywizm, występowanie przypisów (odwoływanie się do źródeł), brak ekspresji, neutralne słownictwo, specjalistyczne słownictwo Styl jest zróżnicowany ze względu na przedmiot badań naukowych i ze względu na cechy indywidualne autorów. Zależnie od tego, jakiej nauki rozprawa dotyczy, występuje w tym stylu duża liczba wyrazów specjalnych, terminów o ściśle określonych znaczeniach. Terminologia naukowa i specjalistyczna, język wzorów i symboli; jednoznaczność i precyzja informacji; unikanie elementów oceniających; obiektywne przedstawianie zjawisk i problemów (używanie form bezosobowych lub formy liczby mnogiej); brak pierwiastków emocjonalnych; przeważają zdania złożone podrzędnie nad współrzędnymi; występowanie dużej liczby rzeczowników niekonkretnych, oznaczających pojęcia umysłowe, oderwanych przymiotników i czasowników nazywających czynności pojęciowe, przysłówków i wyrażeń przysłówkowych, spójników i zaimków wskazujących cechy i relacje; logiczna kompozycja obejmująca tezy, argumenty, wnioski, przykłady; stosowanie tabel, wykresów; cytowanie prac innych autorów.
Przykład stylu naukowego:
Park widziany za oknem jest zbiorem subiektywnych bodźców wzrokowych docierających do narządu wzroku i zdekodowanych w płacie potylicznym mózgu. Zasadniczy wpływ na kształt i barwę oglądanego przedmiotu ma kąt padania i stopień rozproszenia fali świetlnej jak również długość ogniskowej soczewki oka odpowiedzialnej za ostrość widzenia. Postrzeganie barwy liści jako zielonej związane jest z absorbowaniem przez chlorofil fotonów z czerwonej i niebieskiej części widma w celu przekształcenia ich energii w substancje pokarmowe potrzebne roślinie. W nie sprzyjających warunkach atmosferycznych (ochłodzenie powietrza, mniejszy dostęp światła słonecznego) aktywność chlorofilu ulega znacznemu zmniejszeniu, w związku z czym liście przybierają barwy z czerwonej i żółtej części widma.
Przyglądając się takiemu ekosystemowi jak park, przeciętny człowiek jest w stanie rozróżnić niektóre gatunki flory i fauny oraz podać ich cechy charakterystyczne np. kwitnięcie kwiatostanów, dojrzewanie owocników, zabieganie o samicę lub przepoczwarzanie owadów. Poza zasięgiem jego wzroku pozostają jednak procesy przebiegające wewnątrz organizmów, a najważniejsze z punktu widzenia funkcji życiowych np. transportowanie i wykorzystywanie tlenu do odżywiania komórek, ich mejo- i mitotyczne podziały czy działalność flory bakteryjnej.
Styl popularno-naukowy jest odmianą stylu naukowego, występuje w podręcznikach, artykułach prasowych poświęconych popularyzacji jakiegoś zagadnienia naukowego. W tym stylu ważna jest dbałość o precyzję, ścisłość sformułowań. Mimo tego autor nie unika środków obrazowania, objaśnia także znaczenie używanych terminów, ponieważ adresatem jest czytelnik bez odpowiedniego przygotowania fachowego, stosowanie punktów oraz podpunktów.
Styl publicystyczny:
Występuje w tekstach zamieszczanych w prasie (np. felietony, komentarze), pełnią funkcje informatywną oraz ekspresywną, odwołują się do intelektu, wyobraźni i uczuć czytelnika, słownictwo jest konkretne i komunikatywne dla ogółu odbiorców; obrazowość, sugestywność, często zawierają elementy humoru i ironii, wiele zdań pojedynczych. Dobór środków językowych zależy od tematyki przekazu oraz od gatunku. Styl ten skupia w sobie elementy stylu potocznego, artystycznego, naukowego i urzędowego. Oficjalność wypowiedzi; stosowanie potocznego słownictwa i potocznej frazeologii; występowanie wyrażeń i zwrotów stereotypowych, słownictwa modnego, wyrazów obcych, występowanie elementów emocjonalnych i wartościujących; stosowanie słownictwa specjalistycznego w recenzjach i artykułach problemowych.
Styl urzędowy:
Występuje np.: w ustawach, rozporządzeniach, regulaminach, podaniach, cechuje go rzeczowość, szablonowość, schematyczność, zdania bezpodmiotowe z czasownikami w formie zwrotnej (zabrania się...., uprasza się o...), realizowana w instrukcjach, zarządzeniach, regulaminów, komunikatach, zawiadomieniach i pismach urzędowych. Występuję w dwóch rodzajach: styl wypowiedzi kancelaryjnych i styl aktów prawnych. Należy do stylów oficjalnych, do sfery komunikacji społecznej. Nakazowość; używanie trybu rozkazującego; przewaga zdań bezosobowych; odindywidualizowanie języka; słownictwo pozbawione emocji; nakazy i zakazy; częste występowanie strony biernej; treść w formie paragrafów i punktów; terminologia z zakresu ekonomii, prawa, administracji.
Przykład tekstu urzędowego:
Informuję, że jako mieszkaniec bloku przy ul. Bajkowej 2, sąsiadujacego z parkiem miejskim im. Kaczora Donalda jestem wysoce zaniepokojony zdarzeniami mającymi ostatnio miejsce w tymże parku. Do niedawna stanowił on miejsce wypoczynku i relaksu dla wielu mieszkańców okolicznych bloków, a szczególnie dla ludzi starszych i matek z dziećmi. Znajdowali oni tam oprócz ciszy i otoczenia zieleni również ławeczki, altanki i place zabaw. Przed kilkoma tygodniami jednak spacery po parku stały się zarówno nieprzyjemne i niebezpieczne. Spowodowane zostało to przez grupy podpitej młodzieży biesiadującej w krzakach, niszczącej wyżej wymienione sprzęty użyteczności publicznej i zastraszającej spacerowiczów. Doszło już do kilku rozbojów oraz napadów na przechodniów.
W obawie przed utratą zdrowia przez moje i inne dzieci kategorycznie żądam usunięcia zagrażających im delikwentów i wprowadzenia dodatkowych patroli policji i Straży Miejskiej w parku. Nie można pozwolić na to, aby w państwie prawa spokojni i niewinni obywatele byli terroryzowani przez bezkarnych rzezimieszków. Płacę podatki i chcę się za to czuć bezpiecznie. Liczę na szybkie i pozytywne rozpatrzenie mojego wniosku.
Z poważaniem
Jan Kowalski
Styl artystyczny:
Występuje w utworach należących do literatury pięknej, w języku artystycznym na pierwszy plan wysuwa się funkcja estetyczna, poetycka i ekspresywna, obrazowość, sugestywność, oryginalny dobór wyrazów w zakresie słownictwa i frazeologii, stylizacje, oryginalność metaforyki, która wiąże się z oryginalnością stylu pisarza; zależność od osobowości i talentu pisarza; świadome i celowe użycie elementów emocjonalnych; umiejętna indywidualizacja języka postaci; występowanie neologizmów; umiejętny dobór środków plastycznych służących do opisu przedstawianych postaci, zdarzeń, miejsc, zjawisk, przedmiotów; bogactwo środków językowych; bogactwo figur stylistycznych; stosowanie stylizacji na gwary środowiskowe, archaizacji, dialektyzacji.
Styl przemówień (styl retoryczny)- styl najbardziej zbliżony do języka artystycznego, najbardziej ozdobny, operuje kunsztowną budową zdań. Zawiera wyrazy, wyrażenia i zwroty nacechowane emocjonalnie. Cechy stylu przemówień: stosowanie apostrof, za pomocą których mówca zwraca się do słuchaczy; pytania retoryczne, na które nie oczekuje się odpowiedzi, ale pobudzają słuchaczy do myślenia; zdania wykrzyknikowe; starannie dobrane słownictwo; podniosłe epitety i metafory. Wyodrębnia się dwa rodzaje wystąpień: okolicznościowe i oficjalne. W wystąpieniach okolicznościowych wprowadza się wiele elementów języka potocznego, cechuje się schematyzmem i szablonowością składniową i frazeologiczną.
Styl indywidualny- charakterystyczny dla danego autora zespół środków językowo-stylistycznych stosowany w jego dziełach, zależny od cech indywidualnych pisarza. Termin ten odnosi się też do stylu utworów. Rozwijany świadomie dla uzyskania oryginalności dzieł.