RACHUNKOWOŚĆ PODATKOWA I

Literatura podstawowa

1. Olchowicz I., Rachunkowość podatkowa, Difin, Warszawa 2006.

2. Zbiór pytań testowych i zadań z prawa podatkowego oraz rachunkowości podatkowej, pr. zb. pod red. M. Mazurkiewicz, SKwP, Warszawa 2007.

3. Denkiewicz D., Mroczkowski P., Soszyńska P., Podatki dochodowe w działalności gospodarczej i podatki kosztowe, SKwP, Warszawa 2007.

4. Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości wg obowiązującego stanu prawnego.

5. Ustawa z dnia 29.08.1997 r. Ordynacja podatkowa wg obowiązującego stanu prawnego.

6. Ustawa z dnia 15.02.1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych wg obowiązującego stanu prawnego.

7. Ustawa z dnia 26.07.1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych wg obowiązującego stanu prawnego.

8. Ustawa z dnia 12.01.1991 r. o podatkach i opłatach lokalnych wg obowiązującego stanu prawnego.

Literatura uzupełniająca

1. Rachunkowość finansowa i podatkowa, pr. zb. pod red. T. Cebrowskiej, PWN, Warszawa 2005.

2. Prawo podatkowe, pr. zb. pod red. L. Etel, LexisNexis, Warszawa 2006.

I. Prawo podatkowe

1.1. Zagadnienia ogólne dotyczące prawa podatkowego

Prawo podatkowe to ogół norm prawnych regulujących ustalanie i pobieranie podatków.

Prawo podatkowe wykazuje najdalej idące powiązania z prawem finansowym, administracyjnym i cywilnym.

1.1.2. Definicja podatku

Zgodnie z art. 6 ordynacji podatkowej, podatkiem jest publicznoprawne, nieodpłatne, przymusowe oraz bezzwrotne świadczenie pieniężne na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu lub gminy, wynikające z ustawy podatkowej.

Z powyższej definicji wynikają cechy podatku:

Charakter pieniężny podatku - oznacza, że nie jest on pobierany w naturze.

Charakter ogólny - oznacza, że jest nakładany abstrakcyjnie na określoną grupę podmiotów nie oznaczonych imiennie.

Przymusowy charakter - wynika z władczych uprawnień państwa; ich pobór jest zabezpieczony przymusem państwa.

Bezzwrotność podatku oznacza, iż stanowi on obciążenie definitywne; nie jest czasową formą pożyczki.

Nieodpłatność (nieekwiwalentność) oznacza, że podatek nie jest związany z żadnym wzajemnym świadczeniem ze strony państwa na rzecz podatnika.

1.1.3. Funkcje podatków

Podatki realizują w państwie określone funkcje. Pod pojęciem funkcji podatków rozumie się sposób oddziaływania na gospodarkę kraju w powiązaniu z rezultatami tego oddziaływania. W gospodarce rynkowej funkcje podatków należy podzielić na 2 grupy:

• fiskalne oraz

• pozafiskalne (np. regulacyjne, stymulacyjne, informacyjne )

Funkcja fiskalna zapewnia wpływ środków pieniężnych do budżetu (państwa, gminy).

Funkcja regulacyjna podatków polega na kształtowaniu dochodów i majątków podatników. Funkcja stymulacyjna ma za zadanie wpływać na zachowania podatników, aby realizowali oni określone cele. Mogą to być cele np.: inwestycyjne lub ochrony środowiska.

Funkcja informacyjna polega na tym, że wysokość dochodów osiąganych przez budżet z podatków oraz ich wewnętrzna struktura są źródłem informacji o przebiegu procesów produkcji, podziału i wymiany.

1.1.4. Klasyfikacja podatków

Podatki można klasyfikować według różnych kryteriów. Do najczęściej stosowanych należą:

1. Kryterium przedmiotu opodatkowania

1. podatki przychodowe

- podatek VAT

- podatek od gier

2. dochodowe

- podatek dochodowy od osób prawnych

- podatek dochodowy od osób fizycznych

- wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych i jednoosobowych spółek Skarbu Państwa

3. majątkowe

• od posiadania majątku

- podatek od nieruchomości

-podatek od środków transportowych

- podatek rolny

- podatek leśny

• podatek od przyrostu majątku

- podatek od spadków i darowizn

• Podatek od obrotu majątkiem

- podatek od czynności cywilnoprawnych

4. od wydatków

- podatek VAT

- podatek akcyzowy

- podatek od gier

2. Kryterium stosunku przedmiotu opodatkowania do źródła podatku

a) bezpośrednie- których ciężar ponosi bezpośrednio sam podatnik.

b) pośrednie- podatnik rozliczający je z budżetem bezpośrednio nie ponosi ich ciężaru; ich ekonomiczny ciężar przenoszony jest na osoby trzecie. Np. VAT czy akcyza

3. Kryterium podziału wpływów pomiędzy poszczególne budżety

a) stanowiące dochody budżetu państwa

- podatek akcyzowy

- podatek VAT

- podatek od gier

- dochodowy od osób prawnych

-podatek dochodowy od osób fizycznych, z wyjątkiem pobieranego od dochodów z działalności gospodarczej, opłacanego w formie karty podatkowej

- wpłaty z zysku od przedsiębiorstw państwowych oraz jednoosobowych spółek Skarbu Państwa

b) stanowiące dochody jednostek samorządowych

- podatek od nieruchomości

- podatek rolny

- podatek leśny

-podatek od środków transportowych

- podatek dochodowy od działalności gospodarczej osób fizycznych opłacanych w formie karty podatkowej

-podatek od spadków i darowizn

- podatek od posiadania psów

- podatek od czynności cywilnoprawnych

- opłata skarbowa

-opłaty lokalne ( miejscowa, administracyjna, targowa)

Ponadto dochodami gminy są także udziały w podatkach stanowiących dochód budżetu państwa tj. podatku od osób fizycznych i osób prawnych

1.1.5. Elementy konstrukcji podatków.

Do podstawowych elementów konstrukcyjnych podatku należą:

• podmiot podatku,

• przedmiot podatku,

• podstawa opodatkowania,

• stawki podatkowe,

• elementy korygujące wysokość podatku

• tryb, warunki i terminy płatności podatku

Podmiot podatku

Podmiot podatku to strony stosunku prawnopodatkowego. Wyróżnia się :

- podmiot zobowiązany do zapłaty podatku (strona bierna)

- podmiot uprawniony do otrzymania takiego świadczenia (strona czynna).

Podmioty występujące po stronie biernej to:

• podatnik,

• płatnik,

• inkasent.

Podatnik

Osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej, podlegająca na mocy ustaw podatkowych obowiązkowi podatkowemu. (art. 7 O.P.)

Obowiązek podatkowy to nieskonkretyzowana powinność poniesienia przymusowego świadczenia pieniężnego w związku z zaistnieniem zdarzenia określonego w ustawie.

Płatnik

Płatnikiem jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej, obowiązana na podstawie przepisów prawa podatkowego do:

• obliczenia,

• pobrania od podatnika podatku i

• wpłacenia go we właściwym terminie organowi podatkowemu

Inkasent

Inkasentem jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej, obowiązana do pobrania od podatnika podatku i wpłacenia go we właściwym terminie organowi podatkowemu

Podmioty występujące po stronie czynnej to;

- państwo i

- jednostki samorządu terytorialnego reprezentowane przez organy podatkowe.

Zgodnie z art. 13 ustawy ordynacja podatkowa można wymienić następujące organy podatkowe:

1) naczelnik urzędu skarbowego, naczelnik urzędu celnego, wójt, burmistrz (prezydent miasta) starosta albo marszałek województwa - jako organ pierwszej instancji;

2) dyrektor izby skarbowej, dyrektor izby celnej - jako:

a) organ odwoławczy odpowiednio od decyzji naczelnika urzędu skarbowego lub naczelnika urzędu celnego,

b) organ pierwszej instancji, na podstawie odrębnych przepisów,

c) organ odwoławczy od decyzji wydanej przez ten organ w pierwszej instancji;

3) samorządowe kolegium odwoławcze - jako organ odwoławczy od decyzji wójta, burmistrza (prezydenta miasta), starosty albo marszałka województwa.

Minister właściwy do spraw finansów publicznych jest organem podatkowym - jako:

1) organ pierwszej instancji w sprawach stwierdzenia nieważności decyzji, wznowienia postępowania, zmiany lub uchylenia decyzji lub stwierdzenia jej wygaśnięcia - z urzędu;

2) organ odwoławczy od decyzji wydanych w sprawach, o których mowa w pkt 1;

3) organ właściwy w sprawach porozumień dotyczących ustalenia cen transakcyjnych;

4) organ właściwy w sprawach interpretacji przepisów prawa podatkowego,

5) organ właściwy w sprawach informacji przekazywanych przez banki i spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe o założonych i zlikwidowanych rachunkach bankowych związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej.

Organami podatkowymi wyższego stopnia są organy odwoławcze.

W myśl art. 13a ustawy ordynacja podatkowa, Rada Ministrów może, w drodze rozporządzenia, nadać uprawnienia organów podatkowych:

1) Szefowi Agencji Wywiadu,

2) Szefowi Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego,

3) Szefowi Centralnego Biura Antykorupcyjnego,

4) Szefowi Służby Wywiadu Wojskowego,

5) Szefowi Służby Kontrwywiadu Wojskowego

- jeżeli jest to uzasadnione ochroną tajemnicy państwowej i wymogami bezpieczeństwa państwa.

Przedmiot podatku

Przedmiot podatku to stan faktyczny lub prawny, z którego wystąpieniem ustawa łączy obowiązek podatkowy. Są to:

- osiąganie dochodu,

- osiąganie obrotu czy

- posiadanie nieruchomości.

Przedmiot podatku znajduje najczęściej wyraz w jego nazwie.

Podstawa opodatkowania

Podstawa opodatkowania stanowi najczęściej wartościowe lub ilościowe ujęcie przedmiotu opodatkowania.

Przedmiot opodatkowania w ujęciu ilościowym:

- powierzchnia

- liczba sztuk

Przedmiot opodatkowania w ujęciu wartościowym:

- wartość rynkowa

- dochód

- obrót

Stawka podatkowa

Biorąc pod uwagę tryb liczenia wysokości podatku, jest to wielkość, która w powiązaniu z podstawą opodatkowania pozwala ustalić kwotę podatku.

Stawki podatkowe dzielą się na stałe i zmienne.

Ulgi podatkowe

Zgodnie z definicją podaną w art. 3 pkt.6 ustawy ordynacja podatkowa przez ulgi podatkowe rozumiemy przewidziane w przepisach prawa podatkowego:

- zwolnienia,

- odliczenia,

- obniżki albo zmniejszenia,

których zastosowanie powoduje obniżenie podstawy opodatkowania lub wysokości podatku, z wyjątkiem obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego, w rozumieniu przepisów o podatku od towarów i usług, oraz innych odliczeń stanowiących element konstrukcji tego podatku.

Tryb, warunki i terminy płatności podatku

Wyróżniamy terminy:

1. terminy kalendarzowe określone przez ustawy podatkowe

2. termin 14 dni od dnia doręczenia decyzji ustalającej

Sposoby zapłaty podatku:

- jednorazowo

- zaliczki

- raty

Formy zapłaty podatku

Zgodnie z art. 61 ordynacji podatkowej zapłata podatków przez podatników prowadzących działalność gospodarczą i obowiązanych do prowadzenia księgi rachunkowej lub podatkowej księgi przychodów i rozchodów obowiązkowo następuje w formie polecenia przelewu (bezgotówkowo).

Pozostali podatnicy mogą korzystać z formy gotówkowej.

1.2. Podstawowe zagadnienia z zakresu zobowiązań podatkowych

1.2.1. Powstawanie i wygasanie zobowiązań podatkowych

Definicja zobowiązania podatkowego

Zobowiązanie podatkowe to wynikające z obowiązku podatkowego zobowiązanie podatnika do zapłacenia na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu albo gminy podatku w wysokości, w terminie oraz w miejscu określonych w przepisach prawa podatkowego.

Obowiązek podatkowy

To wynikająca z ustaw podatkowych nieskonkretyzowana powinność przymusowego świadczenia pieniężnego w związku z zaistnieniem zdarzenia określonego w tych ustawach.

Powstawanie zobowiązań podatkowych

Polskie prawo podatkowe przyjęło dwie metody powstawania zobowiązania podatkowego

- z mocy prawa

- w formie konstytutywnej

Na podstawie art. 21 § 1 ordynacji podatkowej, zobowiązanie podatkowe powstaje z dniem:

1) zaistnienia zdarzenia, z którym ustawa podatkowa wiąże powstanie takiego zobowiązania (jest to forma powstawania zobowiązania z mocy prawy),

2) doręczenia decyzji organu podatkowego, ustalającej wysokość tego zobowiązania (jest to forma konstytutywna powstawania zobowiązań).

Kontrola samoobliczania podatków

Wydawanie decyzji deklaratoryjnych

Jeżeli w postępowaniu podatkowym organ podatkowy stwierdzi, że podatnik, mimo ciążącego na nim obowiązku:

- nie zapłacił w całości lub w części podatku,

- nie złożył deklaracji albo

- że wysokość zobowiązania podatkowego jest inna niż wykazana w deklaracji,

organ podatkowy wydaje decyzję, w której określa wysokość zobowiązania podatkowego.

Jeżeli w postępowaniu podatkowym organ podatkowy stwierdzi, że kwota zwrotu podatku lub kwota nadwyżki podatku naliczonego nad należnym w rozumieniu przepisów o VAT jest inna niż wykazana w deklaracji, organ podatkowy wydaje decyzję, w której określa:

- prawidłową wysokość zwrotu podatku lub

- nadwyżki podatku naliczonego nad należnym.

Wygasanie zobowiązań podatkowych

Sposoby wygasania zobowiązań dzielą się na:

- efektywne i

- nieefektywne.

Efektywne prowadzą do zaspokojenia wierzyciela podatkowego.

Nieefektywne nie wywołują skutku zaspokojenia wierzyciela podatkowego.

Efektywne sposoby to:

1) zapłata podatku,

2) pobranie podatku przez płatnika lub inkasenta,

3) potrącenie,

4) zaliczenie nadpłaty na poczet zobowiązań podatkowych,

5) zaliczenie zwrotu podatku na poczet zobowiązań podatkowych,

6) przejęcia własności nieruchomości lub prawa majątkowego w postępowaniu egzekucyjnym.

Nieefektywne sposoby to:

1) zaniechanie poboru podatku,

2) umorzenie zaległości podatkowej,

3) przedawnienie zobowiązań podatkowych.

Wygaśnięcie zobowiązań podatkowych skutkuje tym, że nie może ono być wykonane lub egzekwowane.

2

---