Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych
Zdolność prawna jest do zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków w zakresie prawa cywilnego. Nie można się jej zrzec w drodze oświadczenia woli, nie jest równiej możliwe jej ograniczenie lub pozbawienie wskutek orzeczenia sądowego. Czyli nie istnieje w polskim prawie instytucja śmierci cywilnej.
Zdolność prawną w prawie cywilnym posiadają osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, ale wyposażone w zdolność prawną. Co do zasady każda osoba fizyczna ma taki sam zakres zdolności prawnej. Może ona podlegać ograniczeniom ze względu na zakres zdolności do czynności prawnych, wiek, obywatelstwo, skazujący wyraz karny.
Nabycie i utrata zdolności prawnej.
Urodzenie
Osoby fizyczne nabywają zdolność prawna z chwilą urodzenia, konieczną do tego przesłanką jest to, aby dziecko urodziło się żywe. W świetle obowiązującego prawa dziecko poczęte nie ma normatywnie przyznawanej zdolności prawnej. Pomimo takiej regulacji istnieją przepisy chroniące jego sytuację prawną.
Dziecko może być spatkobercą i zapisobiercą o ile jest poczęte w dzień otwarcia spadku i urodzi się żywe.
Dziecko poczęte może domagać się po urodzeniu naprawienia szkód doznanych w okresie prenatalnym, może tych roszczeń domagać się także przeciwko matce.
Można dokonać uznania dziecka poczętego jeszcze nienarodzonego.
Dla dziecka poczętego można ustanowić kuratora, jeżeli jest to strzeżenia przyszłych praw dziecka.
W prawie polskim obowiązuje zasada, że dziecko poczęte jeszcze nienarodzone należy traktować jak już urodzone, ilekroć chodzi o jego korzyść.
Utrata zdolności prawnej
Śmierć osoby fizycznej.
Utrata zdolności prawnej następuje z chwilą śmierci osoby fizycznej. Wygasają wtedy wszystkie prawa i obowiązki o char. niemajątkowym, a prawa i obowiązki majątkowe stają się przedmiotem dziedziczenia. Dokumentem stwierdzającym zgon jest akt zgonu.
Uznanie za zmarłego orzeka w trybie nieprocesowym sąd rejonowy właściwy dla ostatniego miejsca zamieszkania zmarłego.
Uznanie za zmarłego
Instytucja mająca na celu usunięcie niepewności wywołanej zaginięciem osoby fizycznej. Za zaginioną uważa się osobę, która nie widomo , czy żyje, czy zmarła. Os fizyczna może być uznana za zmarłą gdy zaistnieją następując przesłanki:
Fakt zaginięcia osoby
Upływ terminu określonego ustawą.
Zaginięcie zwykłe - bez szczególnych okoliczności zwiększających prawdopodobieństwo śmierci - termin wynosi 10 lat liczony od końca roku kalendarzowego w którym dana osoba według istniejących wiadomości jeszcze żyła. Uznanie za zmarłego nie może nastąpić przed końcem roku kalendarzowego, którym zaginiony ukończyłby 23 lata. W przypadku osób które ukończyłyby 70 lat w chwili uznania za zmarłego termin ten jest skrócony do 5 lat.
Zaginięcie kwalifikowane - występuje powiększone prawdopodobieństwo zaistnienia śmierci, np. w związku z katastrofą - termin uznania za zmarłego następuje po 6 miesiącach od daty katastrofy lub termin 6 mies biegnie po 2 latach od momentu, gdy np. statek miał dotrzeć do portu, ale nie wiadomo dokładnie czy do katastrofy doszło.
Postanowienie o uznaniu za zmarłego ma skutki równoznaczne ze śmiercią i następują one nie z chwilą wydania orzeczenia lecz z chwilą śmierci w nim oznaczoną. Z tą chwilą następuje otwarcie spadku i ustanie małżeństwa.
Uchylenie postanowienia o uznaniu za zmarłego może nastąpić jeżeli osoba uznana za zmarłą żyje. Skutkuje to tym, iż osoba ta może żądać wydania jego rzeczy wydanym w spadku rzekomym spadkobiercą. Jeżeli współmałżonek wstąpił w nowy związek małżeński nie zostaje on unieważniony, jeżeli obie strony nie wiedziały, że małżonek uznany za zmarłego pozostaje przy zyciu.
Zdolność do czynności prawnych
Zdolność do czynności prawnych jest to zdolność do tego, aby w drodze czynności prawnych nabywać prawa i zaciągać zobowiązania.
Nabycie zdolności wynika z faktu pełnoletniości oraz pełnoletniość może uzyskać kobieta która ukończyła 16 lat i zawarła związek małżeński. Unieważnienie związku małżeńskiego kobiety nie pozbawia jej pełnoletniości.
Ubezwłasnowolnienie
Ubezwłasnowolnienie jest instytucją służącą ochronie interesów majątkowych i niemajątkowych osoby chorej, która nie jest w stanie sama kierować swym postępowaniem.
Ubezwłasnowolnić całkowicie można osobę fizyczną która:
- ukończyła 13 lat
- z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub innego rodzaju zaburzeń psychicznych nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem
Ubezwłasnowolnić częściowo można osobę fizyczną, która:
- jest pełnoletnia
- z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub innego rodzaju zaburzeń psychicznych nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem
Orzeczenia ubezwłasnowolnienia częściowego lub całkowitego uzależnione jest uzależnione od jej wieku i stopnia nasilenia choroby psychicznej, niedorozwoju i innego rodzaju zaburzeń psychicznych i ich wpływu na możliwość kierowania swoim postępowaniem.
Przemijające zaburzenia psychiczne nie stanowią przesłanki ubezwłasnowolnienia, a stan chorobowy musi mieć charakter utrwalony.
O ubezwłasnowolnieniu orzeka sąd w postępowaniu nieprocesowym. Sprawy te rozpoznawane są w składzie trzech sędziów zawodowych. Osobami uprawnionymi do złożenia wniosku o wszczęcie postępowania o ubezwłasnowolnienie są:
- małżonek
- krewni w linii prostej oraz rodzeństwo
- przedstawiciel ustawowy
Orzeczenia o ubezwłasnowolnieniu ma charakter bezterminowy, jednak w każdym czasie, w razie poprawy lub pogorszenia stanu zdrowia możliwa jest zmiana lub uchylenie w drodze odrębnego postępowania sądowego.
Do skutków ubezwłasnowolnienia częściowo należą:
- ograniczenia zdolności do czynności prawnych
- ustanowienie kurateli
- osoba ubezwłasnowolniona może być prokurentem
Do skutków ubezwłasnowolnienia całkowitego należą:
- pozbawienie zdolności do czynności prawych
- ustanowienie opieki, chyba że ubezwłasnowolniony pozostaje jeszcze pod władzą rodzicielską
- zakaz zawierania małżeństwa
- os ubezwłasnowolniona całkowicie nie może być pełnomocnikiem
Brak zdolności do czynności prawnych
Zdolności do czynności prawnych w prawie polskim nie posiadają osoby, które nie ukończyły 13 roku życia, oraz osoby ubezwłasnowolnione całkowicie. Osoby takie nie posiadają również zdolności procesowej. W imieniu takich osób czynności prawnych dokonuje przedstawiciel ustawowy, np. rodzicie.
- nie można sporządzić i odwołać testamentu przez przedstawiciela ustawowego
- nie można przysposobić dziecka przez przedstawiciela ustawowego
- przedstawiciel ustawowy nie może uznać ojcostwa osoby nie posiadającej zdolności do czynności prawnej
Czynności prawne dokonane przez os nie pos zd do czynn pr są bezwzględnie nieważne. Wyjątkiem są umowy zawierane w drobnych sprawach życia codziennego.
Ograniczona zdolność do czynności prawnych
Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają małoletni, którzy ukończyli 13 lat oraz osoby ubezwłasnowolnione częściowo, a także osoby, które w toku postępowania o ubezwłasnowolnienie ustanowiony został doradca tymczasowy. Osoby takie nie mogą dokonywać czynności prawnych do których wymagana jest pełna zdolność do czynności prawnych
- nie mogą sporządzić i odwołać testamentu
- nie mogą przysposobić dziecka
Pełna zdolność do czynności prawnych
Pełna zdolność do czynności prawnych mają osoby pełnoletnie nieubezwłasnowolnione częściowo lub całkowicie.