Synchronia i diachronia w procesie historycznoliterackim, STUDIA, poetyka i teoria literatury


Synchronia i diachronia w procesie historycznoliterackim - Janusz Sławiński

  1. Należy przede wszystkim zwrócić uwagę na zasadniczo dwojaki sposób istnienia tradycji. W każdym momencie historycznym jest ona dana zarówno jako zasób dokonań literackich (utworów), jak też w postaci pewnego - mającego różne stopnie systemowego zorganizowania - inwentarza norm literackich. Utwór jako element tradycji ma przede wszystkim znaczenie negatywne, działa w ten sposób, że wyklucza szansę pojawienia się takiego samego urzeczywistnienia. Dzieło będąc rozstrzygnięciem jednorazowym, nie tylko informuje o swoim „byciu jeden raz”, ale także przywołuje szerszy repertuar możliwości, który został w nim cząstkowo zrealizowany. Utwór jest konfiguracją określonych właściwości, ale za każdą dająca się wyodrębnić właściwością kryje się klasa właściwości, którą ona reprezentuje. Tak samo każda rozpoznawalna relacja między cechami utworu odsyła do potencjalnej klasy relacji, z której została wybrana.

Norma literacka stanowi kryterium ograniczające stopień różnorodności możliwych realizacji danej cechy. Stwarza ramy dla rozstrzygnięć „dopuszczalnych” i negatywną miarę dla wszelkich rozstrzygnięć „niedopuszczalnych”. Analiza sytuacji utworu jako składnika zastanej sytuacji tradycji wymaga rozgraniczenia trzech poziomów: poziomu indywidualnej konfiguracji rozpoznawalnych właściwości utworu, poziomu klas właściwości (i relacji) i wreszcie poziomu norm ograniczających owe klasy.

Norma literacka stanowi najbardziej elementarną jednostkę tradycji. Występuje zawsze w ramach zespołu, którego korelatem w materii utworu jest określone uporządkowanie rozpoznawalnych cech i zależności. Normy muszą być elementami systemu, żeby mogły efektywnie współdziałać w konkretnych zespołach. Ta „gramatyka” norm decyduje o strukturalnym obliczu tradycji.

  1. Jeśli powiadamy, że tradycja w jej aspekcie strukturalnym jest systemem norm, to sformułowanie takie nie powinno całkowicie przesłaniać złożoności, którą tak radykalnie upraszcza. W istocie bowiem chodzi tu nie o jednolity system, lecz o skoordynowane współistnienie szeregu różnorodnych systemów cząstkowych. Poszczególne normy są osadzone w kontekstach takich cząstkowych systemów i dopiero poprzez udział w nich - uczestniczą w całościowej strukturze tradycji.

Tradycja jest porządkiem o różnych stopniach strukturalnej gęstości i to samo można powiedzieć o dowolnym jej sektorze. Już najbardziej elementarna kombinacja słów w tekście poetyckim aktualizuje całą wiązkę równoczesnych instrukcji, które muszą się nawzajem dopasować, w wyniku czego nieuchronnie „odchylają się” - jedne w mniejszej, inne w większej mierze - od wymagań odpowiednich systemów. Wyraźne zhierarchizowanie repertuarów norm (np. w tradycji klasycystycznej) niewątpliwie ogranicza swobodę och konkurencji w indywidualnej wypowiedzi, ale nie jest w mocy wyeliminować całkowicie takiej konkurencji. Im rozleglejszą zbiorowość utworów bierzemy w rachubę, tym mniejsze występują odchylenia pomiędzy zgrupowaniami zrealizowanych w jej ramach norm a ich systemowymi skupieniami w strukturze tradycji.

  1. przechodzimy do trzeciego przekroju złożoności tradycji. W każdym momencie jest ona równoczesnością wszystkich swoich przeszłych stanów, wszystkich mienionych faz ewolucyjnych, „przestrzenią”, w której współżyją i nachodzą na siebie różne etapy o okresy rozwojowe. Dowolny stan tradycji pozwala się scharakteryzować jako „projekcja diachronii w synchronię”.

Kształtowanie się tradycji nie jest po prostu mechanicznym nawarstwianiem się faz przebiegu historycznoliterackiego, ale ustawicznym tasowaniem się warstw, nieprzerwaną reorganizacją ich układu. Wyodrębniając określony stan tradycji, spotykamy sąsiadowanie warstw, którym w diachronii odpowiadać mogą odcinki bardzo oddalone od siebie, i odwrotnie - oddalenie warstw reprezentujących styczne fazy przebiegu.

4



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
i Pr±d literacki jako kategoria poetyki historycznej, STUDIA, poetyka i teoria literatury
i Pr±d literacki jako kategoria poetyki historycznej, STUDIA, poetyka i teoria literatury
J. Sławiński Synchronia i diachronia w procesie historycznoliterackim, Teoria Literatury, TEORIA LIT
Synchronia i diachronia w procesie historycznoliterackim, Teoria literatury, opracowania
Synchronia i diachronia w procesie historycznoliterackim, Teoria literatury
Micha- G-owi˝ski o intertekstualno¶ci, STUDIA, poetyka i teoria literatury
SEMIOTYKA(1), STUDIA, poetyka i teoria literatury
Konwencja i oswojenie, STUDIA, poetyka i teoria literatury
Teoria Literatury, STUDIA, poetyka i teoria literatury
Wyznaczniki literatury, STUDIA, poetyka i teoria literatury
Semiotyka, STUDIA, poetyka i teoria literatury
Michai- Miachj-owicz Bachtin 1895, STUDIA, poetyka i teoria literatury
Hermeneutyka, STUDIA, poetyka i teoria literatury
synchronia i diachronia w procesie historycznoliterackim
INGARDEN, STUDIA, poetyka i teoria literatury
EPIKA, STUDIA, poetyka i teoria literatury
KRYTYKA LITERACKA, STUDIA, poetyka i teoria literatury

więcej podobnych podstron