Rewolucja i jej znaczenie w twórczości Z. Krasińskiego
Dramat rodzinny. Dramat „Nie-Boska komedia" rozpoczyna się sceną, w której Anioł Stróż posyła do poety oblubienicę, by była dla niego dobrą żoną. Chór Złych Duchów przygotowuje pokusy: Dziewicę (poezję), Orła (sławę), Eden (naturę). Hrabia Henryk bierze ślub z Marią, jest zachwycony jej urodą. W sypialni, w czasie snu, Henrykowi ukazuje się Dziewica - ko-chanka z młodych lat. Zrozpaczony przeklina swe małżeństwo - przyrzeka wierność zjawie. Podczas przygotowań do chrztu Maria spostrzega, iż mąż przestał ją kochać. Prosi, by nie opuszczał syna. Pojawia się zjawa - Henryk opuszcza dom; podąża za Dziewicą. Odbywa się chrzest - Maria wyraża pragnienie, aby młody Orcio został poetą. Anioł powoduje, że hrabia powraca do domu. Jednak Maria znajduje się w szpitalu dla obłąkanych. Opowiada mężowi, że stała się poetką, umiera po chwili.
Kilka lat później hrabia wraz synem modlą się przy grobie Marii - Orcio przeżywa poetyckie wizje. Henryk, w rozmowie z Filozofem, dowiaduje się o odrodzeniu ludzkości drogą rewolu-cji. Spotyka Orła, który zachęca go do walki w obronie arystokracji. Czternastoletni Orcio traci wzrok i rozum.
Dramat społeczny. Wokół Okopów Świętej Trójcy istnieje obóz arystokratów i rewolucjo-nistów - wynędzniałych głodnych - robotników, chłopów, przechrztów, którym przewodzi Pankracy i zastępca Leonard. Pankracy wysyła Przechrztę, by namówił Henryka do spotkania z wodzem. Przebrany hrabia wędruje po obozie rewolucjonistów. Ich celem krwawa zemsta za wyzyskiwanie, zniszczenie starego porządku. Pankracy proponuje Henrykowi, by zrezygnował z walki. Hrabia krytykuje bunt - „stare zbrodnie świata ubrane w szaty świeże (...) rozpusta, złoto i krew". Zarzuca wodzowi pogardę dla swego ludu. Broni arystokracji, która zapewniała innym stanom bezpieczeństwo granic, żywność, edukację, rozwój kultury.
Henryk zostaje zaprzysiężony jako obrońca „wiary i czci przodków". Orcio prowadzi ojca do lochów, gdzie opisuje mu scenę sądu duchów ofiar feudalizmu. Henryk, za egoizm, zostaje skazany przez zjawy na potępienie. Do zamku przybywa posłaniec Pankracego, Ojciec Chrzestny, proponując kapitulację. Część magnatów wypowiada posłuszeństwo Henrykowi. Hrabia walczy z niewielką grupą żołnierzy - brakuje amunicji. Ojciec żegna się z Orciem. Po chwili chłopak pada trafiony kulą. Henryk widząc wdzierających się do zamku rewolucjoni-stów, popełnia samobójstwo. Pankracy zostaje porażony wizją gniewu Chrystusa - pada martwy.
W dramacie rodzinnym Krasiński potępia poezję romantyczną - typ „nieszczęśliwy" i „błogosławiony". Doprowadza ona do egoizmu, zabija prawdziwą miłość, gdyż oderwana jest od rzeczywistości; błądzi w świecie urojeń. Poezja może być dwuznaczna - ideałem piękna, natchnieniem (Orcio), albo fałszem, źródłem nieszczęścia (Henryk).
Dramat społeczny ukazuje rewolucję antyfeudalną i antykapitalistyczną - przeciw „Bogu, królom i panom". Rewolucja ma zaspokoić głód, stać się krwawą ucztą. Arystokracja broni ustalonego porządku społecznego. Cechuje ją jednak zdegenerowanie, egoizm, nicość moral-na. Pankracy uważa, że zestarzała historycznie klasa musi prawem rozwoju ustąpić miejsca klasie młodej. Henryk sądzi, iż objęcie władzy przez buntowników może dać początek nowej arystokracji. Oba obozy ponoszą klęskę, ponieważ motorem działań jest nienawiść, zemsta, materializm. Świat może uratować idea dobra prezentowana przez Chrystusa - Pankracy wy-powiada słowa „Galilejczyku, zwyciężyłeś". Rewolucję rozpatrywać można także na płasz-czyźnie programu romantyków, który opierał się na antynomiach - spór klasyków z romanty-kami.