UKŁAD KOSTNY
KOŚCI
1.Rodzaje kości
kości płaskie: mają na dwu płaskich powierzchniach kilka blaszek tkanki zbitej, między nimi warstwę istoty gąbczastej.
kości długie: mają trzon zbudowany z tkanki zbitej oraz nasady z tkanki gąbczastej. wnętrze trzonu może być puste, wypełnione powietrzem, może też zawierać jamę szpikową wypełnioną szpikiem.
kości krótkie: mają budowę gąbczastą a na powierzchni jedną lub kilka blaszek istoty zbitej.
2. Kości skórne- pokrywowe- wtórne
powstają z mezenchymy blisko powierzchni ciała, w skórze właściwej. Tworzą szkielet zew. skórny lub budują kości czaszki i obręczy kończyny górnej, są to z reguły kości płaskie. U ryb leżą blisko powierzchni ciała i mają rzeźbioną powierzchnię zew. a u czworonogów leżą głębiej i łączą się ściślej z kośćmi szkieletu wew.
3. Kości chrzęstne- zastępcze- pierwotne
budują szkielet wew. U zarodków i młodocianych organizmów powstaje jako przejściowe stadium rozwoju szkielet chrzęstny, stanowiący miniaturę szkieletu definitywnego.
4. Podział elementów szkieletowych- powstają w skórze
szkielet skórny: struktury kostne ( łuski, płyty, pancerz )
szkielet wewnętrzny : położone głębiej i przechodzą stadium chrzęstne i mogą w tym stadium pozostać na stałe. Dzieli się na szkielet somatyczny i wiscerlany.
szkielet wiscerlany - szkielet związany z okolicą gardzielową przewodu pokarmowego, podpierające szpary skrzelowe i elementy od nich pochodzące ( szczęki, kosteczki słuchowe)
szkielet somatyczny- obejmuje całą resztę szkieletu. Dzieli się na szkielet osiowy i kończynowy
szkielet osiowy- kręgosłup, żebra, płetwy nieparzyste, mózgoczaszka
szkielet kończynowy- obręcze, kończyny wolne
POŁĄCZENIA MIĘDZY ELEMĘTAMI SZKIELETU
Stawy pełne
więzozrost- rolę łączącą spełnia tk. łączna włóknista lub sprężysta
więzozrost zwykły- występuje w postaci błon lub pasem ciągnący się od kości do kości ( wyrostki kolczyste- więzadło nadkolcowe)
szew- kości czaszki ( wąska warstwa tk. łącznej, przetkana krótkimi włóknami łączącymi brzegi obu kości przechodząca na zew. w okostną a do wew. w oponę twardą mózgu), pancerza żółwia.
więzozrost sprężysty- zbudowany z tkanki łącznej sprężystej( więzadło karkowe - od wyrostków kolczystych kręgów szyjnych do okolicy potylicznej czaszki)
chrząstkozrost - rolę łączącą spełnia tk. chrzęstna włóknista ( połączenie nasad z trzonem w kościach długich u młodych ssaków, chrząstki międzykręgowe, spojenie łonowe)
kościozrost- połączenie między kośćmi skostnieje ( zrastanie z wiekiem)
Stawy jamowe
budowa
klasyfikacja
staw kulisty: u kopytnych ruchy w jednej płaszczyźnie
staw owalny: posiadają dwa stopnie ruchu (zginanie i prostowanie, przywodzenie i odwodzenie)
staw zawiasowy: staw walcowaty, zawiasowy ścisły ( miedzy palcami,kopyta)
staw obrotowy: (atlas i dźwigacz, staw promieniowo-łokciowy kończyn chwytnych ssaków)
staw płaski: ( nadgarstek i stęp, między wyrostkami stawowymi kręgów)
KRĘGOSŁUP
RYBY - kręgosłup jest chrzęstny, który składa się z dwuwklęsłych kregów.1 połączony jest z ko scią potyliczną, 2-4 narząd Webera ( pomost łączących ścianę pęcherza pławnego z uchem wew. 1-3 kręgi ogonowe ( urostyl)
PŁAZY- kręgosłup skostniały składający się z 9 przodowklęsłych kręgów . Dzielimy na odcinek szyjny(1 dźwigacz), tułowiowy(7), krzyżowy(1), i ogonowy( urostyl- zlanie kręgów ogonowych, 200). Między kręgami występują resztki struny grzbietowej.
GADY - kręgosłup składa się z kręgów przodowklęsłych . Dzielą się na odcinki : szyjny(8 dźwigacz i obrotnik),piersiowo-lędźwiowy ( 22 - 5 piersiowy, 17- lędźwiowy), krzyżowy(2 połączona z miednicą), ogonowy( wiele).
PTAKI - kręgosłup składa się z kręgów tyłowklęsłych . Dzielą się na odcinki: szyjny ( 9-25 długi i ruchliwy i wygięty esowato), piersiowy (3-10 mogą być zrośnięte ze sobą i kością krzyżową), lędźwiowo- krzyżowy ( 9-22 zrośnięte ostatnie piersiowe,ledżwiowe i 2 ogonowe w kość krzyżową), ogonowy (zrośnięty w pygostyl)
SSAKI - kręgi oddzielone tarczkami. Odcinek szyjny ( 7 - syreny i leniwce 6, łuskowce i leniwce 8, u wielorybów i syren zrastają się ) , odcinek piersiowy ( 9-25), odcinek lędźwiowy ( 2-9), odcinek krzyżowy ( 1-13 tworzą kość krzyżową najczęściej z1- 3 wraz z ogonową, która łączy się z miednicą ) ogonowy (od 49 do 2-3 zrośnięte)
KLATKA PIERSIOWA
RYBY- żebra dolne i górne, brak mostka
PŁAZY - żebra krótkie i nie sięgają do mostka, mostek występuje w postaci chrzęstnej płyty ściśle związane z obręczą barkową u beznogich w formie pręta skostniałego a u beznogich brak.
GADY- żebra występują w odcinku piersiowym, pierwsze łączą się z mostkiem tworząc klatkę piersiową. Żebra składają się z 3 odcinków połączonych stawami, pozostałe łączą się z mostkiem za pomocą pozostałych a ostatnie są wolne. Mostek występuje w postaci płyty zwykle chrzęstnej, czasem zwapniałej zakończony wyrostkiem mieczykowatym.
PTAKI - żebra posiadają haczyki , skostniałe w postaci taśm, mostek silnie skostniały , z przodu połączony z obręczą barkową , posiada silnie rozrośnięty grzebień, nieloty-brak.
SSAKI - żebra są 2 częściowe ( przymostkowa- chrząstka sprężysta ), mostek ( rękojeść, trzon, wyrostek mieczykowaty)
CZASZKA
RYBY - trzewioczaszka (kości zastępcze i pokrywowe) i mózgoczaszka ( kości czaszki pierwotnej - czaszka chrzęstna i kości pokrywowe- czaszka wtórna skórna)
PŁAZY- czaszka zbudowana jest z kości pokrywowych a zastępczych jest niewiele, niektóre okolice pozostają chrzestne. Czaszka posiada 2 kłykcie potyliczne.
GADY - zbudowana jest z licznych kości , przy czym występuje tu sklepienie z kości pokrywowych, leżących na zew. od czaszki pierwotnej. Chrzestna zostaje tylko okolica węchowa i częściowo słuchowa . Czaszka posiada 1 kłykieć potyliczny . U węży nie posiada wielkich łuków skroniowych oraz zanika jama i łona bębenkowa. Ma ruchome połączenie kości szczęk związanych z kośćmi podniebienia, skrzydłowych, poprzecznych i łuskowatych. Żuchwa prawa i lewa nie są zrośnięte w jedną całość.
PTAKI - Czaszka jest bardzo lekka i silnie spneumatyzowana , u dorosłych kości puszki zrośnięte tak że tworzy się jednolite sklepienie pozbawione szwów. kości są cienki, posiada 1 kłykieć potyliczny.
SSAKI- mała ilość kości , dzięki zlewaniu się ich po kilka w jedną. Kości połączone są ze sobą szwami kostnymi, które u wielu zwierząt na starość zanikają. Jedynie stekowce i nietoperze nie mają szwów. Wielkość mózgoczaszki zależy od rozwoju mózgu.
KOŃCZYNA GÓRNA I DOLNA
RYBY - obręcz barkowa u rekinów składa się z pasu barkowego leżącego w bliskiej odległości za ostatnim łukiem skrzelowym i stanowi jednolity chrzęstny łuk obejmujący od dołu ciało rekina. Pośrodku każdej połowy łuku znajdują się powierzchnie stawowe, które łączą go ze szkieletem płetw. Chrząstkę leżącą nad powierzchnią stawową nazywamy łopatką a pod kością kruczą. Szkielet płetw piersiowych składa się z 3 chrząstek podstawowych i szeregu promienistych oraz z zew. nitek elastycznych.
pas miednicowy stanowi pojedyncza chrząstka, do końca której przyłącza się płetwa brzuszna, osadzona na jednej tylko chrząstce podstawowej. Od chrząstki tej odchodzą liczne promienie.
pas barkowy zbudowany jest z łopatki i kości kruczej, oraz kilku kości pokrywowych łączący pas z czaszką.
pas miednicowy jest silnie zredukowany i składa się z zrośniętych 2 kości
PŁAZY - pas barkowy jest to szeroka obręcz chrzęstno-kostna, obejmująca ciało zwierzęcia. Wszystkie elementy połączone są chrząstką.
pas miednicowy składa się z 3 kości : biodrowej , kulszowej i łonowej. Kości połączone są ze sobą a w miejscu połączenia powstaje panewka stawowa dla główki kości udowej. Kości biodrowe są długie i łączą się z wyrostkami poprzecznymi kręgu krzyżowego.
GADY - pas barkowy składa z potężnych kości kruczych tworzących panewkę stawową dla kości ramiennej. Kość krucza łączy się z mostkiem, z przodu zaś przyrasta do niej kość przedkrucza w postaci zamkniętego łuku. Do kości kruczej przyrasta też łopatka.
pas miednicowy składa się z 2 kości bezimiennych ( zlanie k. biodrowych ,łonowych i kulszowych). Łączą się one z kością krzyżową , a na brzusznej stronie połączone z spojeniem łonowym. Powstaje pierścień kostny z otworem łonowo kulszowym.
pas barkowy u żółwi uległ zmianą ( skład pancerza) i pozostała tylko łopatka i kość krucza. Pas miednicowy jest zrośnięty z pancerzem lub połączony z nim więzadłami.
PTAKI - pas barkowy to masywna kość krucza i luźno leżąca łopatka, obojczyki zrośnięte w kształcie litery „V” i są zrośniecie z mostkiem. Pas jest silnie usztywniony z mostkiem. Z kości 1 szeregu nadgarstka pozostają 2, z którymi zrasta się reszta kości. 2 szereg kości się też zrasta plus kości śródręcza ( k. nadgarstkowo- dłoniowa). Pozostają 3 palce (kciuk- skrzydełko, 2- 2 paliczki i 3 malutki). Wszystkie kości łączą się z sobą tak, że mogą poruszać się w 1 płaszczyźnie.
pas miednicowy to 1 kość (biodrowa, kulszowa i łonowa). Kości biodrowe zrastają się z kręgosłupem, Kości łonowe nie zrastają się z sobą i są wolne.
SSAKI - pas barkowy - szeroka łopatka spoczywająca na żebrach. torbacze, gryzonie, owadożerne, nietoperze i naczelne mają przytwierdzone obojczyki do łopatki i mostka. W łopatce występuje grzebień kostny. U zwierząt wykonujących ruch w 1 płaszczyźnie - brak obojczyka.
- pas miednicowy - stekowce, torbacze, niektóre owadożerne, drapieżne, gryzonie, zającokształtne i kopytne - kość kulszowa tworzą 2 spojenie łonowe. 1 spojenie ma naczelne, niektóre owadożerne i drapierzne.