1.Budowa ziemi: skorupa ziemska (kontynentalna, oceaniczna), warstwa Moho, płaszcz ziemi (gorna warstwa, pozostala część gornego plaszcza), strefa przejściowa, dolny plaszcz, granica między plaszczem a jadrem, jądro zew, strefa przejściowa, jądro wew. 2.Skł skorupy ziemskiej o2, Si, Al, fe, Mg, Ca, K, Na ziemia 4500mln, kontynentalna 4000mln (warstwa osadowa, granitowa,bazaltowa) , oceaniczna 200mln (osadowa, osadowo-wulkaniczna, bazaltowa). 3.Przyczyny pow wulkanow: goraca magma pod wpływem ciśnienia przeciska się ku pow ziemi, az w koncu dochodzi do erupcji- wydobycia się lawy na pow ziemi. Z wydobywajacej się lawy po zastygnieciu tworzy się stożek wulakniczny, a w miejscu wydobycia krater, pod którym znajduje się komin wulkaniczny. 4.Intruzje magmowe: batolit (rozlegly masyw skał magmowych, zwykle skal granitowych kwaśnych rozszerzających się ku dolowi do gl niedostepnych dla bad geologicznych), lakolit (kształt bochenka, grzyba, ulozony zgodnie z uwarstwowieniem skał otaczajacych, od spodu dochodzi żyla dostarczajaca magme), lapolit (kształt odwróconej kopuły, wypukla ku dolowi), sil żyła pokładowa, żyła skal magmowych akrzepla zwykle blisko ziemi), dajka (żyła nezgodna, przecina utwory starsze niezgodnie z ich warstwowaniem) 5.elementy morfologiczno-tektoniczne pow ziemi: el tektoniki kontynentow (platformy, pasma faldowe, obszary gorskie), el tekt dna oceanicznego (grzbiety środoceaniczne, platformy oceaniczne, szelf, stok kontynentalny) 6.met badan wnetrza ziemi: sejsmologia (na podstawie analizy rozchodzenia się fal sejsmicznych), georadarowa (lokalizacja obiektów antropogenicznych), grawimetryczna (na podst grawitacji), geoelektryczna (przewodnictwo i oporowośc skorupy), magnoelektryczna (wykorzystuje pole elektryczne i magnetyczne Ziemi), geofizyka otworowa (odwiercenia) 7.ryft:- rów tektoniczny lub system rowow tekonicznych o regionalnej lub globalnej rozciąglosci, ograniczony uskokami normalnymi. W czasie rozwoju ryft oznacza się wzmozonym wulkanizmem i sejsmicznością. 8.Prod erupcji wulkanicznej: lawa, gazy i pary, mat piroklastyczny (bomby wulakniczne), piaski i popioly wulkaniczne, skaly podloża 9.Typy wulkanów ze wzg na erupcję: islandzki, strombolski, pliniusza, hawajski, vulcano, mt pelee 10.Typy wulkanow ze wzg na cechy przestrzenne erupcji: lawowe, eksplozywne, mieszane 11.Rodzaje fal sejsmicznych: podłużne ( drgania rozchodza się w tym samym kierunku co fala, są 2razy szybsze od fal poprzecznych symbol P), poprzeczne (drgania rozchodzą się prostopadle do kierunku ruchu fali, rozchodza się tylko w cialach stałych, maja predkość pośrednia, symbol S), powierzchniowe (gdy fala sejsmiczna dotrze do pow Ziemi wzbudza fale powierzchniowe, rozchodza się wzdłuz pow ziemi, sybmol L). 12.Typy wydm: barchan (ramiona zwrócone w stronę wiania wiatru), paraboliczna ( ramiona zwrócone pod wiatr, o zaokrąglonym wierzcholku), poprzeczna ( kształt walu ulożonego poprzecznie do kierunku wiania wiatru), podłuzna (kształt długiego wału, równolegla do kierunku przeważających wiatrów), gwiaździsta (w kształcie nieregularnej piramidy, powstała pod wplywem wiatrów wiejących z róznych stron) 13.Typy lodowców ze wzg na cech morf: cyrkowe ( wypełniaja pole firnowe), himalajski (polączenie kilku lodowcow z małych dolin z głównym), norweski (na wyżynie lub splaszczeniahc gor, pokrywajacy je z wierzcholkami), alpejski (powstae gdy lodowiec cyrkowy wejdzie w dolinę), piedmontowy (efekt połaczenia dolin lub jeden rozlany u podnóża lod z wielu gor) 14.proces górotworczy: sedymentacja, deformacja, plutonizm, metamorfizm, wypietrzenie, wulkanizm 15.Orogen kordylierowy (andyjski): orogen powstający wskutek subdukcji czyli zanuzania się jednej płyty litosfery pod drugą, powoduje to intensywne procesy termiczne a stąd tworzenie się wypietrzen i grawitacyjne zeslizgiwanie się z nich osadów 16.Orogen kolizyjny(himalajski): orogen powstający wskutek fałdowania i wyciskania ku górze skal między zderzającymi się stokami kontynentalnymi czyli wskutek kolizji plyt litosfery, powstaja wulkany i rowy. 17 zjawiska strefy subdukcji:sstrefa odznacza się duzym wulkanizmem i aktywnościa sejsmiczną. Plyta oceaniczna podsuwa se pod druga płyte oceaniczną (powstaje luk wysp), płyta oceaniczna podsuwa się pod plyte kontynentalna (pows pasma górskie), plyta kontynentalna pod druga pł kontynentalną (pows góry) 18.Izostazja: dążenie masy w skorupie ziemskiej do równowagi grawitacyjnej wyrażajaca się tym ze poszczególne fragmenty skorupy mimo roznic wysokości i gęstości na ogol nie wykazuja proporcjonalnych róznic sily cieżkości. 19.Trzęsienie ziemi: gwałtowne zaburzenie stanu rownowagi we wnetrzu ziemi któremu towarzysza nieodwracalne deformacje osrodka oraz wydzielenie duzych ilości energii w postaci fal sejsmicznych. Przyczyny: zjawiska tyektoniczne (przemieszczanie się i ocieranie o siebie płyt litosfery), działalnośc wulkaniczna (ruchy, lawy, magmy), działalnośc antropogeniczna (np. gornictwo), zapadanie się stropow nad jaskiniami, tąpnięcia 20.Przyrodnicze skutki trzęsien ziemi: tworza się osuwiska, zanikanie fauny i flory, znaczne zmiany w ukształtowaniu pow ziemi, przesuniecie linii brzegowej, obnizenie lub podniesienie dna morskiego, wylewanie się wody ze zbiornikow, zanik wod gruntowych, pows wulkanow blotnych, powst fal tsunami, osuniecie gruntu 21.Formy przeobrażające z dział lodowców: cyrki (misowe zagłebienia owalne lub koliste, wyciete w górnych odcinkach dolin oraz wysoko na zboczach, powyżej granicy wieloletniego sniegu); podciosy glacjalne (wąskie grzbiety pom cyrkami i dolinami), karlingi (trojgraniaste szczyty, podciete ze wszystkich stron), dolina polodowcowa U kształtna, dolina zawieszona (boczne doliny, oddzoelone progiem na ktorym zwykle jest wodospad) 22.Formy zw z akumulacyjna dzia lądolodow: ozy (dlugie wały zwykle ukierunkowane prostopadle do czola lodowca, zb z piaskow i żwirów), kemy (pagorki tworzone przez akumulacje z wod roztopowych, powst między dwiema martwymi bryłami lodu), terasy kemowe (tworza się najczesciej między zboczem doliny a bryłami martwego lodu), sandry (rozległe pow zw z akumulacja piasku), drunliny (pagorki zbudowane z glin a czesciowo z piaskow, mogą wystepowac w duzym nagromadzeniu tworzac pola), morena (mat skalny który wytopila się z lodowca, wyst w postaci pagorkow i walow z osadami), morena czolowa (tworzona przy czele stagnujacego lodowca), moreny martwych lodow (powstaja wokół brył martwego lodu) 23.wietrzenie chemiczne- chem rozkład skał przy udziale wody atm, pow lub gruntowej prowadzace do utworzenia nowych zw chemicznych i minerałów a w konsekwencji do oslabienia zwiezlosci skaly, do jej zmiany lub jej czesciowego lub calkowitego usuniecia (rozpuszczanie, utl, red, uwodnienie, uweglanowienie), Fizyczne (mechaniczne)-rozpad skały pod dzialaniem powierzchniowych i przypowierzchniowych czynników fiz: zmian temp, cisnienia wody (insolacja, gelifrakcja, solne, zluszczanie), Biologiczne- na skutek dzialalnosci org zywych roślin i zwierząt. 24.typy genetyczne jezior: Endogeniczne (tektoniczne i wulkaniczne), egzogeniczne (krasowe, wydmowe, rzecezne, przybrzezne, termokrasowe, poch roslinnego i zwierzecego, zaporowe, lodowcowe (cyrkowe, rynnowe, fiordowe)) 25.deformacja-struktura tektoniczna wytworzona w wyniku odkształcenia, monoklin (jednorodne nachylenie zespolu warstw), dyslokacje (struktury tektoniczne powstale w wyniku przemieszczania wzdłuz pewnej pow lub strefy np. uskok 26.Fałd-wygięcie plaskiego elementu strukturalnego lu zespolu takich elementów, wygiecie obejmuje dwie sasiednie warstwy antykline i synklinę. Uskok-struktura tektoniczna powstajaca w wyniku przemieszczenia dwóch czesci osrodka skalnego wzgledem siebie wzdluz dzielacej je powierzchni, przemieszczanie wzdluz pow pionowej lub nachylonej. Płaszczowina- zespól skal oderwanych od podloza przemieszczonych na duza odleglosc i nasunietych na inne skaly, jest typem deformacji stopjacym na pograniczu deformacji ciaglych i nieciaglych 27.wietrzenie chemiczne: ługowanie: wymywanie rozp skladnikow skaly przez wody pow i podz, Hydroliza- rozpad pod wplywem wody w polaczeniu z CO2 na część kw i zas, Oksydacja-laczenie z wolnym tlen atm, Karbonatyzacja-proces rozp i wypierania przez H2O zaw CO2 weglanow Ca, Mg, Fe i rozkladaniu krzemianow i glinkokrzemianow, Hydratacja- wchlanianie wody przez mineraly 28.Wietrzenie fizyczne- Insolacja-na skutek nagrzewania skały, gelifrakcja wnikanie wody zamarzanie i rozsadzanie, Solne-krystalizacja soli w szczelinach skaly i rozsadzanie jej, zluszczanie- luszczenie się pow warstwy skal w wyniku duzych dobowych zmian temp. 29.Procesy egzogeniczne- procesy prow do zmian pow ziemi i całej skorupy ziemskiej, działaja na skutek energii slonecznej i sily grawitacji np. wietrzenie, erozja, sedymentacja. 30.Wawozy lessowe-powstaja w wyniku erozji wstecznej, polegajacej na cofaniu się stromego zamkniecia tej formy, Główną role odgrywa proces sufozji czyli wymywania z lessu czesci ilastych i weglanow. 31.Krasowienie-zespół procesow formujacych specyficzny system odwodnienia powodujacy powstawanie jaskin i charakterystycznej rzexby powierzchniowej na obszarach zb ze skał krasowiejacych. 32.Formy zw z akumulacyjna dz rzeczna: mielizny korytowe, waly odsypowe, bruk rzeczny 33.Typy koryt rzecznych: pod wz kretosci koryta (meandrytujace, roztokowe, prostolinijne), zaleznosm między obciazeniem rzeki a litologia budujaca stropowa część wypelnienia doliny (zawiesinowe, mieszany, denne) 34.Strefy rzezby wybrzeza: zabrzeze (zawsze pod poziomem wody), brzeg (pas między zasiegiem fal a naj poziomem wody, część nadbrzezna i podbrzezna), przybrzezna część (ponizej poziomu moza) 35.Typy wybrzezy morskich ze wzg na forme rzezby:fiordowe, riasowe, skierowe, dalmatynskie, zalewowe, limanowe 36.Typy wybrzezy zw z ak dzialalnoscia morza:mierzejowe, lagunowe, namorzynowe, koralowe, wyrownane 37.Osady morskie: terygeniczne(opadanie na dno czastek pzrzyniesionych do moza przez np. rzeki z ladu), organiczne (gromadzace się szczatki org), chemiczne (w wyniku proc chem), poch wulkanicznego( w wyniku erupcji podmorskich wulkanow), . 38.Min ulegajace wietrzeniu chem: hemetyt, gips, dolomit, nieulegajace: kwarc muskowit, granat 39.Stok-kazde nachylenie powierzchni rozposcierajace się między kulminacja wznieseinia a plaskim podlozem, jeden z pods el pow ziemi, kształtuja go: odpadanie, obrywanie, osuwanie, splywanie, splukiwanie, spelzywanie. 40.Procesy stokowe:Splywanie-w trakcie spływu pokrywa ziemna jest bardzo przesilona wodą, wyruznia się spływy blotne, blotno-gruzowe, kamieniste, Spłukiwanie-zachodzi przez wody deszczowe. Intensywnosc zalezy od wielu czynnikow np. od obecnosci szty roslinnej, naterzenia opadu, nachylenia stoku, Spełzywanie-tutaj woda wzmaga proces spełzywania poprzez nasaczanie zwietrzeliny, jestprzemieszczaniem bardzo wolnym wystepuja na stokach o niewielkim nachyleniu. 41.Deflacja-wywiewania drobnych ziaren luxnego osadu na obszarach pozbawionych roślinnosci, uzalezniona jest od siły wiatru i wielkosci czastek mineralnych,zachodzi do momentu kiedy istnieje jeszcze material który mozebyc przenoszony przez wiatr. Korozja-przenoszenie przez wiatr ziarenka piasku, uderzajac o przeszkody mogą przeksztalcac ich powierzchnie, jest najsilniejsza tuz nad ziemia a wraz z wysokoscia jej skutecznosc maleje. 42.Formy krasu powierzchniowego: źlobki krasowe, zebra k, studniek, leje k, wywierzyska, ostance krasowe, uwały. 43.Namulisko- osady zalegajace na dnie jaskiń bedace wynikiem akumulacji ilastych glin z domieszka gruzu, żwiru i glazow. 44.Odcinki rzeki: Gorny (spadek jest najwiekszy i przewaza silna erozja wglebna, tworzy strome doliny V ksztaltne), Środkowy (spadek rzeki maleje, rzeka prowadzi większe ilosci wody, drobniejszy mat transportowany, dominuje erozja boczna- tworza się meandry), Dolny (przeplyw wody jest bardzo duzy a spadek maly, rzeka transportuje coraz więcej mat, ujscie może mieć charakter lejkowaty lub delty) 45.Stopień geotermiczny-odpowiada liczbie metrow o która należy przesunac się w glab Ziemi aby temp wzrosla o 1 st dla polski ok 47,2 m/C 46.Tlen 49%, krzem 26%, Glin 7,4% 47.Gradient geotermiczny-okresla wzrost tem w stC przypadajacy na 1m glebokosci, często podaje się go w stC na 100m gł 48.Obszary wulkaniczne ziemi.-Rozmieszczenie wulkanow wykazuje zw z budowa geologiczna skorupy ziemskiej i zachodzacymi w niej procesami tektonicznymi, większość czynnych wulkanow jest zw z granicami plyt kontynentalnych.. Wyst: wyspy i wybrzerza O Spokojnego, wzdluz wsch brzegow Azji, przez Nowa zelandie az do Antarktydy oraz wzdluz zach brzegow Ameryki, W europei nad M Środziemnym oraz na Islandii. 49.Typy gor ze wzgl na geneze-Faldowe-powstale przez faldowanie i wypietrzanie z faldow i plaszczowin np. Alpy, zrebowy- pionowe przemieszczenie mas skalnych wzdluz linii uskokowych, char formy: zreby, rowy np. Sudety, Wulkaniczne-nastepstwo erupcji wulkanicznych, stozki lub kopuly np. Kilimandzaro 50.Jeziora endogeniczne-jeziora tektoniczne, powstałe w obniżeniach tektonicznych na równinach lub przedgórzu oraz w rynnowych rozpadlinach i rowach tektonicznych (np. Tanganika, Bajkał); jeziora wulkaniczne, powstałe w kraterach (kraterowe, kalderowe) wygasłych wulkanów (Bolsena, Tal), w zagłębieniach lawy (lawowe) oraz w wulkanach eksplozywnych, tzw. maary 51 Ruchy masowe-powierzchniowe ruchy mas, przemieszczanie w dół stoku zwietrzeliny, osadów stokowych oraz przypowierzchniowych partii podloza skalnego pod wplywem sily ciezkosci. Może odbywac się bez konbtaktu z podlozem, toczenie, slizganie, skokowo, np. lawiny sniezno-kamieniste, osiadanie, zapadanie, odpadanie, obrywy, pelzanie, osuwanie. 52.Rodzaje płyt litosfery: płyta litosfery przypadajaca w calosci lub prawie w calosci na obszar bloku kontynentalnego, Plyta oceaniczna- przypadajaca w calosci lub niemal w calosci na obszar oceanu. 53.Ruchy skorupy ziemskiej: pionowe (wypietrzanie lub obnizanie duzych frag pow Ziemi), Poziome (przemieszczanie się fragm litosfery, pow np. trzesienia ziemi), orogeniczne (faldowanie, wypietrzanie obszarow gorskich), Izostatyczna (zaburzenia rownowag skorupy ziemskiej, nastepuje ruch do gory i do dolu np. zanikanie i powstawanie ladolodow. 54.Morskie osady organogeniczne: rafy przybrzezne i platformowe (plytkie czesci zbiornika), mul globigerinowy (do 5000m), m pteropodowy, m radiolarinowy ( pon 4km), okrzemkowy 55.Typy wybrzezy zw z lodowcami:fiordowe, fierdowe, szkierowe, ferdowe, Z dział rzek: deltowe, estuariowe, umanowe 56.Ewaporaty- min które powsatja przez wytracanie z wody morskiej wskutek jej odparowywania np. gips, dolomit, dziś tworza się w strefie goracego i polpustynnego klimatu 57.Kraton- ladowa tarcza krystaliczna stala, sztywna czasc skorupy ziemskiej, składa się z cokolu i pokrywy osadowej 58.Skorupa ziemska-czesc litosfery ograniczona od gory atm i hydr a od dolu graniczaca z gorna warstwa plaszcza ziemskiego a litosfera to sztywna powloka ziemi obejmujaca skorupe ziemska i gorna część plaszcza ziemskiego. 59.Genetyczny podział trz ziemi:tektoniczne (przemieszczanie się plyt litosfery), wulkaniczne (towarzysza wulkanom), zapadowe (tapniecia), antropogeniczne (spowodowane dzialalnoscia czlowieka) 60.Dyslokacja nieciągła polega na zmianie ułożenia skał połączonej z przerwaniem ich ciągłości, tzn. ich przesunięciu wzdłuż powierzchni pęknięcia. W jej wyniku dochodzi do powstawania uskoków i załomów skalnych. 61.metamorficzne-powstałe na skutek przeobrazenia innych skal pod wplywem temp, wys cisnienia, magmowe-powstale na skutek krzepniecia magmy na pow ziemi 62.Wietrzenie biologiczne-oddzialywanie fiz i chem roslin i zwierzat np. rozsadzanie skal przez korzenie, wpływ zw chem prod przez rosliny, zwierzeta zruszaja warstwe pow ulatwiajac penetracje wodzie i zw chem. 63.Pokrywy zwietrzelinowe Saprolit (wytworzona in situ, wyst przewaznie na rowninach), regolit (zwarte pokrywy wyst na stoku), eluwium (powstawanie odporniejszych na wietrzeni skladnikow) 64. Spelzywanie objawy: pom pow stoku, zmiana polozenia kamieni, przechylenie pni drzew, nagromadzenie osadow powyzej przeszkod 65.Procesy skl się na prace rzeki: dzialalnosc wody rzecznej, erozja-gorny bieg rzeki, akumulacja-dolny, transport-srodkowy 66.Typy przelomow rzecznych: Przelewowy (pows wskutek przelania się wod rzecznych przez wzniesienie lub nat przeszkode), regresyjny (powst gdy rzeka która ma większy spadek rozcina grzbiet gorski), epigenetyczny (pows gdy siec rzeczna rozwinie się na pow zbudowanej z osadow luźnych pod ktorymi są zagrzebane gory, wyzyny), odziedziczony (odcinek doliny rozciagajacy się wpoprzek wal moreny czolowej), strukturalny (znajduja się w dolinach poprzecznych maja cechy i wyglad dolin przelamowych), pozorny (odcinek doliny o char przelomu utw przez odpreparowanie rowu tekt), martwy (powst gdy rzece przelomowej zrabowany jest przez inna rzeke obszar zrodlowy polozony pow przelomu) 67. Transport rzeczny: w postaci mat rozp, mat plywajacy na pow, mat mineralny tzw obciazenie, rumowisko może być transp w postaci zawiesiny jak i w post mat dennego, który jest trans po dnie 68. Układy sieci rzecznej:dendrytyczny, prostokatny, gwiazdzisty, rownolegly, wielobasenowy, wieloskretny 69.Elementy dna doliny rzecznej; gardziel, lej źrodlowy, rynna splywowa, stozek naplywowy, doliny wciskowe, zbocze, dno, koryto, plaskodenne doliny 70. elementy dna dol polodowcowej:doliny glowne, moreny denne, drumliny, ozy kemy, karling, cyrki 71. skały plut-powst w wyniku krystalizacji stopu magm znajdujacego się w zbiorniku glebszych strefach skorupy ziemskiej, Skaly wulkaniczne-powst na pow Ziemi po wylaniu się lawy przez krater wulkanu, tworzenius ie skal towarzyszy szybki spadek cisnienia i temp oraz gwaltowne odgazowanie 72.Skały okruchowe pows w wyniku mech rozdrobnienia wczesniej istniejacej skaly, nagromadzony mat okruchowy jest na początku mat luźnym, dopiero w procesie diagenezy zostaje scementowany tworzywem 73.Skały metamorficzne-skład mineralny skał metamorficznych. Część minerałów skał magmowych i osadowych pod wpływem wysokiej temperatury i podwyższonego ciśnienia nie ulega prawie żadnym zmianom, inne natomiast zmieniają się mniej lub bardziej. Struktura i tekstura skal metamorficznych. Struktura skał metamorficznych jest zawsze krystaliczna. Poszczególne ziarna kryształów mogą mieć różną wielkość i kształt, często są blaszkowate lub pręcikowate. Ułożenie minerałów w skale bywa bezładne lub kierunkowe. 74.Cechy rzeźby krasowej- brak wody na pow, rozw system drenazu podz, uboga siec dolin, płytkie pokrywy glebowe-nagie skały 75.Erozja eoliczna:deflacje(wywiewanie)- bruk dyflacyjny, rynny (mniejsze formy), niecki i misy( duze po kilkanascie km dl i gl formy), korozja(szlifowanie)-ostance, żlobki i rysy korozyjne, graniaki 76. Wybrzeza uksztaltowane przez org żywe: rafy (nagromadzenie szkieletów organizmów morskich, które są utwardzane przez zawarte w wodzie sole mineralne, tworzące wyraźnie zaznaczający się w morfologii podwodny wał lub grzbiet tak masywny i duży, że jest zdolny do przeciwstawienia się niszczącemu wpływowi fal ), Namorzynowe niskie wybrzeze porosniete lasem namorzynowym |