hermeneutyka
interpretacja różnych przejawów aktywności ludzkiej, zwłaszcza o charakterze kulturowym, zmierzająca do odkrycia ich głębszego sensu i umieszczenia w kontekście społecznym lub światopoglądowym
idealna sytuacja komunikacyjna
możliwość dyskusji między równorzędnymi partnerami w warunkach pełnej swobody wypowiedzi, w sytuacji pozbawionej nacisków i ograniczeń
konteksty społeczne
dziedziny aktywności życiowej ludzi wyróżniane ze względu na cel, specyfikę działań, styl postępowania
wyobraźnia socjologiczna
umiejętność wiązania wszystkiego, co dzieje się w społeczeństwie z warunkami strukturalnymi kulturalnymi i historycznymi oraz podmiotowymi działaniami ludzi
kultura
zbiór znaczeń, symboli, wzorów, reguł, norm i wartości, które kierują ludzkimi działaniami, decydują o ich indywidualnej tożsamości i określają ich uczestnictwo w zbiorowościach
społeczeństwo
aspekt demograficzny - populacja, zbiór jednostek
a. grupowy - złożone z jednostek zintegrowane całości (już nie luźne zbiory)
a. systemowy - powiązany układ statusów, pozycji i typowych dla nich ról
a. strukturalny - sieć relacji międzyludzkich
a. aktywistyczny - konglomerat wzajemnie zorientowanych działań jednostek
a. kulturalistyczny - matryca podzielana przez zbiorowość znaczeń, symboli i reguł odciskających piętno na ludzkich działaniach
a. zdarzeniowy - nieustannie zmienne role, pełne zdarzeń społecznych
behawioryzm
badanie elementarnych zachowań ludzkich, jako reakcji na bodźce płynące z otoczenia lub od innych ludzi i traktowanie wszelkich złożonych przejawów życia społecznego, jako kombinacji zachowań
czynność społeczna
działanie celowo adresowane do innych ludzi
działanie
zachowanie, z którym związane jest znaczenie motywacyjne i kulturowe
działanie społeczne
działanie, które bierze pod uwagę rzeczywiste lub spodziewane reakcje partnera i jest nieustannie modyfikowane w zależności od tych reakcji
Webber
działanie instrumentalne
uczenie się na efektach swoich zachowań; ludzie i zwierzęta mają tendencję do powtarzania takich zachowań, które przyniosły im kiedyś przyjemność (gratyfikujących), a powstrzymywania się od takich, które przyniosły przykrość (karzących)
język
podzielany przez członków danej zbiorowości system znaczeń kulturowych wiązanych ze stosowanymi w celu komunikacji dźwiękami lub znakami geograficznymi
racjonalność autoteliczna
właściwość działań, w których jednostka zmierza do celu tak dla niej wartościowego, że nie liczy się nawet z kosztami
racjonalność instrumentalna
właściwość działań, które są efektem kalkulacji kosztów i zysków zmierzającej, w subiektywnym rozeznaniu działającego - do uzyskania najwięcej jak najmniejszym kosztem
utylitarystyczny (woluntarystyczny lub teleologiczny) model działania
interpretowanie działań ludzkich, jako dobierania środków (narzędzi) do realizacji postawionych celów
zachowanie
zewnętrznie obserwowalny ruch fizyczny przejawiany przez ludzi
znaczenie kulturowe
wspólny dla całej zbiorowości, podzielany przez jej członków, sens wiązany z określonymi działaniami
interakcje
najmniejsze elementy, na jakie można rozłożyć życie społeczne
polegają na wzajemnej wymianie nagród i kar pomiędzy uczestniczącymi jednostkami
dynamiczna, zmienna sekwencja wzajemnie zorientowanych działań partnerów, którzy modyfikują swoje działania w zależności od tego, co robi lub mówi ten drugi
istotni inni
ci partnerzy naszych interakcji lub te audytoria, przed którymi się prezentujemy, na których najbardziej nam zależy i których oczekiwania staramy się spełnić
kontakt społeczny
para wzajemnie zorientowanych działań społecznych i charakterze jednorazowym i przelotnym
zarówno działania inicjujące, jak i reagujące
autoteliczne stosunki społeczne
ich cel i sens leży w samym obcowaniu partnerów ze sobą, bez względu na jakiekolwiek inne korzyści
egalitarność stosunku społecznego
równość lub podobieństwo miejsca partnerów w hierarchii bogactwa, władzy, prestiżu, wykształcenia
heterogamiczność stos. społecznego
odmienność partnerów pod względem cech istotnych dla przebiegu interakcji - wieku płci, rasy
homogamiczność stos. społecznego
- podobieństwo ww. cech
instrumentalne stosunki społeczne
służą realizacji potrzeb, celów, aspiracji partnerów w innej dziedzinie niż ta, której dotyczy dany stosunek
instytucjonalizacja stosunku społecznego
powstawanie normatywnej regulacji, dotyczącej interakcji między osobami zajmującymi typowe, wyróżnialne pozycje w społeczeństwie
osiągalne stosunki społeczne
powstają na mocy własnych decyzji, w wyniku własnych starań
pierwotne stosunki społeczne
nieformalne, spontaniczne, bezpośrednie, rozproszone, autoteliczne, gorące emocjonalnie, intymne
np. przyjaźń
pozycja społeczna (status)
wyróżnione i nazwane w danej kulturze typowe miejsce w społeczeństwie, które może zajmować wiele różnych osób
np. zawód
przypisane stosunki społeczne
nawiązują się bez własnej decyzji i bez możliwości wyboru; wchodzi się w nie przez urodzenie lub na mocy decyzji innych
rola społeczna
zbiór praw i obowiązków wiążących każdego, kto zajmuje daną pozycję społeczną, bez względu na cechy osobiste
stosunek społeczny
normatywnie określony schemat oczekiwanych interakcji między partnerami zajmującymi pewne pozycje społeczne i pełniącymi związane z nimi role
wtórne stosunki społeczne
sformalizowane, zogniskowane, instrumentalne, zimne emocjonalnie, oficjalne
np. zatrudnienie
krąg społeczny
zestaw typowych innych pozycji, z którymi dana pozycja jest powiązana, wyznaczający typowe kierunki interakcji i selekcjonujący typowych partnerów, z którymi nawiązuje kontakt każdy, kto taką pozycję zajmuje
organizacja społeczna
zintegrowany zbiór pozycji społecznych i sieć wiążących je stosunków społecznych, realizujących wspólnie jakieś istotne społecznie funkcje
środowisko społeczne
jednolity zbiór takich samych lub przynajmniej istotnie podobnych pozycji i ról
stereotyp
jednostronny, upraszczający, wyidealizowany obraz własnej zbiorowości i równie jednostronna, upraszczająca i negatywna wizja zbiorowości obcych (w skrajnym przypadku traktowanie jako wrogie)
socjalizacja
proces kształtowania mentalności, postaw i działań ludzi przez społeczeństwo
cywilizacja
zestaw przedmiotów materialnych, idei konstrukcyjnych zrealizowanych w tych przedmiotach (technologii) i umiejętności właściwego posługiwania się nimi (kompetencji praktycznych)
etnocentryzm
przekonanie o oczywistym, niekwestionowanym charakterze sposobu życia własnej społeczności lub nawet o szczególnej wartości własnej kultury i jej przewadze nad innymi
fakty społeczne
treści świadomościowe i normatywne, które obiektywizują się w zbiorowości i wywierają ograniczający i przymuszający wpływ na jej członków
kultura
całościowy sposób życia charakterystyczny dla danej zbiorowości, na który składa się wszystko to, co ludzie robią, myślą i posiadają, jako członkowie społeczeństwa; wzory myślenia, działania i wyposażenia materialnego
anomia
stan chaosu wśród norm i wartości, zanik jednoznacznych drogowskazów postępowania
moralność
zbiór norm i wartości, których naruszenie jest mocno piętnowane przez zbiorowość, ponieważ dotyczą zasadniczych i uniwersalnych problemów pojawiających się w stosunkach międzyludzkich, których rozwiązanie nie jest obojętne dla dobra parterów
rola społeczna
zbiór norm i wartości związanych z określoną pozycją społeczną, przypisany dla tej pozycji i wymagany od każdego, kto pozycję tę zajmuje
sankcje społeczne
karzące lub nagradzające reakcje społeczne na działania regulowane normatywnie, czyli takie, z którymi związane są określone oczekiwania społeczne
zwyczaje
reguły o charakterze konwencjonalnym, w zasadzie obojętne dla dobra innych, spontanicznie wytwarzające się w zbiorowości, dotyczące codziennego przebiegu życia społecznego i stosunkowo słabo sankcjonowane
piktogram
obrazek, który ma w graficznym uproszczeniu symbolizować obiekt czy stan, z którym skojarzenie pragniemy wywołać
stereotyp
uproszczony, jednostronny, skrajnie wyjaskrawiony obraz pewnej zbiorowości, traktujący wszystkich jej członków w sposób niezróżnicowany, niezależnie od przymiotów indywidualnych
symbol
wskaźnik pewnego stanu rzeczy oparty na przyjętej w danej zbiorowości dowolnej konwencji
świadomość społeczna
zbiór szeroko rozpowszechnionych i akceptowanych w danej zbiorowości poglądów, idei i przekonań, które stają się wzorcami czy schematami myślenia wpajanymi jej członkom i egzekwowanymi przez społeczny nacisk
znak
wskaźnik pewnego stanu rzeczy oparty na prawidłowościach przyrodniczych, w myśl, których występuje on razem z tym stanem lub go poprzedza
genger / rodzaj męski i żeński
kulturowo zdefiniowane i uwypuklone cechy związane z różnicą płci, podkreślające odmienność sytuacji społecznej, predyspozycji zawodowych, szans awansowych, wzorów kariery itp.
społeczeństwo otwarte
takie, w którym awans jednostkowy lub grupowy jest nie tylko w szerokim zakresie możliwy, ale silnie kulturowo oczekiwany i wymagany
społeczeństwo zamknięte
ogranicza lub całkowicie zamyka możliwości awansu w hierarchiach społecznych
stratyfikacja społeczna (uwarstwienie)
hierarchia warstw społecznych o większych lub mniejszych szansach dostępu do jakiegoś społecznie cenionego dobra - bogactwa, władzy, prestiżu, edukacji
warstwy społeczne
kategorie i grupy społeczne powiązane realną więzią subiektywną i obiektywną, różniące się między sobą zbiorowymi szansami osiągania społecznie cenionych dóbr - bogactwa, władzy etc. oraz wynikającym z tego poziomem i stylem życia, typową ideologią i obyczajami
resocjalizacja
eliminacja głęboko zinternalizowanych wzorów kulturowych i wpojenie wzorów przeciwstawnych
socjalizacja
proces, dzięki któremu jednostka wdraża się do sposobu życia swojej grupy i szerszego społeczeństwa przez uczenie się reguł i idei zawartych w kulturze
socjalizacja pierwotna
etap socjalizacji, który dokonuje się w dzieciństwie w rodzinie i innych grupach pierwotnych
społeczności gorące
zmiany w nich toczą się szybko, osiągając poważne rozmiary już w skali wewnątrz pokoleniowej
społeczności zimne
zmiany toczą się wolno, w zasadzie dopiero w skali wielopokoleniowej
-------------------------------------------------------------------------------------------------
-------------------------------------------------------------------------------------------------
SPOŁECZEŃSTWO - aktywność ludzi, nie ma społeczeństwa bez ludzi działających.
ZACHOWANIE - aktywność zaobserwowana z zewnątrz.
Behawioryzm- kierunek postulujący badanie elementarnych zachowań ludzkich jako reakcji na bodźce płynące z otoczenia lub od innych ludzi oraz traktowanie wszelkich złożonych przejawów życia społecznego jako kombinacji zachowań.
„uczyć się instrumentalnie”- na efektach swoich zachowań.
DZIAŁANIE - zachowanie wyposażone w sens, znaczenie.
Znaczenie kulturowe: wspólny dla całej zbiorowości, podzielany przez jej członków, sens wiązany z określonymi działaniami.
Znaczenie motywacyjne, psychologiczne: indywidualne zamiary, intencje, motywacje, jakie jednostka wiąże ze swoim działaniem.
CZYNNOŚCI SPOŁECZNE - działania, które skierowane są ku innym ludziom.
DZIAŁANIE SPOŁECZNE - działania kierowane ku innym ludziom, w których uwzględnia się aktualne lub potencjalne reakcje innych i według tego kształtuje się przebieg własnego działania.
Działania racjonalne: działania, które poprzedzone są pewną rozwagą, podejmowane po przemyśleniu (rachunek kosztów i zysków) - racjonalność subiektywna, racjonalność instrumentalna (uzyskanie jak najwięcej najmniejszym kosztem).
Działania tradycjonalne albo rutynowe: działamy tak, bo tak się zawsze działało, albo dlatego, że tak wszyscy czynią w naszej zbiorowości. Działania afektywne lub emocjonalne: podejmowane nie po to aby uzyskać jakiś cel, ani nie dlatego, że inni tak postępują; jednostka zmierza do celu tak dla niej wartościowego, że nie liczy się z najwyższymi nawet kosztami (empatia - wczucie się w stan partnera, próba zrozumienia emocji partnera).
Odczarowywanie świata - zmniejszanie roli działań tradycjonalnych i afektywnych na rzecz działań racjonalnych opartych na zimnej kalkulacji.
KONTAKT SPOŁECZNY - parę działań społecznych wzajemnie zorientowanych ku sobie, o charakterze jednorazowym, przelotnym.
INTERAKCJA - dynamiczna, zmienna sekwencja wzajemnie zorientowanych działań partnerów, którzy modyfikują swoje działania w zależności od tego, co robi (lub mówi) ten drugi.
Interakcja bezpośrednia: współobecność przestrzenna i równoczesność czasowa.
CZTERY TEORIE INTERAKCJI:
- t. behawioralna - interakcja to wzajemnie powiązane zachowania jednostek, sekwencja bodźców i reakcji.
- t. wymiany - teoria racjonalnego wyboru - traktuje interakcje jako wzajemną wymianę pewnych dóbr czy wartości między partnerami (modelem myślowym jest tu akt kupna i sprzedaży).
zasada wzajemności - powszechnie spotykana reguła kulturowa nakazująca rewanżować się za doznane korzyści czy uzyskane dobra.
- symboliczny interakcjonizm - mówi, że w interakcji wymiana i wzajemność dotyczą nie tyle obiektów materialnych, co idei, symboli, znaczeń.
- t. dramaturgiczna - (analogia życia społecznego do teatru) ludzie kierują się w swoich działaniach przede wszystkim do zrobienia na swoich partnerach czy audytoriach dobrego wrażenia.
DZIAŁANIA ŁĄCZNE - sieć interakcji między kilkoma osobami znajdującymi się we wspólnej sytuacji.
ISTOTNI INNI - ci partnerzy naszych interakcji lub te audytorium, przed którymi się prezentujemy, na których najbardziej nam zależy i których oczekiwania usilnie staramy się spełnić.
INTERAKCJE:
- powtarzalne - zdarza się nieregularnie, co jakiś czas, czasem spotykamy się co dzień przez kilka dni, a potem do następnego spotkania mija tydzień.
- regularna - występuje wtedy gdy pojedyncze interakcje układają się w jakiś czasowy rytm, powtarzają w pewnych określonych momentach, dzielą je stałe interwały(przerwy); Stwarzają one przyzwyczajenia, oczekiwania ze strony partnerów.
- regulowana - interakcje, które nie są dowolne, spontaniczne, wynikające tylko z mojej dobrej woli i chęci, ale z nimi wiążą się zobowiązania wobec innych. Zaniechanie może spowodować nie tylko zdziwienie, ale także mocniejsze negatywne reakcje ze strony partnerów lub obserwatorów sytuacji.
STOSUNEK SPOŁECZNY - normatywnie określony schemat oczekiwanych interakcji między partnerami zajmującymi pewne pozycje społeczne i pełniących związane z nimi role (to wielość interakcji między tymi samymi partnerami, które są nie tylko powtarzalne czy regularne, ale także regulowane); np. mąż-żona, ojciec-dziecko, przyjaciel-przyjaciel itd.
POZYCJA SPOŁECZNA (status) - wyróżnione i nazwane w danej kulturze typowe miejsce w społeczeństwie, które zajmować może wiele różnych osób (np. zawód)
ROLA SPOŁECZNA - wiąże się z zajmowaną pozycją społeczną, swoista pula praw i obowiązków, oczekiwań, reguł właściwego dla danej pozycji postępowania. Znając pozycję społeczną możemy ze znacznym prawdopodobieństwem przewidywać jak ktoś się zachowa, możemy bowiem liczyć, że będzie stosował się do reguł swojej roli (może to być zawodne, ludzie mogą pozorować pozycje społeczne)
Stosunek społeczny okazuje się szczególną, społecznie narzuconą idealną ramą, albo inaczej- wyznaczonym torem, po którym poruszają się, realizując swoje role, różne osoby zajmujące określone pozycje społeczne. Nie działają spontanicznie, raczej społeczeństwo narzuca im właściwe scenariusze działania. Realizują je mniej lub bardziej udatniej, przybliżając się lub oddalając od normatywnego ideału.
STOSUNKI SPOŁECZNE
Po co nawiązujemy stosunki społeczne?
- instrumentalne - uczestnictwo traktowane jako sposób uzyskania jakichś korzyści czy dóbr, a samo w sobie nie posiada dla partnerów wartości (kupno-sprzedaż)
- autoteliczne - mają cel sam w sobie, nawiązujemy je dla samej satysfakcji ich realizowania, nie myśląc o korzyściach.
Stosunki:
- formalne - muszą przestrzegać odpowiedniej formy.
- nieformalne - o różnym kształcie i przebiegu, w znacznym stopniu spontaniczne.
- homogamiczne - podobieństwo partnerów pod względem cech istotnych dla przebiegu interakcji: wieku, płci, narodowości, rasy itp.
- heterogamiczne - odmienność partnerów pod względem cech istotnych dla przebiegu interakcji: wieku, płci, narodowości, rasy itp.
- intymne; „gorące”- wyrażanie uczuć nie tylko dopuszczalne, ale i oczekiwane.
- oficjalne; „zimne”- zdradzanie się z emocjami jest niewskazane i niewłaściwe.
PIERWOTNE stosunki społeczne - nieformalne, spontaniczne, bezpośrednie, rozproszone, autoteliczne, „gorące” emocjonalnie, intymne.
WTÓRNE stosunki społeczne - sformalizowane, zogniskowane, instrumentalne, „zimne” emocjonalnie, oficjalne.
ŚRODOWISKO SPOŁECZNE - jednorodny zbiór takich samych lub przynajmniej podobnych pozycji i ról.
KRĄG SPOŁECZNY- zestaw typowych innych pozycji, z którymi dana pozycja jest powiązana, wyznaczający typowe kierunki interakcji i selekcjonujący typowych partnerów, z którymi nawiązuje kontakt każdy, kto pozycję tę zajmuje.
Każdą pozycję społeczną otacza krąg innych pozycji powiązanych z nią typowymi dla niej stosunkami społecznymi.
ORGANIZACJA SPOŁECZNA - zintegrowany zbiór pozycji społecznych i stosunków społecznych, realizujący wspólnie jakieś istotne społeczne funkcje, tworzący swoistą całość odróżnialną od innych podobnych całości.
STRUKTURA SPOŁECZNA - czysta konfiguracja stosunków społecznych niezależnie od tego między kim występują i czego dotyczą; znikają jednostki, pozycje społeczne czy role, a pozostaje jedynie czysta sieć relacji między nimi, sam kształt czy forma organizacji, a nie organizacja w jej pełnej treści.
STRUKTURACJA (A. Giddens)- immanentna dynamiczność wszelkich społecznych form; proces wytwarzania się, reprodukowania i wykorzystywania struktur w działaniach członków społeczeństwa.