Głowiński - Wirtualny odbiorca
1. zwraca uwagę, że poezja była do tej pory tylko sprawą tworzącej jednostki, intymnych emocji twórcy. Jak mówił MILL - poezja jest czuciem wyznawanym sobie, wymowa - jest skierowana do audytorium. Wymowa ubiega się o to audytorium, dąży do wpływu na ich poglądy.
-poezja jest soliloquium - nie przeszkadza temu fakt, że bywa publikowana (bo to utrwalenie tego, co powiedział poeta gdy był sam ze sobą).
Głowiński twierdzi, że nie zwracano uwagi na to, że funkcja emotywna tak samo określa poezje jak i impresywna. Kwestia odbiorcy znajdowała się poza zainteresowaniami. Choć poeta chcą nie chcą sytuował się wobec odbiorów (nawet gdy się buntował)
-uświadomienie nie przyszło także w XIX wiecznym językoznawstwie - nie interesowana się teoria aktu wypowiadania..
-inaczej we współczesnym - funkcja impresywna (konatywna) pojawia się i u Jkobsona i Buhlera - teorie te pozwalaja traktowac utwór literaki jako napiecia miedzy nadawca a odbioą. (choc pierwsza taka koncepja było Katharsis)
- inne czynniki to koncepcje filozoficzne i socjologiczne
-zmienność konwencji - nowe programy literakie i nowe traktowanie problemu odbiorcy - na przykład ukształtowana przez symbolistów teoria sugestii - znczyła ,że wiersza nie należy czytać doslownie tylko szukac w nim ukrytych sensów(dyrektywa dla odbiorcy)
-wazny punkt to rozważania R. Ingardena - jego kokretyzacja
-duzo wirtualne odbiorcy poświęił miejsca Sartre w swoich rozważaniach
-bezposrednio kwestia odbiorcy wkroczyła do literatury przez badaczy powieści. Stawiano pytania: jakie warunki spełnia powieś, że zaspokaja tylu odniorców, analiza sposobów mówienia naratora (rodzi to problem do kogo on mówi). Każdy utwór literaki określa swojego odbiocę.
2. Istnieja dwie mozliwości rozumienia problemu wirtualnego odbiorcy:
a) jak utwór literacki sytuuje odbiorcę
b) odbiorca jest bezposrednio w utworze literackim przywoływany - zaimki ty, my wy - utwór sprawia wrażenie zwrotu do jakiejs osoby (testament mój słowackiego). Pojawia się np. w poezji niebezpieczeństwo utożsamienia ty w tekście z konkretna osobą. Lepiej mówic o pewnych typach odbiorców wprowadzanych do wierszy. Ważnie jest to, że czytelnik nieświadomy biografiznych okoliczności, może wpasowac wiersz w konwencję (np. erotyku). Zwroty do drugiej osoby wiążą się z całokształtem kultury literackiej (inaczej w oświeceniu, inaczej w romantyzmie) Inne ty intymne, a inne w tradyji retorycznej.
Problem adresata w znaczeniu weższym okaże się ,że sfera mozliwości zaczyna się od soliloquium do poezji apelu. ( soliloquium to utwory organizowane wokół postaci podmiotu bez aluzji do jakiegokolwiek słuchacza: o sobie, do siebie.Jednak zawsze piasny z mysla by inni go dosłyszeli)
3. W semsie szerszym utwór poetycki sytuuje odbiorce, przez swoja strukture zakłada zahowanie odbiorcy, zawiera dyrektywy dla niego, musi on je respektowac jeśli nie chce popaść w konflikty z tekstem. Wiersz z tej perspektywy jest zatem wezwaniem do wirtualnego odbiorcy - ma on przyjąć znaczenia pasywnie, nadać tym konstrukcjom znaczenia własne - tu wyłania się ingardenowska konkretyzacja (jest ona wielostronnie warunkowana). Pojecie konkretyzacji zsocjologizował Felix Vodicka - to dla niego sprawa napięcia pomiędzy dziełem a norma, jaka określa smak literacki publiczności. G. twierdzi, że zatem konkretyzacja jest sprawą szeroko pojmowanych konwencji literakich, a istnienie konwencji jest warunkiem kontaktu z odbiorcą. Znajmość konwencji konieczna do rozumienia utworu. ( jesl odbiorca nie zna konwencji wtłacza dzieło w znaną, narzuca mu sensy). Sytuowanie odbiocy przez jakis element konwencji lit. Nie jest stałe, jest dynamiczne i zalezy od całokształtu układu historycznoliterackiego.. Najsilniej działa gatunek - odnosi się do całościowej organizacji wypowiedzi, podporządkowuje sobie inne elementy.. Zrozumienie konwencji może pomóc w zrozumiemiu utworu - projekcja pewnych zachowań czytelniczych.
-jeśli ujmować rozumienie utworu jako pochodną jego struktury, a ta jest realizacja konwencji to zalezy to od 3 wyznaczników
1,2.od oddalenia utworu od procesu hist -lit, konwencji, zwycajów jezykowych
3. od konstrukcji sensów (mogą zakładac rózne postawy odbiorcy)
Stosunek do konwecji zalezy od kultury literackiej. Oddalenie utworu od konwncji staje się przyczyna nieporozumien miedzy dziełami nowatorskimi, a publicznościa literacką. Interesujący jest stosunek do topiki.
Znaczenie konwencji jest tak wielkie,że podporządkowuje sobie zwyczaje językowe (poezja posługuje się innym jezykiem niż codzienny)
-podstawowy dla odbiorcy problem, to konstrukcja sensu utworu poetyckiego
a) sens utworu wyłozony expressis verbis - np. utwory moralizatorskie zwłaszcza dawniejsze
b) sens trzeba wyłowic w trakcie czytabia
czytanie czynne i bierne (tez u ingardena)
zrozumienie utworu zalezy od jego całości - nie tylko od „treści”
4. anlazia wierszy Krasicki/Norwid. - różne ukształtowanie adresata. U Krasikiego odbiorca nie potyka się o trudnośći, jest tam utwierdzenia norm literackich - rola odbiorcy jaka wyznacza wiersz jestvdla tego odbiorcy do przyjęcia. Odwrotnie jest u Norwida - nie zakłada on czytania biernego- ( cóz nowego, despotyzm runął...) - utwór jest trudny dla odbiorcy - zakłada inna role odbiory niż każda poetyka XIXw. May tu monol z pozoru - w istocie jest dialog, ale osoby mówiąe nie zostały nazwane. Wiersz odczytany w całości znaczy co innego niż poszczególne wypowiedzi wchodzące w jego skład. - zakłada czytelnika aktywnego.
5. w poezji współczesnej naruszanie przywyczajen zytelnika jest jakby zasada programową. Jawne negowanie konwencji. Każda zmiana w obrebie literatury jest zmiana pozycji odbiorcy. Powstaje mozliwość niegenetyznej -a socjologicznej anlaizy utwrów.