Wprowadzenie do makroekonomii

• Cel wykładu - geneza i przesłanki rozwoju makroekonomii

• Mikro i makroekonomia - różnice w przedmiocie badań

• Podstawowe obszary badawcze

• Makroekonomia z perspektywy historii rozwoju ekonomii

• Czynniki determinujące rozwój makroekonomii w II połowie XX wieku

• Dlaczego makroekonomii przypisuje się obecnie kluczowe znaczenie?

• Trudności w prowadzeniu skutecznej polityki makroekonomicznej

• Znaczenie nowej ekonomii instytucjonalnej

Mikro i makroekonomia - różnice w przedmiocie badań

• Mikroekonomia

1.przedmiotem analizy są poszczególne rynki dóbr, usług i czynników produkcji

2.badania dotyczą zachowań producentów i konsumentów oraz sprzedawców i nabywców, a także wpływu polityki państwa na funkcjonowanie poszczególnych rynków

3.kluczowe cele badań mikroekonomicznych: określenie czynników kształtujących rozmiary produkcji oraz podaży i popytu na poszczególne dobra i usługi oraz ich ceny

• Makroekonomia - zajmuje się działaniem gospodarki jako całości ze szczególnym uwzględnieniem czynników oraz mechanizmów, które decydują o poziomie jej efektywności

• U podstaw makroekonomii leży dążenie do zrozumienie

1.sił określających zdolność gospodarki do wytwarzania dób i usług, przy założeniu, że zdolność ta nie jest prostą sumą działania poszczególnych składników gospodarki (rynków) i zachowań podmiotów rynkowych (konsumentów i przedsiębiorstw)

2.warunków od których zależy, czy rozmiar faktycznie wytworzonego produktu całkowitego odpowiada wielkości produktu potencjalnego (optymalnego), zwłaszcza w związku z dwoma pytaniami:

1. czy istnieje w tym względzie konflikt między interesem prywatnym a publicznym

2. czy w związku z tym, warunkiem osiągnięcia produktu potencjalnego nie jest jakiś rodzaj interwencji państwa wspierający, korygujący lub uzupełniający działanie mechanizmu rynkowego

• Badania makroekonomiczne koncentrują się na analizie

1.czynników określających poziom i wpływających na zmiany tzw. agregatów ekonomicznych czyli produktu globalnego, globalnej podaży i popytu, ogólnego poziomu cen, zatrudnienia i inwestycji w gospodarce, dochodów i wydatków budżetu państwa

2.współzależności między tymi agregatami; kluczowa jest tu współzależność między globalnym popytem i podażą, która jest podstawą zrozumienia czynników wyznaczających stan równowagi ogólnej; tego rodzaju współzależność może być i jest ignorowana w przypadku analizy poszczególnych rynków (mikroekonomicznej)

• Przedmiot badań - podsumowanie różnic

1.mikroekonomia bada poszczególne ceny, ilości i rynki w podziale na rynki towarów i usług oraz rynki czynników produkcji ze szczególnym uwzględnieniem analizy strony popytowej i podażowej i warunków determinujących zachowania uczestników tych rynków (kwestia efektywności)

2.makroekonomia bada poziom krajowej produkcji, zatrudnienia i cen traktując je jako efekt współdziałania wszystkich rodzajów rynków i oceniając je w kategoriach ogólnej efektywności gospodarczej mierzonej

a. stopniem zbliżenia rozmiarów produkcji faktycznej do potencjalnej (optymalnej)

b. zdolnością gospodarki do wzrostu produkcji potencjalnej

Cel i znaczenie badań makroekonomicznych

• Identyfikacja oraz analiza czynników i mechanizmów składających się na ogólną efektywność gospodarczą

• Ich znajomość

1.wyjaśnia przyczyny

a. sukcesów jednych krajów mierzonych wysokim i stale rosnącym rozmiarem gospodarki i poziomem życia

b. niepowodzeń innych krajów dotkniętych bezrobociem, wysoką inflacją, niskimi płacami i wysokim deficytem w handlu zagranicznym

2 pozwala formułować programy działań

a) utrzymujących w dobrze rozwiniętych krajach wysoki poziom ogólnej efektywności gospodarczej lub

b)umożliwiających w krajach biednych poprawienie tego poziomu

Podstawowe pytania i obszary badań XX wiecznej makroekonomii

- Jakie są przyczyny krótkookresowych wahań gospodarczych zwanych cyklem gospodarczym i jak z tym zjawiskiem walczyć

- Cykl koniunkturalny badano zwłaszcza z punktu z punktu widzenia zapobiegania zjawisku wysokiego bezrobocia; obecnie problematyka zatrudnienia i bezrobocia stanowi samodzielny przedmiot badań

- W jaki sposób zwiększyć bądź utrzymać długookresową stopę wzrostu gospodarczego, która decyduje o perspektywach wzrostu poziomu życia

- Jakie są źródła inflacyjnego wzrostu cen i w jaki sposób zapewnić stabilność cen

• Dynamiczny charakter makroekonomii - podlega wpływowi zmian w:

1.tendencjach w działalności gospodarczej - zmiany strukturalne

2.środowisku instytucjonalnym, politycznym i naturalnym

3.gospodarce światowej

4.społeczeństwie

• Implikacje dynamicznego charakteru współczesnej makroekonomii

1.zmiana rangi ważności tradycyjnych pytań i obszarów

1. problematyka cyklu koniunkturalnego ustępuje pierwszego miejsca kwestiom zapewnienia stabilnego, długookresowego wzrostu

2. przemienność priorytetów: walka z bezrobociem lub inflacją

2. ogromny ostatnio wzrost znaczenia

1. problematyki integracji europejskiej oraz szerzej globalizacji - makroekonomia gospodarki otwartej, która bada zachowanie się krajowej gospodarki jako części gospodarki światowej

2. problematyki instytucjonalnych uwarunkowań wzrostu gospodarczego, zwłaszcza w związku z niepowodzeniami walki z biedą na świecie

Makroekonomia z perspektywy historii rozwoju ekonomii

• Rola makroekonomii:

1.duża w szkole merkantylistycznej (okres powstawania kapitalizmu: XVI - XVIII w.):

1. dostrzegała konflikt między interesem prywatnym (mikroekonomicznym) a publicznym, którego istnienie uniemożliwiało osiąganie ogólnej efektywności

2. postulowała makroekonomiczną interwencję państwa głównie w celu osiągania nadwyżki bilansu handlowego i zwiększenia zasobu złota

2.mała w ekonomii klasycznej i neoklasycznej

1. paradygmat (zespół poglądów i teorii akceptowanych w danym czasie przez większość badaczy) ekonomii neoklasycznej implikował prymat podejścia mikroekonomicznego, który dominował do końca lat 30tych. XX wieku

2. zainteresowanie makroekonomią podlegało wahaniom ale miało ono charakter marginalny, co stanowiło jaskrawą różnicę w stosunku do znaczenia makroekonomii w okresie po II wojnie światowej

• Istota paradygmatu ekonomii neoklasycznej

1.W systemie gospodarczym - opartym na własności prywatnej i konkurencji - działania producentów kierujących się motywem maksymalizacji zysków sprawiają, że system ten

1. w perspektywie krótkoterminowej zmierza do równowagi podaży i popytu na poszczególnych rynkach (prawo Saya)

2. w perspektywie długookresowej dąży do dostosowania struktury podaży do struktury zapotrzebowania społecznego wyrażonej w zgłaszanym popycie rynkowym

2.Istnienie na poszczególnych rynkach wewnętrznych sprawnych mechanizmów równowagi umożliwia gospodarce osiąganie stanu równowagi ogólnej zapewniającej optymalne wykorzystanie czynników wytwórczych - siły rynkowe automatycznie prowadzą do pożądanych wyników zarówno w skali mikro jak i makro i tworzą warunki do długookresowego wzrostu

3. Rozmiar produkcji osiąganej w stanie równowagi determinowany jest - zgodnie z prawem Saya - przez podaż czynników produkcji (podażowy model gospodarki)

4. Dynamiczna koncepcja równowagi ogólnej

1. gospodarka poddana jest działaniu czynników egzogenicznych (tzw. szoków), które stale wytrącają gospodarkę ze stanu równowagi

2. szoki uruchamiają mechanizmy przywracające w szybkim tempie równowagę w gospodarce

5. Dłuższe stany nierównowagi spowodowane są nadmiernym ograniczeniem przez państwo mechanizmów rynkowych oraz błędami w polityce gospodarczej rządu

6. Postulat ograniczenia interwencji rządu do minimum - interwencjonizm skoncentrowany na polityce antymonopolowej

• Geneza współczesnej makroekonomii - dwa czynniki:

1.zakwestionowanie paradygmatu ekonomii neoklasycznej spowodowane Wielkim Kryzysem

2.pojawienie się teorii Keynesa

• Zakwestionowanie paradygmatu - Wielki Kryzys lat 30 tych stanowił bezprecedensowe załamanie równowagi ogólnej ze względu na

1.katastrofalny bo 50% spadek produktu globalnego i 25% bezrobocie

2.długotrwałą stagnację (depresją)

• Kryzys ten postrzegany był

1.w kategoriach wyzwania naukowego wymagającego teoretycznego wyjaśnienia istoty kryzysu

2.w kategoriach politycznego zagrożenia dla trwałości gospodarki rynkowej i systemu demokracji parlamentarnej - stąd oczekiwanie na program naprawy mechanizmów funkcjonowania gospodarki rynkowej

• Pojawienie się teorii Keynesa, która:

1.wskazywała na istnienie strukturalnych wewnętrznych przyczyn kryzysów w gospodarce rynkowej (i wynikającą stąd niezdolność do zapewnienia pełnego zatrudnienia) oraz niesprawiedliwy podział bogactwa

2.zawierała propozycję rozbudowanego programu makroekonomicznych działań rządu obliczonych na zwalczanie bezrobocia i łagodzenie nierówności

3.mimo początkowej krytyki ze strony lewicy i prawicy bardzo szybko i na długo zdominowała myślenie makroekonomiczne oparte na ograniczonym zaufaniu do sił rynkowych i pełnym zaufaniu w skuteczność proponowanego interwencjonizmu

• Główne elementy teorii Keynesa

1.Neoklasyczny system równowagi szczególnym przypadkiem równowagi przy pełnym wykorzystaniu czynników produkcji

2.Ogólna teoria równowagi Keynesa obejmuje stany równowagi przy różnym stopniu wykorzystania czynników wytwórczych

3.Podstawowa teza: o stopniu wykorzystania potencjału wytwórczego decyduje wielkość popytu efektywnego, a zatem podstawowy przedmiot badań to analiza warunków wpływających na kształtowanie się popytu (popytowy model gospodarki

4.Wniosek z analizy: gospodarka nie ma sprawnego mechanizmu zapewniającego dostateczną wielkość efektywnego popytu - wynikiem automatycznego funkcjonowania rynku jest kształtowanie się równowagi na poziomie na poziomie często niższym od pełnego zatrudnienia

5.Rekomendacja dla polityki gospodarczej: funkcję stymulatora popytu musi przejąć państwo w oparciu o koncepcję finansów funkcjonalnych zakładającą „napędzanie” gospodarki przy pomocy deficytu budżetowego

6.Podsumowanie analizy: gospodarka nie ma sprawnego mechanizmu zapewniającego dostateczną wielkość efektywnego popytu, a zatem aby przeciwdziałać na ustalaniu się równowagi ogólnej na poziomie niższym od pełnego zatrudnienia potrzebna jest makroekonomiczna ingerencja państwa

Czynniki determinujące rozwój makroekonomii w II połowie XX wieku

• Rozwój interwencjonizmu państwowego w gospodarkach rynkowych (stabilizowanie koniunktury, polityka wzrostu gospodarczego, państwo dobrobytu) generował popyt na badania makroekonomiczne ze strony państwa oraz prowokował ekonomistów niechętnych interwencjonizmowi do krytycznej analizy jego skutków

• Pojawianie się nowych wyzwań o charakterze makroekonomicznym - rozwiązywanie jednych problemów rodziło inne problemy - bezrobocie, inflacja, stagflacja

• Narastanie kontrowersji w makroekonomii wokół pytania o efektywność mechanizmu rynkowego oraz interwencjonizmu państwowego

Dlaczego makroekonomii przypisuje się obecnie kluczowe znaczenie?

• Utrwalone przekonanie, że efektywność makroekonomiczna decyduje o stanie i perspektywach gospodarki, a więc jest wyznacznikiem sukcesu lub niepowodzenia poszczególnych krajów - makroekonomia dostarcza odpowiedzi na pytanie o przyczyny tych sukcesów lub niepowodzeń

• Nie budzące wątpliwości przekonanie, że władze dysponują potencjalnie skutecznymi sposobami oddziaływania na gospodarkę - jest nimi zestaw odpowiednio dobranych celów i narzędzi polityki gospodarczej - makroekonomia wskazuje na właściwą w danych warunkach zawartość tego instrumentarium

• Koncepcje makroekonomiczne stają się ważnym elementem programów wszystkich liczących się partii politycznych

• Oceny makroekonomicznej sytuacji kraju są ważnym wyznacznikiem działań podmiotów gospodarczych, w tym zwłaszcza potencjalnych inwestorów krajowych i zagranicznych

Trudności w prowadzeniu skutecznej polityki makroekonomicznej

• Aktywizowania się państwa w gospodarce często prowadzi do ograniczenia efektywności mechanizmu rynkowego - chodzi o zagrożenie zwane błędnym kołem, które polega na rozwiązywaniu spowodowanych państwowym interwencjonizmem trudności gospodarczych poprzez dalszy wzrost interwencjonizmu

• Makroekonomia to obszar licznych dylematów i wyborów typu coś za coś

1. sprzeczność między konsumpcją bieżącą a przyszłą

2. sprzeczność między walką z inflacją a recesją i bezrobociem

3. sprzeczność między różnymi racjami - płace minimalne a bezrobocie

• Polityczne (interesy elektoratu) i merytoryczne (rozbieżność między wiedzą potoczną a makroekonomiczną) uwarunkowania wyboru celów oraz instrumentów polityki makroekonomicznej

• Rozbieżność między krótkim, politycznym horyzontem działania rządu a potrzebą realizowania długookresowych programów gospodarczych (waga pierwszych 100 dni rzadu)

• Inercja, poziom kompetencji oraz specyficzne cele aparatu państwowego

• Oddziaływanie państwa to tylko jeden z wielu czynników determinujących przebieg procesów gospodarczych

• Ciągle ograniczony stan wiedzy o

1. prawdziwej naturze i przyczynach konkretnych problemów gospodarczych

2.skutkach stosowania poszczególnych instrumentów polityki makroekonomicznej

• Kontrowersje teoretyczne wokół roli, celów i metod polityki makroekonomicznej - w ostatnich 3 dekadach sprzyjały im:

1.rosnące zrozumienie niesprawności państwa

2.odrodzenie wiary w skuteczność mechanizmów rynkowych

3.rozwój nowej ekonomii instytucjonalnej, która eksponuje polityczny, społeczny, kulturowy, etyczny kontekst procesów gospodarczych

Znaczenie nowej ekonomii instytucjonalnej

• Rozwój ekonomii, zwłaszcza pod wpływem zmiany sposobu jej uprawiania - analiza, opartych na zaawansowanej matematyce, modeli ekonomicznych - doprowadził do zmarginalizowania instytucjonalnych, historycznych i kulturowych uwarunkowań procesów gospodarczych

• Budując modele

1.zakładano istnienie otoczenia instytucjonalnego charakterystycznego dla krajów o utrwalonej tradycji rynkowej i dojrzałych instytucjach obsługujących tego rodzaju gospodarkę i

2.koncentrowano uwagę na tym jak w ramach tego otoczenia działają rynki

• Z pola widzenia zniknęło natomiast pytania

1.jak powstają i rozwijają się rynki oraz

2.jakie są reguły podejmowania decyzji tam, gdzie rynek nie działa bądź jest w fazie powstawania

• Braki tego rodzaju podejścia po raz pierwszy ujawniły się wraz z upadkiem centralnego planowania oraz próbami zreformowania gospodarek słabo rozwiniętych krajów - w obu przypadkach chodziło o uruchomienie sprawnie działających rynków

• Zastosowane tam standardowe programy reform w postaci prywatyzacji, deregulacji i polityki stabilizacji okazały się niewystarczające do osiągnięcia zakładanych rezultatów

• Wynikało to z dwóch powodów

1.niedostatecznego przygotowania ludzi do akceptacji logiki i skutków działania rynku

2.braku lub słabości instytucjonalnego otoczenia niezbędnego dla funkcjonowania rynku

• Podstawy instytucjonalizmu

1.Instytucje określają sposób działania jednostek a zatem nie można ich wykluczyć z obszaru analizy ekonomicznej

2.Instytucje to reguły postępowania ludzi w życiu społecznym, które powstają w celu uporządkowania ludzkich interakcji i zmniejszania niepewności

3.Kluczowymi elementami podejścia instytucjonalnego są: instytucje formalne i nieformalne oraz stopień przestrzegania ukształtowanych reguł

Znaczenie nowej ekonomii instytucjonalnej - kontyn.

• Instytucje formalne to normy prawne regulujące stosunki polityczne i ekonomiczne od konstytucji do regulaminów wewnętrznych różnych organizacji, w tym firm); szczególnie ważne są tu regulacje w zakresie ochrony własności i prawo kontraktowe

• Instytucje nieformalne to wynikające z dziedzictwa kulturowego normy moralne, zwyczaje, wierzenia religijne, mentalności jednostek; na ich znaczenie wskazuje wiele przykładów różnych efektów stosowania tych samych reguł (instytucji) formalnych

• Stopień przestrzegania obowiązujących reguł jest funkcją skuteczności procedur egzekwowania prawa, społecznego ostracyzmu wobec jego naruszania oraz wewnętrznej dyscypliny jednostek - ważne jest tu, aby korzyści wynikające z przestrzegania reguł przewyższały związane z tym koszty ( ich naruszanie nie może się opłacać)

• Podsumowanie:

1.Jednostki zawsze kalkulują ale ta kalkulacja uwarunkowana jest instytucjonalnie

2.Racjonalność jednostki ma więc charakter względny

3.Niezdolność do stworzenia systemu instytucjonalnego służącego rozwojowi rynku (podziału pracy, wymiany i przestrzegania umów) najważniejszym źródłem stagnacji gospodarczej

4.Sposobem na jej przezwyciężenie nie jest pomoc finansowa lub żywnościowa ale pomoc w budowaniu instytucjonalnego otoczenia sprzyjającego powstawaniu i rozwojowi rynku

---